آرامکو پر درآمد ترین شرکت نفتی جهان
در صنعت نفت و گاز، رتبه‌بندی شرکت‌ها معمولاً بر مبنای درآمد حاصل از استخراج، فرآوری، فروش نفت و گاز و همچنین سودآوری سالانه انجام می‌شود. شرکت‌های بین‌المللی همچون آرامکو، اکسون موبیل، شل، و سایر عناوین بزرگ، با بهره‌گیری از فناوری‌های نو و مدیریت پیشرفته، به عنوان برندهای مستقل و قدرتمند در بازار جهانی شناخته می‌شوند.
در مقابل، شرکت‌های ملی مانند شرکت ملی نفت ایران (NIOC) با وجود داشتن ذخایر عظیم، به دلیل ساختار اجرایی و سیاست‌های دولتی، الگوهای متفاوتی از عملکرد را نشان می‌دهند. در ادامه گزارش این شرکت‌ها را بر اساس میزان درآمد با یکدیگر مقایسه کرده و سپس با بررسی تفاوت‌های این شرکت‌های نفتی با یکدیگر عوامل موفقیت آن‌ها را بررسی خواهیم کرد. رتبه‌بندی درآمدی سال 2024 طبق اطلاعات منتشر شده از وب‌سایت Petro Chemical Expert، رتبه‌بندی شرکت‌های نفتی از منظر درآمد در جدول (1) آمده است. جدول (1): رتبه بندی شرکت‌های نفتی بر اساس درآمد (2024) ردیف نام شرکت کشور درآمد سالانه (میلیارد دلار) 1 آرامکو عربستان سعودی 510 2 اکسون موبیل ایالات متحده 400 3 شل هلند/بریتانیا 380 4 بی‌پی بریتانیا 300 5 شورون ایالات متحده 280 6 توتال انرژی فرانسه 275 7 گازپروم روسیه 270 8 کونوکوفیلیپس ایالات متحده 240 9 انی ایتالیا ایتالیا 210 10 پتروچاینا چین 200
این آمار، تصویری روشن از اندازه عملکرد شرکت‌های پیشرو در بهره‌برداری از منابع نفتی و فناوری‌های نو ارائه می‌دهد. تفاوت‌ها و عوامل موفقیت الف) تفاوت‌های بنیادی در ساختار و مدیریت 1. شرکت‌های دولتی در مقابل شرکت‌های تجاری شرکت ملی نفت ایران، با توجه به اینکه یک نهاد دولتی است، علاوه بر اهداف تجاری، ماموریت‌های استراتژیک و تامین امنیت انرژی را نیز بر عهده دارد. این ویژگی‌ها موجب می‌شود تا در تصمیم‌گیری‌ها، علاوه بر سودآوری، عوامل اجتماعی و ملی مد نظر قرار گیرند. در مقابل، شرکت‌هایی مانند آرامکو و اکسون موبیل با تمرکز بر کارآیی عملیاتی و بازده سرمایه‌گذاری، مدیریت انعطاف‌پذیرتری دارند. 2. استفاده از فناوری و نوآوری شرکت‌های بین‌المللی پیشرو با سرمایه‌گذاری مداوم در فنآوری‌های نوین، از جمله بهینه‌سازی فرآیندهای استخراج، پالایش و حمل و نقل، توانسته‌اند بهره‌وری را افزایش داده و در بازار رقابتی جهانی برتری پیدا کنند. این موضوع در مورد شرکت‌هایی مانند اکسون‌موبیل به ویژه قابل توجه است؛ شرکتی که با وجود نداشتن ذخایر عظیم مانند عربستان، با بهره‌مندی از فنآوری‌های پیشرفته و مدیریت ریسک‌های عملیاتی، به درآمد قابل توجهی (۴۰۰ میلیارد دلار) دست یافته است. ب) عملکرد شرکت‌هایی مانند اکسون موبیل و شل در برابر منابع عظیم عربستان 1. تنوع فعالیت‌ها و بازارهای جهانی اکسون‌موبیل و شل با تنوع‌بخشی به فعالیت‌هایشان در بخش‌های استخراج (E&P)، پالایش و بازاریابی، توانسته‌اند ریسک‌های مربوط به نوسانات بازار نفت را کاهش داده و با استراتژی‌های بازاریابی موفق، سهم قابل توجهی از بازار جهانی نفت را به دست آورد. 2. مدیریت سرمایه و بهره‌وری عملیاتی علی‌رغم اینکه اکسون‌موبیل و شل منابع عظیم نفتی مانند آرامکو ندارند، اما با مدیریت کارآمد سرمایه، بهره‌برداری از تکنولوژی‌های نوین و بهبود مستمر فرایندهای عملیاتی، توانسته‌اند حاشیه سود مناسبی ایجاد کنند. این موفقیت نشان‌دهنده اهمیت مدیریت مالی و بهینه‌سازی عملیات در صنعت نفت است. 3. سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه (R&D) سرمایه‌گذاری مستمر در تحقیق و توسعه، اکسون‌موبیل و شل را قادر ساخته تا راه‌حل‌های نوآورانه‌ای در زمینه استخراج و پالایش نفت ارائه داده و در نتیجه بهره‌وری را در تمامی مراحل زنجیره تامین افزایش دهند. ج) تفاوت‌های درآمدی ایران-عربستان و پیامدهای استراتژیک 1. تفاوت در درآمد اختلاف چشمگیر بین درآمد آرامکو (510 میلیارد دلار) و درآمد شرکت ملی نفت ایران (حدود 35میلیارد دلار) نه تنها نشان‌دهنده تفاوت در مدیریت و فنآوری است، بلکه نشان می‌دهد که بهره‌وری از ذخایر نفتی، استفاده از فناوری‌های نوین، و انعطاف‌پذیری در بازارهای بین‌المللی از عوامل حیاتی در موفقیت یک شرکت نفتی محسوب می‌شوند. 2. پیامدهای استراتژیک شرکت ملی نفت ایران، بر اساس بودجه مصوب مجلس شورای‌اسلامی، مجری عملیات استخراج چاه‌های نفت‌وگاز، ارسال آن‌ها به پالایشگاه‌ها، و پایانه‌های صادراتی است. برای کشوری مانند ایران که دارای ذخایر عظیم هیدروکربوری است، این تفاوت درآمدی می‌تواند به عنوان هشداری برای بهبود سیاست‌های مدیریتی، سرمایه‌گذاری در فنآوری‌های نوین و بازنگری در ساختارهای اجرایی تلقی شود. بهبود این عوامل می‌تواند زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری و افزایش سهم در بازار جهانی شود. رنکینگ شرکت‌ها بر پایه درآمد تولید، فروش نفت و گاز، فرآورده‌های آن‌ها، و سود سالانه تنظیم شده و اغلب آن‌ها در بورس‌جهانی حضوردارند و سود سهام نیز می‌دهند. یعنی رنکینگ‌ها شرکت‌هایی را در برمی‌گیرد که به عنوان یک هویت تجاری مستقل در بازار جهانی نفت و گاز شناخته شده و حضور دارند. سوالی که پیش می‌آید که آیا شرکت ملی نفت ایران دارای چنین ویژگی‌هایی برای قرارگیری در رنکینگ جهانی هست یا خیر؟ نتیجه‌گیری در نهایت، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که موفقیت شرکت‌های بین‌المللی مانند آرامکو و اکسون‌موبیل به دلیل ترکیبی از مدیریت حرفه‌ای، سرمایه‌گذاری مداوم در فناوری‌های نو، و بهینه‌سازی عملیاتی است. در حالی که اکسون‌موبیل و شل با وجود نداشتن منابع عظیم مانند عربستان، توانسته با بهره‌گیری از استراتژی‌های متنوع و مدیریت کارآمد، به درآمد400 و 380 میلیارد دلاری دست یابد. شرکت‌های دولتی مانند شرکت ملی نفت ایران به دلیل محدودیت‌های ساختاری و اهداف چندگانه (استراتژیک و اجتماعی) از عملکرد تجاری متفاوتی برخوردارند. این تفاوت‌ها نه تنها بیانگر چالش‌های موجود بلکه فرصت‌هایی برای بهبود و نوآوری در صنعت نفت و گاز است.
دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه شریف