خنجر اعتیاد برگردن پارس جنوبی

ین منطقه که روزگاری روستایی آرام در حاشیه خلیج فارس بود، در مدتی کوتاه به یکی از حیاتی‌ترین کانون‌های اقتصادی خاورمیانه بدل شد. شتاب توسعه چنان بالا بود که عسلویه در سال ۱۳۹۱ از شهرستان کنگان جدا و به شهرستانی مستقل تبدیل شد اما درست در پشت این تصویر درخشان از برج‌های فولادی، مشعل‌های همیشه روشن و صدای بی‌وقفه ماشین‌آلات، واقعیتی اجتماعی در جریان است که کمتر دیده و شنیده می‌شود: رواج مواد مخدر.

کمپ؛ جغرافیای رهاشده در سایه برج‌های ثروت

با تاریک شدن هوا، عسلویه به دو جغرافیا تقسیم می‌شود. یک‌سو، محدوده‌های صنعتی با نور، حفاظت و نظم و سوی دیگر، خیابان‌های خاکی و مجموعه‌ای از کانتینرهای فلزی که هزاران کارگر پروژه‌ای را در خود جای داده‌اند؛ جایی که همه آن را «کمپ» می‌نامند.

حسن، کارگری ۴۶ ساله که ۲۲ سال را در این مجموعه گذرانده است، می‌گوید کمپ، شهری است بی‌قاعده و رهاشده؛ جایی که هر اتاق روایت جداگانه‌ای دارد. در بعضی اتاق‌ها بوی تریاک پیچیده، در بعضی دیگر جوان‌هایی هستند که تازه شروع کرده‌اند. اینجا آدم‌ها فقط با شغلشان شناخته نمی‌شوند با چیزی که مصرف می‌کنند هم شناخته می‌شوند.

به گفته مددکاران اجتماعی محلی، در برخی از این کمپ‌های چند هزارنفری، نرخ مصرف مواد مخدر به بیش از ۵۰ درصد می‌رسد، عددی غیررسمی اما پرتکرار در روایت‌های میدانی. عددی که اگر رسمی می‌شد، از بحرانی عمیق در قلب صنعت انرژی کشور خبر می‌داد.

خط تولید یا خط مرگ؟

اما بحران اعتیاد، تنها به خوابگاه‌ها محدود نمی‌ماند. خطرناک‌ترین نقطه، جایی است که مصرف مواد مخدر به محیط کار و خط تولید راه پیدا می‌کند.

نادر، سرکارگری که سال‌ها در پروژه‌های مختلف پارس جنوبی کار کرده به ایسنا می‌گوید: اینجا قانون معکوس است. در یک دنیای عادی، مصرف مواد مساوی اخراج است اما در بعضی تیم‌های کاری عسلویه، مصرف تریاک انگار پیش‌شرط تحمل کار شده.

او از صحنه‌هایی می‌گوید که بارها شاهدشان بوده است؛ کارگر بتن‌ریزی که در گرمای ۵۰ درجه پیش از شروع شیفت مواد مصرف می‌کند تا بتواند کار کند، یا جوشکاری که در ارتفاع چند ده متری، برای تحمل شرجی هوا، در میان جرقه‌های جوشکاری مواد می‌کشد. هر لحظه ممکن است یک اشتباه رخ دهد؛ اشتباهی که در گزارش‌ها فقط به‌عنوان «خطای انسانی» ثبت می‌شود.

یک منبع آگاه در بخش HSE یکی از مجتمع‌های پتروشیمی نیز در گفت‌وگو با ایسنا این روایت را تایید می‌کند و می‌گوید: بررسی‌های داخلی نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از حوادث منجر به جراحت شدید، مستقیم یا غیرمستقیم با مصرف مواد مرتبط است. اما این موضوع هرگز وارد گزارش‌های رسمی نمی‌شود؛ چون پذیرش آن، به معنای پذیرش ضعف جدی در نظام نظارت و مسئولیت اجتماعی است.

هشدارهایی که قدیمی شدند، بحرانی که ماند

اولین هشدار رسمی درباره اعتیاد در میان کارگران عسلویه، به سال ۱۳۸۶ بازمی‌گردد؛ زمانی که محققان دانشگاه علوم پزشکی ایران و مرکز تحقیقات ایدز دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشی میدانی با عنوان «وضعیت مصرف مواد، اعتیاد و خدمات مربوطه در کارگران منطقه صنعتی عسلویه» را انجام دادند. این تحقیق، عواملی مانند کار طاقت‌فرسا، شرایط نامناسب اقلیمی، ساعت‌های کاری طولانی، تاخیر در پرداخت حقوق، دوری از خانواده، وفور مواد و بی‌توجهی پیمانکاران را از مهم‌ترین دلایل گسترش اعتیاد معرفی کرد.

این پژوهش نشان می‌داد بسیاری از کارگران، پیش از ورود به منطقه سابقه مصرف داشته‌اند و شرایط عسلویه وابستگی آن‌ها را تشدید کرده است. با این حال، پس از گذشت نزدیک به دو دهه، پژوهش جامع و به‌روزشده‌ای که ابعاد فعلی بحران را روشن کند، منتشر نشده است.

تغییر الگوی مصرف؛ زنگ خطر دوم

در سال ۱۳۹۶، مطالعه‌ای از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام شد که از تحول نگران‌کننده‌ای خبر داد. بر اساس این مطالعه، شیوع اعتیاد در میان کارگران پارس جنوبی به ۲۳ درصد رسیده بود اما مهم‌تر از عدد، تغییر الگوی مصرف بود. تریاک جای خود را به مواد صنعتی و روان‌گردان مانند شیشه، ترامادول و حشیش داده بود.

این بررسی نشان داد اعتیاد دیگر محدود به کارگران ساده نیست و به بدنه اصلی نیروی کار، از نیروهای ماهر تا کارمندان اداری، نفوذ کرده است. بیش از ۷۰ درصد مصرف‌کنندگان نیز متاهل و سرپرست خانوار بودند.

بازار باز مواد

در عسلویه، دسترسی به مواد مخدر پیچیده یا پنهان نیست. مجید، راننده سرویس کارگران به خبرنگار ایسنا می‌گوید: مواد از سیگار هم راحت‌تر پیدا می‌شود. سه‌راه اصلی عسلویه، اطراف کمپ‌ها و حتی بعضی کانتینرها محل خرید و فروش است.

پیمان، کارگر جوانی که دو سال است در منطقه کار می‌کند اضافه می‌کند: شماره می‌دهند؛ زنگ بزنی می‌آورند دم کمپ یا حتی سر کار. کسی ترسی ندارد.

ایسنا