نبرد غولها برای قطب یخ زده
به محض اینکه مگنوس ملاند در اواخر سال ۲۰۲۳ شهردار یک شهر کوچک در شمالی‌ترین نقطه نروژ شد، سه هیات از چین به دیدارش رفتند. مگنوس ملاند به من می‌گوید: «آن‌ها می‌خواهند به ابرقدرت قطبی تبدیل شوند. »
شاید وقتی صحبت از سرزمین شمالگان می‌شود، چین اولین کشوری نباشد که به ذهن می‌رسد؛ اما این کشور مصمم است که به یک بازیگر مهم در این منطقه تبدیل شود. چین در تلاش برای خرید زمین، مشارکت در پروژه‌های زیرساختی و تثبیت حضور دائمی خود در این منطقه است.
چین با وجود اینکه شمالی‌ترین مرکز استانی‌اش، هاربین، تقریباً در همان عرض جغرافیایی ونیز ایتالیا قرار دارد، خود را «کشوری نزدیک به شمالگان» قلمداد می‌کند.
اما شمالگان به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از پررقابت‌ترین مناطق جهان است. پکن با رقابت سختی از سوی روسیه، اروپا، هند و ایالات متحده روبروست.
رقابت بر سر سرزمین شمالگان هم اکنون در جریان است.اقلیم‌شناسان می‌گویند این منطقه چهار برابر سریع‌تر از هر نقطه دیگر زمین در حال گرم شدن است. این موضوع بر اکوسیستم‌ها، حیات وحش و جوامع محلی تاثیر می‌گذارد. شمالگان منطقه‌ای پهناور است که ۴ درصد از کره زمین را در بر می‌گیرد.
اما قدرت‌های جهانی در دل همین تغییرات اقلیمی، دنیایی تازه از فرصت‌ها را می‌بینند. آب شدن یخ‌ها در شمالگان، دسترسی به منابع طبیعی بی‌نظیر این منطقه، شامل مواد معدنی حیاتی، نفت و گاز، را آسان‌تر می‌کند. گفته می‌شود حدود ۳۰ درصد از ذخایر دست‌نخورده گاز طبیعی جهان در این منطقه قرار دارد.
این وضعیت همچنین امکان ایجاد مسیرهای تجاری دریایی جدیدی را فراهم می‌کند که زمان سفر بین آسیا و اروپا را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد. در دنیای صادرات، زمان حکم طلا را دارد. یک زن و یک مرد دوچرخه در دست به نمایی دور از شهر برفی نگاه می‌کنند
وقتی به کِرکنس می‌رسم، بندری تقریباً متروکه و خالی از جنب‌وجوش به نظر می‌رسد.
شهر کِرکنس، که زمانی از مراکز اصلی صنعت معدن بود و در شمالی‌ترین نقطه نروژ و درون مدار شمالگان قرار دارد، چهره‌ای خشن و سرد دارد که با کوه‌ها و آبدره‌های سفیدپوش و زیبای اطرافش تضادی آشکار دارد.
مغازه‌های تعطیل‌شده، انبارهای متروکه با پنجره‌های شکسته، و سکوت سنگینی که در شهر پیچیده؛ همه‌چیز حکایت از شهری دارد که به دست فراموشی سپرده شده و در گذشته متوقف مانده است.
برای شهری با چنین اوضاعی، وسوسه تبدیل شدن به نخستین دروازه دریایی ورودی اروپا برای موج کشتی‌های باربری آسیایی کاملاً قابل درک است؛ البته تحقق این امر کاملاً به سرعت ذوب شدن یخ‌های قطبی بستگی دارد.
تریه یورگنسن، مدیر بندر شهر، در فکر ساخت یک بندر بین‌المللی کاملاً جدید است. وقتی از چشم‌انداز تبدیل کرکنس به «سنگاپور شمال اروپا» حرف می‌زند، چشمانش از هیجان برق می‌زند.
یورگنسن می‌گوید: «آنچه ما در کرکنس قصد ساخت آن را داریم، یک بندر تراباری (برای انتقال کالا از یک وسیله نقلیه به‌وسیله دیگر) است که سه قاره آمریکای شمالی، اروپا و آسیا در آن به هم می‌رسند. ما کالاها را در خشکی تخلیه کرده و برای ادامه صادرات به مقاصد دیگر، آن‌ها را به کشتی‌های دیگر منتقل می‌کنیم. نیازی به فروش زمین به هیچ شرکتی نیست، نه شرکت‌های بریتانیایی و نه چینی.»
به گفته او، قوانین جدید نروژ، نقل و انتقال اموال و املاک یا کسب‌وکارها را در صورتی که این داد و ستد بتواند به «منافع امنیتی نروژ» آسیب برساند، ممنوع کرده است. او می‌افزاید آن‌ها منتظرند که دولت به‌طور شفاف مشخص کند چه نوع زیرساخت‌هایی حیاتی محسوب می‌شوند.
مگنوس ملاند، شهردار کرکنس، بی‌شک نسبت به مقاصد چین جانب احتیاط را رعایت می‌کند. به من می‌گوید: «ما خواهان روابط با چین هستیم، اما نمی‌خواهیم به آن وابسته شویم.»
«اروپا باید از خود بپرسد: تا چه حد می‌خواهید به رژیم‌های تمامیت‌خواه و خودکامه وابسته باشید؟»
رویکرد چین برای رخنه به شمالگان از طریق خرید و تملک، به تدریج در منطقه شمالگان اروپا با مقاومت مواجه شده است. برای نمونه، تلاش‌های اخیر پکن برای خرید بخشی از بنادر نروژ و سوئد و یک فرودگاه در گرینلند با مخالفت روبه‌رو شد.
این وضعیت، چینِ مشتاقِ سرزمین شمالگان، که بزرگترین ابرقدرت نوظهور جهان است، را به آغوش بزرگترین بازیگر منطقه، یعنی روسیه، سوق می‌دهد.
این دو کشور در عرصه نظامی نیز در این منطقه با یکدیگر همکاری دارند. گارد ساحلی چین برای نخستین‌بار در ماه اکتبر وارد شمالگان شد و در گشتی مشترک با نیروهای روسیه شرکت کرد. یک ماه پیش از آن، دو کشور رزمایش‌های نظامی مشترکی را در این منطقه برگزار کرده بودند. در ماه ژوئیه، بمب‌افکن‌های دوربرد هر دو کشور با پروازی تحریک‌آمیز بر فراز اقیانوس منجمد شمالی، در نزدیکی آلاسکای آمریکا، گشت‌زنی کردند.
انگار پکن و مسکو با تماشای ناتو، که رزمایش‌هایش را در سرزمین شمالگان شدت بخشیده، می‌خواهند بگویند: ما هم از عهده چنین کاری برمی‌آییم.
به جز روسیه، تمامی کشورهای هم‌مرز با شمالگان عضو ناتو هستند. فنلاند و سوئد نیز پس از تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین به این پیمان پیوستند. آندریاس اوستهاگن، پژوهشگر ارشد در موسسه مستقل فریدتژوف نانسن، این منطقه را «لقمه‌ای آماده» برای همکاری‌های روسیه و چین می‌داند.
او می‌گوید: «روسیه به سرمایه‌گذاران و بازیگران تجاری‌ای نیاز دارد که علاقه‌مند به توسعه این منطقه باشند؛ چه در زمینه منابع گاز طبیعی مایع و نفت، و چه در گشودن مسیر دریایی شمال به عنوان یک مسیر حمل‌ونقل دریایی.»«چین دقیقاً همان بازاری است که روسیه به دنبالش می‌گردد. این دو کشور حالا به دنبال راه‌هایی برای گسترش همکاری‌هایشان در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی‌اند. »
با این حال، چین مراقب است که بیش از حد به روسیه نزدیک نشود. چون مایل است از تحریم‌های غربی دوری کند و همچنان روابط تجاری خود را با کشورهای غربی در شمالگان و بیرون از آن حفظ کند.
روسیه هم ملاحظاتی دارد.
آقای اوستهگن می‌گوید: «مواظب باشید رابطه روسیه و چین را بیش از حد بزرگ نکنید. روسیه هنوز نسبت به حضور پررنگ چین در بخش شمالگان خودش تردید دارد. »مسکو به شدت به منابع طبیعی خود در آن منطقه متکی است. طبق گزارش‌ها، این کشور در حال جذب سرمایه‌گذاران دیگر از جمله آمریکا نیز هست.
روسیه همچنین برای نگهداری تسلیحات راهبردی خود، به بخشی از سرزمین شمالگان که متعلق به این کشور است، تکیه زیادی دارد؛ به‌ویژه به شبه‌جزیره کولا که مملو از تسلیحات هسته‌ای است و ناوگان شمال معروف و افسانه‌ای روسیه در آنجا مستقر است.
در آن‌سو، ساکنان کرکنس در نروژ همیشه زیر سایه «خرس روسی» زندگی کرده‌اند. مرز با روسیه تنها ۱۰ دقیقه با ماشین فاصله دارد و شبه‌جزیره کولا به‌طرز نگران‌کننده‌ای نزدیک است.در دوران جنگ سرد، این شهر به «لانه جاسوسان» معروف شد – خط مقدمی میان غرب و اتحاد جماهیر شوروی.نروژ بر این باور است که روسیه از منطقه خود برای آموزش نیروهای تازه‌نفس جهت نبرد، و نیز برای پرواز بمب‌افکن‌ها جهت حمله به اوکراین استفاده می‌کند.
با اینکه نروژ مستقیماً با روسیه در حال جنگ نیست، اما این کشور، به‌ویژه در بخش شمالی‌اش که در امتداد مرز زمینی تقریباً ۲۰۰ کیلومتری قرار دارد، احساس می‌کند در معرض حمله است.سرهنگ یورن کویلر، کنار آب‌های زلال رودخانه پاسویک که نروژ و روسیه را از هم جدا می‌کند، به من می‌گوید: «ما این وضعیت را همین‌جا و در سطح محلی می‌بینیم. همه چیز از جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی گرفته تا فرستادن ماموران به نروژ، از زمان تهاجم تمام‌عیار به اوکراین، موارد اختلالات جی‌پی‌اس به حدی زیاد شده که حتی خلبانان هواپیماهای تجاری را مجبور به تغییر سیستم‌های ناوبری خود کرده است.
همچنین، موارد جاسوسی در مرز نیز به شدت اوج گرفته است. درست روبروی ما، تیرک‌های مرزی زردرنگ نروژ و تیرک‌های قرمز و سبز روسیه قرار دارند. »نروژ و متحدانش در ناتو همچنین مراقب زیردریایی‌های جاسوسی روسیه و دیگر شناورهای روس در قطب شمال هستند.
پس از دریافت مجوزهای امنیتی سطح بالا برای ورود به مرکز فرماندهی نظامی مشترک نروژ که قدمتش به دوران جنگ سرد برمی‌گردد، توانستم نحوه نظارت نروژ بر این تهدید را ببینم. این مرکز در عمق یک کوه کوارتز در شهر بودو، واقع در داخل دایره شمالگان، قرار دارد.
در اعماق این کوه با هزارتویی از تونل‌ها و اتاق‌های نظارتی روبرو می‌شویم، که نروژ در آنجا اطلاعات لحظه‌ای را از زمین، هوا و دریا جمع‌آوری می‌کند. تمرکز اصلی بر شناورهای مشکوک در آب‌های قطبی متعلق به این کشور و اطراف آن است. تمام این اطلاعات به صورت لحظه‌ای با متحدان ناتو به اشتراک گذاشته می‌شود.
نکته اساسی اینجاست که هر شناور روسی که قصد ورود به اروپا را داشته باشد، ابتدا باید از آب‌های نروژ بگذرد. ماموران مستقر در ستاد فرماندهی کوهستانی، در حال مراقبت از نشانه‌های جاسوسی و خرابکاری در اطراف آنچه مقامات آن را «زیرساخت‌های حیاتی» زیر آبی می‌نامند، هستند. این اقدامات بخشی از جنگ ترکیبی کرملین علیه غرب محسوب می‌شود.
کابل‌های ارتباطی زیردریایی، که قاره‌ها را به هم متصل می‌کنند و روزانه امکان میلیاردها دلار تراکنش مالی را فراهم می‌آورند، و همچنین خطوط لوله نفت و گاز، از جمله اهداف هستند.
نروژ یکی از تامین‌کنندگان اصلی گاز طبیعی اروپا، از جمله بریتانیا، به شمار می‌رود؛ به‌ویژه پس از اعمال تحریم‌ها بر صادرات روسیه در پی تهاجم تمام‌عیار این کشور به اوکراین.
مسکو در حال نوسازی توانمندی‌های نظامی خود در شمالگان بوده است. این کشور ناوگانی قدرتمند از زیردریایی‌های جاسوسی و هسته‌ای در اختیار دارد. اگر این زیردریایی‌ها بدون شناسایی شدن عبور کنند، به طور بالقوه می‌توانند پایتخت‌های سراسر اروپا را هدف موشک قرار دهند و حتی ایالات متحده را تهدید کنند.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از اروپا خواسته که بیشتر برای دفاع از خود تلاش کند. اما دریاسالار رونه آندرسن، رئیس ستاد مشترک نروژ، می‌گوید در سرزمین شمالگان «منافع آمریکا و اروپا درهم‌تنیده‌اند».دریاسالار آندرسن می‌افزاید: «پای امنیت خاک خود آمریکا نیز در میان است... روسیه با استقرار تسلیحات هسته‌ای و توانمندی‌های نظامی خود، نه فقط اروپا، بلکه آمریکا را هم هدف گرفته است و تهدید می‌کند. »دریاسالار آندرسن بر این باور است که هیچ یک از طرفین به دنبال رویارویی مستقیم در منطقه نیست، اما با افزایش تنش‌های جهانی در مناطق دیگر، از جمله اوکراین، این احتمال وجود دارد که این درگیری‌ها به اینجا نیز سرایت کند.
بی بی سی