رقابت بزرگ در قفقاز؛ ایران، چین، آمریکا و پلی به نام باکو

رقابت بزرگ در قفقاز؛ ایران، چین، آمریکا و پلی به نام باکونشریه امریکایی نشنال اینترست نوشت: از دیدگاه ژئوپلیتیکی ایالات متحده، آذربایجان یک شریک استراتژیک حیاتی در اوراسیا به‌شمار می‌رود. پس از نقش کلیدی این کشور در میانجی‌گری توافق صلح تاریخی میان آذربایجان و همسایه‌اش ارمنستان، دولت ترامپ اکنون باید سیاست خارجی گسترده خود نسبت به این کشور را بازتعریف کرده و روابط خود با آمریکا را تقویت کند.   به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: آذربایجان، تنها کشوری که با هر دو قدرت روسیه و ایران هم‌مرز است، به‌عنوان نقطه کانونی در تعاملات راهبردی و اقتصادی در حال گسترش چین مطرح شده است. از دیدگاه آمریکا، اهمیت ژئواکونومیک آذربایجان ناشی از موقعیت آن به‌عنوان تامین‌کننده مهم انرژی و محور ترانزیتی است که مسیرهای جهانی را متنوع کرده و دسترسی آمریکا به آسیای مرکزی را تضمین می‌کند.   در ماه‌های اخیر، تحولات مهمی پیرامون آذربایجان و سه رقیب اصلی ایالات متحده رخ داده است.   یک روز پس از امضای توافق «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» (TRIPP) توسط دونالد ترامپ، الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان، علی اکبر ولایتی هشدار داد که تهران هرگونه مسیر حمایت‌شده توسط آمریکا در قفقاز را مسدود خواهد کرد و TRIPP را «گورستان مزدوران ترامپ» خواند.   در مصاحبه‌ای با شبکه العربیه در ۲۷ اوت، علی‌اف اشاره کرد که پس از فروپاشی امپراتوری روسیه در سال ۱۹۱۷، آذربایجانی‌ها جمهوری دموکراتیک آذربایجان را تاسیس کردند که تا آوریل ۱۹۲۰ دوام داشت و سپس توسط اتحاد جماهیر شوروی جذب شد. طی شش ماه گذشته، علی‌اف دو بار به چین سفر کرده و با شی جین‌پینگ در ۲۳ آوریل در پکن دیدار کرده تا روابط دوجانبه را به شراکت راهبردی جامع ارتقا دهد و بار دیگر در ۳۱ اوت در حاشیه اجلاس شانگهای در تیانجین ملاقات کرد. این تحولات هم فرصت و هم تهدید برای منافع آمریکا در جنوب قفقاز و آسیای مرکزی را نشان می‌دهد.   از منظر ایران، آذربایجان شریک استراتژیک طبیعی برای واشنگتن است. به‌عنوان یک کشور سکولار با اکثریت جمعیت شیعه در مرز شمال‌غربی ایران، آذربایجان همواره با جمهوری اسلامی مخالف بوده است، هرچند محدودیت‌های منطقه‌ای تاریخی، اثرگذاری آن را به‌عنوان عامل توران در مقابل تهران محدود کرده است.   پیروزی آذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ با ارمنستان، تعادل قدرت در جنوب قفقاز را تغییر داد و نفوذ منطقه‌ای این کشور را افزایش داد. مهم‌تر از آن، تحولات اخیر در رابطه با ایران و منازعه با اسرائیل فرصت مناسبی برای باکو ایجاد کرده تا به شریک کلیدی آمریکا در مدیریت همسایه‌ای تبدیل شود که احتمالاً سال‌ها چالش باقی خواهد ماند.   به‌طور مشابه، روابط رو به وخامت آذربایجان با روسیه فرصت مناسبی برای واشنگتن فراهم کرده است. حتی زمانی که آذربایجانی‌ها با ایران مخالفت داشتند، رابطه نزدیکی با روسیه حفظ کردند. اما اوضاع پس از جنگ دوم قره‌باغ تغییر کرد و نشان داد نفوذ مسکو در پیرامون جنوبی خود کاهش یافته است. جنگ اوکراین وضعیت را برای روس‌ها دشوارتر کرد و باعث شد باکو در برابر مسکو جسورتر عمل کند، به‌ویژه پس از سرنگونی یک هواپیمای تجاری آذربایجان بر فراز خاک روسیه در دسامبر گذشته که ۳۸ مسافر و خدمه را به کام مرگ فرستاد.   برای بهره‌برداری از تضعیف روسیه و ایران و جلوگیری از کسب مزیت توسط چین، واشنگتن باید نگاه خود به باکو را بازنگری کند. بخش ۹۰۷ قانون حمایت از آزادی ۱۹۹۲ همچنان مانعی مهم برای پیشرفت است. این قانون، که در جریان اولین منازعه قره‌باغ وضع شد، بیشتر اشکال کمک مستقیم دولت آمریکا به باکو را ممنوع می‌کند. با توجه به توافق صلح میان آذربایجان و ارمنستان که با میانجی‌گری دولت ترامپ حاصل شد، بخش ۹۰۷ عملاً بی‌اثر است.   با این حال، این قانون هنوز به قوت خود باقی است و مانعی برای منافع استراتژیک، اقتصادی و دیپلماتیک آمریکا در اوراسیا محسوب می‌شود و نیاز به لغو فوری دارد. برخی هنوز طرفدار حفظ آن هستند، اما نگه‌داشتن این قانون عمدتاً به نفع روسیه، ایران و چین است که می‌خواهند هرگونه تنش در روابط آمریکا و آذربایجان را بهره‌برداری کنند. پکن نه تنها از صلح آذربایجان و ارمنستان در زمینه اتصال منطقه‌ای سود می‌برد، بلکه در حال حاضر جنگنده‌های JF-17 نسل ۴.۵ خود را از طریق پاکستان به باکو تامین می‌کند.   هیچ دلیلی وجود ندارد که آذربایجان نتواند تجهیزات آمریکایی خریداری کند. برای مقایسه، شرکت هواپیمایی اوزبکستان تا ۲۲ فروند بوئینگ ۷۸۷ به ارزش ۸ میلیارد دلار سفارش داده و شرکت راه‌آهن ملی قزاقستان قرارداد ۴ میلیارد دلاری با Wabtec آمریکا برای ۳۰۰ لوکوموتیو باری امضا کرده است.   شرکت‌های آمریکایی در آذربایجان فرصت‌های فراوانی دارند، به‌ویژه در بخش انرژی، زیرا این کشور صادرکننده عمده نفت و گاز است. همچنین، آذربایجان می‌تواند مسیر ترانزیت نفت قزاقستان و گاز ترکمنستان باشد و نفوذ انرژی روسیه را کاهش دهد، زیرا مسکو مسیرهای تامین را در انحصار دارد.   بنابراین، ضروری است که کاخ سفید ترامپ بر شتاب TRIPP تکیه کند. موفقیت استراتژی آمریکا در اوراسیا به تقویت روابط با آذربایجان بستگی دارد. اقدام فوری لازم است، زیرا پکن پیش از آمریکا در منطقه پیشتاز شده است. لغو بخش ۹۰۷، گام حیاتی برای تامین منافع استراتژیک، اقتصادی و دیپلماتیک آمریکا است.