یک پرسش جالب

آیا ممکن است زبان مادریمان را فراموش کنیم؟

ساعت 24-یکی از نگرانی های کسانی که به مدت طولانی از میهن خود دور شده اند و با هموطنان خود از نزدیک صحبت نمی کنند این است که به مرور ممکن است زبان مادری خود را فراموش کنند آیا چنین اتفاقی می افتد ؟

سوفی هارداخ برای بیبی سی فارسی نوشته است : در آشپزخانه‌ام، در لندن نشسته‌ام و تلاش می‌کنم از پیامی که برادرم برایم فرستاده است سر دربیاورم. او در سرزمین مادری‌ام، آلمان زندگی می‌کند. ما با هم آلمانی حرف می‌زنیم، زبانی که سرشار از واژه‌های عجیب‌وغریب است، اما این کلمه را تابه‌حال نشنیده‌ام: fremdschämen به معنای شرمندگی به جای دیگری یا از رفتار دیگری (واژه‌ای آلمانی که معادلی به زبان‌های دیگر ندارد).مغرورتر از آن هستم که از او بپرسم این واژه چه معنایی دارد. بالاخره خودم معنایش را پیدا می‌کنم، هنوز این برایم کمی دردناک است که دریابم پس از سال‌ها زندگی در خارج از کشور، زبان مادری‌ام گاهی برایم زبان خارجی محسوب می‌شود.بسیاری از مهاجران قدیمی خوب می‌دانند که چطور زبان مادری آدم کم‌کم رنگ‌وجلای خود را از دست می‌دهد.

به نظر جریان کاملاً روشن است: هرچه زمان بیشتری دور باشید، زبان مادری‌تان بیشتر صدمه می‌خورد. اما این نسبت همیشه نسبتی مستقیم نیست. در واقع کارکرد علمی چرایی و چه‌زمانی و چگونگی فراموشی زبان مادری بسیار پیچیده است و اغلب هم روالی مرسوم و عادی نیست.روشن شده است که مدت زمان دور بودن شما همیشه اهمیت ندارد. معاشرت و تماس با گویندگان زبان مادری در خارج از کشور مهارت‌های زبان مادری شما را کاهش می‌دهد و مسائل عاطفی و احساسی مانند آسیب‌های روحی و روانی بزرگ‌ترین عامل مؤثر در این زمینه است.فقط مهاجران قدیمی نیستند که در معرض این فراموشی قرار می‌گیرند، تقریباً همه کسانی که زبان دومی را انتخاب می‌کنند با این موضوع مواجهند.مونیکا اشمیت، زبان‌شناس دانشگاه اسکس در جنوب شرقی انگلستان، می‌گوید: "در همان لحظه‌ای که شروع به یاد گرفتن زبان دیگری می‌کنید، دو سیستم با یکدیگر شروع به رقابت می‌کنند".اشمیت از محققان برجسته در زمینه فرسایش زبانی است، زمینه تحقیقی رو به گسترشی که به این موضوع می‌پردازد که چرا ما زبان مادری‌مان را فراموش می‌کنیم. در بچه‌ها، این پدیده تا حدی تفسیرپذیرتر است چون مغز آنها معمولاً انعطاف‌پذیری و سازگاری بیشتری دارد. تا سن حدود ۱۲ سالگی، مهارت‌های زبانی فرد بسیارآسیب‌پذیرند.

تحقیقات نشان داده است که حتی بچه‌های ۹ ساله ممکن است وقتی از کشوری که در آن به دنیا آمده‌اند دور شوند، زبان مادری خود را به طور کامل فراموش کنند. افراد مسن‌تر اگر آسیب‌های روحی و روانی را از سر گذرانده باشند بیشتر احتمال دارد که زبان مادری خود را فراموش کنند. اما در بزرگسالان، زبان مادری جز در موقعیت‌ها و شرایط استثنایی، بعید است که کاملاً از بین برود و فراموش شود.برای مثال، اشمیت به تحلیل زبان آلمانی پناهندگان آلمانی یهودی زمان جنگ در بریتانیا و ایالات متحده پرداخت. عامل اصلی مؤثر بر مهارت‌های زبانی آنها این نبود که چه مدت خارج از کشورشان بوده‌اند یا چند سال‌شان بوده است که کشورشان را ترک کرده‌اند بلکه این بوده که چه میزان آسیب‌های روحی و روانی به عنوان قربانیان آزارهای نازی‌ها کشیدند.کسانی که آلمان را در اوایل رژیم نازی، پیش از جنایت‌های هولناک ترک کرده‌اند زبان آلمانی را بهتر حرف می‌زنند، با اینکه مدت بیشتری در خارج از کشورشان بوده‌اند. آنهایی که دیرتر کشورشان را ترک کرده‌اند، بخصوص پس از قتل‌عام ۱۹۳۸، معروف به شب بلورین (حمله به خانه‌ها و مغازه‌ها و کنیسه‌های یهودیان و شکستن شیشه‌های آنها) به سختی به آلمانی حرف می‌زنند یا اصلاً آن را فراموش کرده‌اند.اشمیت ادامه می‌دهد: "کاملاً روشن است که این نتیجه آسیب روحی و روانی است، با اینکه آلمانی زبان کودکی و خانه و خانواده برای آنها بوده است اما در عین‌حال زبان خاطرات تلخ و دردناک هم بوده است. پناهندگان خیلی آسیب‌دیده این زبان را در درون خود سرکوب می‌کنند. چنان که یکی از آنها می‌گفت: "من حس می‌کنم آلمان به من خیانت کرد. امریکا کشور من و انگلیسی زبان من است."

در لندن که یکی از چندزبانه‌ترین شهرهای دنیاست، این زبان ترکیبی بسیار رواج دارد تا حدی که شبیه نوعی گویش شهری آن شده است.در این شهر مردم به بیش از ۳۰۰ زبان گوناگون حرف می‌زنند و بیش از ۲۰ درصد از لندنی‌ها زبان‌مادری غیر از انگلیسی دارند. درپیاده‌روی در پارک‌های شمال لندن، من چندین نمونه از آن را مشاهده کردم. از لهستانی تا کره‌ای که همه کمی تا قسمتی با انگلیسی در آمیخته بودند.