ذخیره صندلی‌های دانشگاه برای «خاص»ها
ساعت 24 - عنوان سهمیههای ورود به دانشگاه بیشتر شده، تا جایی که از آن به‌عنوان یک معضل یاد می‌شود. مدیران و سیاست‌گذاران آموزش کشور در دهه‌های اخیر سعی کرده‌اند به جای گسترش آموزش باکیفیت و افزایش تعداد دانشگاه‌های هم‌سطح با دانشگاه‌های برتر، از طریق ایجاد «سهمیههای متنوع» بحران‌های آموزش را بپوشانند. اما حالا این موضوع که از نظر سیاست‌گذاران قرار بود راه‌حل توسعه نامتوازن مدارس و دانشگاه‌ها باشد، تبدیل به بحرانی برای «آموزش» شده است.
تصمیمات اخیر مانند رشد تعداد «بورس تحصیلی» با کمک‌گرفتن از نهادها و شرکت‌های صاحب سرمایه و پول، این بحران را عمیق‌تر کرده و به ابهامات موجود درباره عادلانه‌بودن یا عادلانه‌نبودن «کنکور» دامن زده است.
نتیجه «تخصیص بورس» به این شیوه مبهم، باعث می‌شود که گروهی از دانشجویان خاص با برخورداری از بیشترین سطح امکانات رفاهی و مالی تشکیل شوند، درحالی‌که گروهی دیگر از حداقل‌ها هم برخوردار نباشند؛ اتفاقی که به ناامیدی تعداد زیادی از استعدادهای کشور برای رسیدن به صندلی دانشگاه و کسب آموزش باکیفیت منجر شده است.
بحران نابرابری در آموزش عالی، در آبان 1401 با تصویب «آیین‌نامه جامع اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان ایرانی» به اوج خود رسید. این آیین‌نامه که از سوی وزارت علوم دولت پیشین تصویب و لازم‌الاجرا شد، «13 بورسیه جدید» را تعریف کرد،
بورسیه‌هایی با عناوین «بورس فنی و مهندسی» با نام بورس شهید چمران، «بورس علوم پایه» با نام بورس شهید احمدی‌روشن، «بورس بنگاه‌های اقتصادی» با نام بورس شهید طهرانی‌مقدم، «بورس ابرار» با نام بورس شهید ابراهیم هادی، «بورس سرآمدان» با نام بورس شهید شهریاری، «بورس وطن» با نام بورس شهید سلیمانی، «بورس دانش» با نام بورس شهید فهمیده، «بورس مشاغل» با نام شهید رجایی، «بورس علوم انسانی» با نام علامه طباطبایی، «بورس سلامت» با نام دکتر کاظمی‌آشتیانی، «بورس هنر» با نام شهید آوینی، «بورس سال آخر» با نام بورس شهید فخری‌زاده و یک بورس نیز برای دانشجویان خارج از کشور با نام بورس شهید علم‌الهدی. در متن این آیین‌نامه، هدف بورس‌های «علوم پایه»، «علوم انسانی»، «فنی و مهندسی»، «سلامت» و «سال آخر»، تامین هیئت علمی دانشگاه‌ها و موسسات علمی بیان شده است.
برای بورس «ابرار»، جهت‌دهی به هزینه‌کرد خیرین هدف قرار گرفته. هدف «بورس دانش» هدایت و تشویق استعدادهای برتر نظام آموزش و پرورش به تحصیل در رشته‌های مهم اما مغفول‌مانده بر مبنای «اسناد بالادستی» است. برای «بورس مشاغل» تربیت منابع انسانی مناسب سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی هدف است.
هدف «بورس وطن» که به نام شهید سلیمانی ثبت شده، تربیت نیروی متخصص در کشور بر مبنای نظر شورای مرکزی بورس برای توسعه روابط علمی با دیگر کشورهاست. عنوان بورسی جدید جز خدماتی مانند پرداخت حقوق ماهانه، حمایت‌های مالی در زمینه تامین خوابگاه و تضمین آینده شغلی، در مسیر قبولی در کنکور نیز به کمک دریافت‌کنندگان آمده است.
درباره شرایط و فرایند دریافت این بورس‌ها، تنها یک صفحه «شرایط عمومی» در ماده‌ای به‌عنوان ماده 4 ذکر شده که کلیاتی مانند ایمان و اعتقاد به مبانی دین اسلام و نظام جمهوری اسلامی، نداشتن سوءپیشینه کیفری و رعایت تقوا در گفتار و کردار را شامل می‌شود و دیگر توضیحاتی درباره روش یا شرایط جزئی پذیرش وجود ندارد. در دفترچه انتخاب رشته کنکور امسال بیش از هر بورس دیگری نام «بورس صنعت و مشاغل» دیده می‌شود.
این عنوان در رشته‌های متعددی در دانشگاه‌های «تهران»، «امیرکبیر»، «خواجه نصیر»، «گیلان»، «نوشیروانی بابل»، «صنعتی اصفهان» و «دانشگاه علم و فناوری مازندران» دیده می‌شود. وقتی به دفترچه «پیوست» که گفته شده به شکل جزئی شرکت‌ها و دانشگاه‌های این بورسیه در آن مشاهده می‌شود، مراجعه می‌کنید، نام شرکت‌هایی مثل «همراه اول»، «آب‌آفرین سبز روناک»، «سپهر کیش» و... را می‌بینید که هرکدام بورسیه تحصیلی برای رشته‌هایی در یک یا چند دانشگاه ارائه می‌دهند.
در دفترچه «پیوست انتخاب رشته» درباره شرایط اعطای بورس نیز توضیح دقیقی وجود ندارد. در این دفترچه به همان کلیات موجود در آیین‌نامه و همین‌طور شرط قبولی و به شرط معدل بالای 16 و رتبه کنکور بین یک تا 20 هزار که رتبه و معدل نه‌چندان سختی است، اشاره شده، همین‌طور گفته شده دریافت‌کنندگان این بورس به مدتی مشخص حین و پس از پایان تحصیل باید در شرکت‌ها به کار مشغول شوند.
تنها نکته خاص و مهم بیان‌شده در «دفترچه پیوست» منوط‌بودن اعطای بورس به قبولی در مصاحبه‌های علمی، عقیدتی و اخلاقی است. برای سایر بورس‌ها نیز اگر به سایت «اداره کل بورس و اعزام دانشجویان» مراجعه کنید، با امکان ثبت درخواست برای دریافت «بورس شهید علم‌الهدی»، «بورس ابرار» و «بورس دانش» مواجه می‌شوید. در این سایت، در بخش شیوه‌نامه اجرائی هر بورس نیز فقط کلیات آمده و برخلاف بورس «صنعت و مشاغل» در «دفترچه پیوست» یا حتی خود «دفترچه انتخاب رشته» خبری از تعداد و دانشگاه‌هایی نیست که دارای این بورس‌ها هستند.
شرایط مبهم اعطای بورس، چه از نظر چگونگی دریافت و چه از نظر تعداد دانشجویانی که این بورسیه‌ها به آن‌ها می‌رسد، نشان‌دهنده ایجاد «سهمیههای جدید» در قالب اعطای بورسیه است؛ سهمیه‌هایی که این بار حتی فاقد «دستورالعمل» مشخص و اسناد در دسترس دست‌کم در مرحله پذیرش هستند. این «بورس‌ها» که در قبولی در رشته‌ها و دانشگاه‌های برتر نقش دارند، شائبه مهندسی و کنترل پذیرش‌های دانشگاهی به منظور کنترل دانشگاه ایجاد کرده‌اند؛ کنترلی که حتما در پیوند با «سرمایه» معنا می‌گیرد.
شرق