منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی درتیررس رقابت ترکیه و ایران

صادرات ترکیه 5برابرایران شده است

ساعت24-ایران و ترکیه در همه دههای تازه سپری شده با وجود اختلاف دیدگاه و منافع اما هرگز در بدترین وضعیت ممکن دربرابرهم نبوده اند. این دوکشور با اقتصادهای بزرگ در غرب آسیا و در خاورمیانه ضمن دادو ستد تجاری که البته به نفع ترکیه بوده است برسر اینکه کدام کشور باید اقتصاد نخست منطقه باشند نیز رقابت دارند.

تجربه نشان می دهد رهبران سیاسی ترکیه با انعطاف بیشتر در سیاست خارجی و پیوستگی کمتر سیاست با اقتصاد در رقابت با ایران به ویژع برای جلب همکاری با کشورهای منطقه کامیاب تر بوده اند . گزارش خلاصه شده زیر که از سوی موسسه تحقیقاتی تدبیر و توسعه تهیه و درماهنامه امنیت اقتصادی درج شده است این رقابت را در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به تصویر کشیده است.
براساس آمار و اطلاعات بین المللی، ارزش صادرات ترکیه به کشورهای این منطقه طی سال‌های 2016-2002 بیش از 7 برابر شده و از حدود 730 میلیون دلار در سال 2002 به 5 میلیارد دلار در سال 2016 افزایش یافته است. این در حالی بوده که ارزش صادرات ایران به تمام کشورهای منطقه (آسیای مرکزی و قفقار جنوبی) در سال 2015 از یک میلیارد دلار تجاوز نکرده است. در حالی که سهم ترکیه در بازار وارداتی کشورهای منطقه از 33 درصد تا 2/4 درصد در نوسان بوده، سهم ایران بین 5 درصد تا 0/06 درصد بوده است. به‌رغم آنکه ایران در مقایسه با ترکیه از موقعیت جغرافیایی مناسب‌تری برای ارتباط با منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی برخوردار است، اما نتوانسته مانند ترکیه از قدرت نفوذ اقتصادی چندان بالایی در این منطقه برخوردار باشد. در سال 2016، در بین کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، گرجستان، آذربایجان و قزاقستان به ترتیب با 8/7 درصد و 2/3درصد و 1 درصد بالاترین سهم را از کل گردشگران وارد شده به ترکیه داشته‌اند. در مقابل، از بین کشورهای منطقه، بیشترین ورود گردشگر خارجی به ایران از آذربایجان بوده و سهم دیگر کشورهای منطقه از ورود گردشگر خارجی به ایران تقریباً نزدیک به صفر و بسیار ناچیز بوده است.یکی از مهم‌ترین ابعاد سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی سیاست مشارکت در احداث خطوط لوله و انتقال انرژی از طریق خاک ترکیه به سایر نقاط جهان است. یکی از اصلی‌ترین خطوط انتقال نفت خام، خط لوله باکو (آذربایجان) – تفلیس (گرجستان)- جیهان (ترکیه) است که در سال 2005 احداث شد.. با توجه به این مهم که ایران جایگاه دوم و چهارم را به لحاظ ذخیره گاز طبیعی و نفت خام در جهان دارد انتظار می‌رود، ایران نیز نقش مهم و اساسی را در تعامل‌های اقتصادی کشورهای منطقه قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی در حوزه انرژی ایفا کند، اما تاکنون ایران در حوزه ترانزیت انرژی موفقیت‌های اندکی در مقایسه با ترکیه کسب کرده است. این موضوع می‌تواند نتیجه عدم برنامه‌ریزی صحیح، منسجم و نبود راهکار بلندمدت در روابط با کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی از سوی دستگاه دیپلماسی کشور و همچنین فقدان هماهنگی بین نهادهای فعال در روابط خارجی کشورمان باشد.
راهکارهای پیشنهادی
توصیه می‌شود ایران در دیپلماسی خارجی خود در منطقه، در زمینه‌های زیر تحرکات بیشتری از خود نشان دهد:
* بهره‌مندی از فرصت‌های اقتصادی مشترک با ترکیه در کشورهای آسیای مرکزی
* به‌کارگیری استراتژی مستقل و مشخص در دو منطقه قفقازجنوبی و آسیای مرکزی
* استفاده از ظرفیت‌های کشور در مناطق مرزی با کشورهای منطقه قفقاز ‌جنوبی
* گسترش مشارکت در پروژه‌های خطوط انتقال انرژی
* برنامه‌ریزی صحیح برای جذب گردشگران کشورهای منطقه
* توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای منطقه
* تقویت سرمایه‌گذاری خارجی کشور در بخش‌های دارای مزیت نسبی