پس‌روی آب دریای خزر سه برابر شد
تنگناهای زیست‌محیطی ناشی از خشک‌شدن دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌ها در ایران پایانی ندارد؛ اکنون دریای خزر هم دچار مشکل پس‌روی آب شده است. داده‌ها نشان می‌دهند پس‌روی آب خزر سه برابر شده و این روند همچنان ادامه دارد.
10
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست کشور می‌گوید از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۰ متوسط پس‌روی آب دریای خزر حدود ۷٫۵ سانتی‌متر در سال بوده، اما در سه سال اخیر این میزان به حدود ۲۰ سانتی‌متر رسیده است و روند آن طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده ادامه خواهد داشت.
این پدیده تنها محدود به ایران نیست؛ کشورهای ساحلی دیگر آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه نیز با کاهش سطح آب مواجه‌اند.
کارشناسان دلایل متعددی برای کاهش سطح آب و پدیده پس‌روی آب خزر مطرح کرده‌اند، اما کاهش جریان رودخانه ولگا به خزر مهم‌ترین عامل شناخته می‌شود. ولگا که بزرگ‌ترین تامین‌کننده آب خزر است، به‌شدت تحت تاثیر کاهش بارندگی، افزایش تبخیر، تغییرات اقلیمی و ساخت‌وساز گسترده سدها در روسیه قرار گرفته است.
اداره منابع آب جمهوری آذربایجان سدسازی‌های روسیه بر رود ولگا را علت اصلی پس‌روی دریای خزر می‌داند. براساس آمار رسمی جمهوری آذربایجان، سطح آب دریای خزر در چهار سال اخیر ۲۴ سانتی‌متر سالانه کاهش یافته است. کارشناسان این کشور هشدار داده‌اند که ادامه این روند ممکن است موجب آشکار شدن ۹۳ هزار کیلومتر مربع خشکی در بستر دریا شود.
الهام شبان، مدیر "مرکز مطالعات خزر" در باکو، تاکید می‌کند که حدود ۸۰ درصد آب خزر از ولگا تامین می‌شود و روسیه پس از فروپاشی شوروی ۹ سد روی این رودخانه ساخته است. او می‌افزاید: «افت سطح آب خزر بنادر و تاسیسات نفتی روسیه و نیز پروژه نفتی کاشاغان قزاقستان را با مشکل روبرو کرده است. در نقاطی که قبلا عمق آب ۵۰ متر بود و کشتی‌ها تردد می‌کردند، اکنون این امکان وجود ندارد. » بر پایه تحقیقات این کارشناس سطح آب خزر در ۳۰ سال گذشته حدود ۳ متر کاهش یافته است. رابطه خشکی تالاب‌ها با پس‌روی آب خزر
نسیم طواف‌زاده، فعال اجتماعی و محیط زیستی و همچنین پژوهشگر تالاب‌ها از رشت، بر ارتباط مستقیم بین خشکی تالاب‌های ساحلی استان‌های گیلان و گلستان و پس‌روی آب خزر تاکید می‌کند. به گفته او، با عقب‌نشینی دریا، سرعت خروج آب تالاب‌ها به‌سمت خزر افزایش یافته و منجر به خشک شدن سریع‌تر آن‌ها می‌شود. وی به‌طور خاص از تالاب‌های میانکاله و انزلی نام می‌برد.
طواف‌زاده می‌گوید "هیچ برنامه‌مشخصی برای مدیریت منابع آب خزر وجود ندارد". او همچنین اشاره می‌کند که در جنوب خزر، رودخانه سفیدرود که از چهار استان عبور کرده و وارد گیلان می‌شود سالانه کمتر از نیمی از آورد گذشته‌اش را دارد. لزوم اقدام جمعی پنج کشور ساحلی خزر
نسیم طواف‌زاده هشدار می‌دهد که تداوم روند پس‌روی آب خزر نه‌تنها سواحل ایران، بلکه بنادر کشورهای همسایه مانند آذربایجان و قزاقستان را نیز تهدید می‌کند. در ایران، بنادر امیرآباد، فریدون‌کنار، نوشهر، رامسر و انزلی در معرض خطر هستند.
به گفته این کارشناس مهم‌ترین اقدام، "متعهد ساختن روسیه به رهاسازی حق‌آبه خزر" است. او خاطرنشان می‌کند: «اگرچه روسیه مدعی است بارش در حوزه ولگا کاهش یافته، اما ذوب یخ‌های سیبری و شمالگان در اثر گرمایش جهانی باید تراز آب این رودخانه را بالا می‌برد بنابراین، این ادعا جای بررسی بیشتری دارد». تعیین سهم هر کشور از آب ورودی به خزر
روشن عباس‌اف، استاد دانشگاه خزر در باکو نیز هشدار می‌دهد که اگر روند پس‌روی آب همچنان ادامه پیدا کند، افت سطح ممکن است به ۱۰ متر نیز برسد.
او ضمن اشاره به نقش تغییرات اقلیمی، ساخت سدهای متعدد و برداشت بی‌رویه آب از رودخانه ولگا را عامل اصلی پس‌روی آب خزر می‌داند و تاکید می‌کند: «ما بارها در این‌باره با طرف روسی مذاکره کرده‌ایم.»
عباس‌اف بر ضرورت شکل‌گیری زیرساخت‌های صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده بهینه از منابع هم تاکید دارد. او همچنین خواهان پایبندی کشورهای ساحلی به تعهدات کنوانسیون محیط زیست خزر و ایجاد یک کمیته مشترک برای نظارت بر میزان ورودی آب از هر کشور به خزر است.
این کارشناس توصیه می‌کند در نشست آینده سران کشورهای ساحلی، پس‌روی آب دریا باید به‌طور جدی بررسی شود و سهم هر کشور از آب ورودی به خزر مشخص گردد.