آخرین شانس برای فرار از خروجی مسیر

این سفر در شرایطی انجام می‌شود که ایران با جدی‌ترین تهدید دیپلماتیک پس از سال‌های تحریم و فشار حداکثری روبه‌رو است. بازگشت تحریم‌های شورای امنیت می‌تواند به معنای انزوای گسترده‌تر سیاسی و تشدید فشارهای اقتصادی باشد؛ مسیری که بازگشت از آن به وضعیت پیشین به‌شدت دشوار خواهد بود.

از این منظر سفر نیویورک برای پزشکیان تنها یک رویداد تشریفاتی نیست؛ بلکه صحنه‌ای است که در آن باید توانایی دولت در مدیریت یکی از حساس‌ترین بحران‌های دیپلماتیک دهه اخیر سنجیده شود. چنان که بسیاری از دیپلمات‌ها معتقدند در چنین بزنگاه‌هایی، زبان دیپلماسی می‌تواند جایگزین تهدید و تقابل شود و حتی فرصت‌هایی تازه برای توافق ایجاد کند.

مذاکره یا تقابل؛ فرصت باقی‌مانده چقدر است؟

در همین راستا، احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی طی یک یادداشت تلگرامی با عنوان «یک هفته حیاتی» نوشت: «به نظرم قدرت‌های غربی رای‌گیری بر سر قطعنامه مربوط به مکانیسم ماشه را در شورای امنیت سازمان ملل به عمد یک هفته جلو انداختند تا یک هفته پیش رو، به صورت فرصتی فشرده برای دستیابی به توافقی احتمالی با مقام‌های ایرانی در سفرشان به نیویورک درآید. » زیدآبادی با تاکید براین که «دستیابی به یک مصالحه، تا این لحظه نه غیرممکن و نه پرهزینه است، اما به مجرد اجرایی شدن تحریم‌های سازمان ملل، داستان به کل دگرگون خواهد شد»، نوشت: «مسئله فقط تاثیرات اقتصادی فعال شدن مکانیسم ماشه نیست، مسئله اصلی فضایی است که در داخل و محیط بین‌الملل برای کشورمان پیش خواهد آمد. .. آن سوی ماجرا مطلقاً جای خوش‌خیالی ندارد؛ حال این خوش‌خیالی چه از جانب حامیان متعصب حکومت باشد چه از طرف براندازانِ قسم خورده آن!»

مرتضی مکی، کارشناس ارشد سیاست خارجی نیز نگاهی مشابه دارد و می‌گوید: «در هشت روز آینده، اگر توافقی موقت صورت بگیرد و یا دیداری میان اروپایی‌ها و هیات ایرانی در جریان نشست سالانه در نیویورک اتفاق افتد، این امکان وجود دارد که طی این یک هفته معجزاتی رخ دهد و بتوان امیدوار بود که مکانیسم ماشه شش ماه به تعویق بیافتد».

همچنین عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و سفیر پیشین ایران در نروژ اخیرا تاکید کرد که هنوز «همه درها بسته نشده است» و «با توجه به این‌که هنوز یک هفته فرصت داریم تا روی مسئله مکانیسم ماشه کار کنیم، نمی‌توان با قطعیت گفت که پرونده بسته شده است. بخشی از سخنان اخیر امانوئل مکرون نیز نشان می‌داد که امکان توافق حداقلی وجود دارد. حضور رئیس‌جمهور ایران در نیویورک فرصتی است که می‌تواند به گشایش‌های تازه‌ای منجر شود. »

این نگاه در تضاد با تصویری است که برخی محافل رسانه‌ای داخلی ترسیم می‌کنند؛ تصاویری که بر بسته شدن همه راه‌ها و اجتناب‌ناپذیر بودن تقابل تاکید دارند. اما تجربه مذاکرات هسته‌ای در دهه‌های اخیر نشان داده که حتی در واپسین لحظات، امکان چرخش‌های ناگهانی و گشایش‌های غیرمنتظره وجود دارد.

ضرورت مذاکره مستقیم  در اوج روزهای تنش

مساله دیگر این است که از نگاه بسیاری از کارشناسان، استفاده یا عدم‌استفاده از این فرصت یعنی زمان حضور پزشکیان در نیویورک و طرح «تعامل مقتدرانه» که یک گام بالاتر از گفت‌و‌گو را تبیین می‌کند، تعیین‌کننده مسیر آینده کشور خواهد بود و تبعات عدم موفقیت می‌تواند ایران را به سوی محدودیت‌های شدیدتر اقتصادی و فشار دیپلماتیک فزاینده سوق دهد.

فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین ایران نیز به تازگی در گفت‌وگویی تاکید کرده که حضور پزشکیان در نیویورک باید فراتر از یک حضور تشریفاتی باشد. وی معتقد است:‌آنچه اکنون نیاز داریم، نه صرفاً یک سخنرانی در سازمان ملل، بلکه شروعی است که از بن‌بست موجود دریچه‌ای بگشاید. طرف آمریکایی به دنبال دیدار رو در رو است و این نکته‌ای است که نمی‌توان نادیده گرفت. تجربه سال‌های گذشته نشان داده که پیام‌های غیرمستقیم و مدیریت از طریق واسطه‌ها در بزنگاه‌های حساس کارآمدی لازم را ندارد.

سفر پزشکیان به نیویورک، بیش از یک حضور بین‌المللی، یک آزمون سرنوشت‌ساز است و اگر این سفر بتواند آغازگر مسیری تازه در گفت‌وگوها باشد، شاید بتوان از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کرد یا دست‌کم هزینه‌های آن را کاهش داد؛ اما اگر فرصت از دست برود، کشور وارد مرحله‌ای خواهد شد که گزینه‌های آن بسیار محدودتر و پرهزینه‌تر خواهد بود

به گفته این دیپلمات پیشین، بخشی از شروط غرب تنها به پرونده هسته‌ای مربوط نمی‌شود، بلکه گستره‌ای فراتر دارد و از مناسبات ایران با گروه‌های منطقه‌ای گرفته تا موضوع تسلیحات نظامی. مجلسی هشدار داده که طولانی‌تر شدن روند کنونی به معنای از دست رفتن فرصت‌ها و افزایش هزینه‌هاست.  وی تصریح می‌کند: «زمان، در سیاست خارجی یک عامل بسیار مهم است؛ اگر امروز نتوانیم ابتکاری را برگزینیم، فردا ممکن است ناچار به انتخاب در شرایطی شویم که گزینه‌های ما بسیار محدودتر و پرهزینه‌تر خواهد بود. »