لثه در خانمها، بافتی حساس در برار تغییرات هورمونی

دوران بلوغ، قاعدگی، بارداری و یائسگی در مسیر طبیعی زندگی هر کدان به نوعی باعث تغییر در هورمونهای موجود در بدن خانمها میشوند. از سمتی دیگر، مهمترین دلیل خونریزی از لثه (در تمام افراد)، واکنش سیستم دفاعی بدن به عوامل مهاجم مثل باکتری، پلاک و جرم دندان است.
(این گفته بدین معناست که خونریزی از لثه علامتی از دفاع طبیعی بدن میباشد). بنابراین تغییرات هورمونی در خون، احتمال تشدید خونریزی را افزایش میدهند. در طول این دوران، لثه ها حساس و همراه با خونریزی هستند که در نتیجه موجب بروز و ابتلا به بیماریهای لثه نظیر ژنژویت (gingivitis) و پریودونتیت (periodontitis) خواهد شد. (مهمترین بیماریهای لثه ژنژویت و پریودونتیت میباشند که در پستهای آینده در مورد آنها مطالبی خواهیم آموخت)
● دوران بلوغ (adolescence period):
در این دوران، میزان ترشح هورمونهای زنانه یعنی استروژن و پروژسترون افزایش پیدا میکنند و متعاقب آن، این افزایش ترشح هورمون باعث تشدید واکنش بافت لثه در مقابل محرکهایی جون پلاک میکروبیی (که در حالت عادی ممکن است محرک نباشند) خواهد شد و در نتیجه خونریزی از از لثه بیشتر خواهد شد.
البته مکانیسم دیگری نیز در افزایش خونریزی دخیل میباشد: به علت هورمونهای مترشحه در دوران بلوغ (هم پسرها و هم دخترها) لثه به صورت نرمال و موقتی دچار افزایش حجم میشود. متعاقب این افزایش حجم لثه، کنترل بهداشت مشکلتر شده و در نتیجه محیط دهان و بخصوص سطحی از آن قسمت از دندانها که زیر لثه افزایش حجم یافته مدفون شده است را مستعد گیر بیشتر پلاک و محیطی مناسب برای رشد باکتری میکند. حال همانطور که گفته شد همین پلاک و باکتری بیشتر در محیط ،موجب تشدید خونریزی میشود.
در این حالت لثه ها بخصوص در نواحی قدامی فک در سمتی که مجاور لبهای شخص است، تغییر رنگی قرمز متمایل به آبی، ملتهب و افزایش حجم پیدا کرده و به آسانی هنگام مسواک زدن و یا جویدن غذا خونریزی میکنند. شرایط هنگامی وخیم تر میشوند که فرد تحت درمان اورتودونسی باشد چرا که وجود براکت، سیم و پلاکهای اورتودونسی از دیگر عوامل گیر غذایی و پلاک باکتریایی هستند. پس از گذشت دوران ابتدایی بلوغ، کاهش در میزان التهاب (قرمزی) و خونریزی از لثه کاملا محسوس خواهد بود.
اگرچه شدت و شیوع بیماریهای لثه در بلوغ افزایش می یابد، باید توجه داشت که ژنژویت در این دوران همیشه تظاهر نمیکند. آنچه که مسلم است، توجه بیشتر به بهداشت دهان و دندان و رعایت آن در این دوران میتواند عاملی موثر برای جلوگیری از بروز بیماریهای لثه باشد. شستشوی منظم دهان و دندان با استفاده از مسواک و خمیردندان و دهانشویه ضد میکروب (مثل کلرهگزیدین ۰.۲%) و استفاده صحیح از نخ دندان برای حذف پلاکهای بین دندانی از اهمیت بسیاری برخوردارند.
لازم میدانم که همین جا این نکته را ذکر کنم که در صورت مشاهده خونریزی هنگام مسواک زدن، نگران نباشید و مسواک و نخ دندان را حتما به صورت کامل و صحیح حتی با وجود خونریزی انجام دهید چراکه این خونریزی نشانه و علامتی برای التهاب لثه بوده و جای نگرانی و ترس ندارد.
● تغییرات لثه در دوره های ماهیانه (menstrual cycle ):
به طور کلی سیکل قائدگی با تغییرات قابل ملاحظه ای در لثه همراه نیست هرچند که در بعضی از موارد تغییراتی در لثه اتفاق می افتد. تغییرات لثه ای مرتبط با قائدگی به عدم تعادل هورمونال نسبت داده میشود و در مواردی میتواند همراه با تاریخچه اختلال کار تخمدانها باشد. در دوران قائدگی، تغییرات (در صورت ایجاد شدن) شامل التهاب لثه ها، ایجاد زخم و جراحت روی لثه، در مواردی ایجاد چرک و همچنین تورم غدد بزاقی هستند.
عده ای از زنان از این تغییرات رنج برده و عده ای در لثه شان هیچگونه تغییری رخ نمیدهد. بعضا ممکن است به دلیل وجود پاکتها ( pockets، حفرات ایجاد شده بین دندان و لثه که محل تجمع مواد غذایی و ایجاد عفونت است. در مورد پاکتها در آینده بحث خواهد شد.) و یا پلاک ها، خونریزی از لثه قبل از آغاز دوران قائدگی وجود داشته باشد (یعنی علتش قائدگی نباشد).
تشخیص دندانپزشک و متخصصین لثه در مورد تجویز داروهای مناسب، در جلوگیری و درمان بیماری موثر است. مجددا در این قسمت حساسیت رعایت بهداشت (مسواک و نخ دندان) را در این دوران خاص یادآوری میکنم.
● دوران بارداری (pregnancy period):
در این دوران سطح هورمونها (بخصوص پروژسترون) در خون به شدت افزایش پیدا میکنند. ژنژویت (بیماری لثه) در خلال ۲ تا ۸ ماهگی یک بیماری شایع محسوب شده که به علت پاسخ افزایش یافته بدن و لثه ها نسبت به پلاک باکتریایی میباشد. البته در غیاب عوامل موضعی مثل پلاک و جرم، هیچ تغییر قابل توجهی حین حاملگی در لثه ها ایجاد نمیشود.
در افراد مستعد (بهداشت ضعیف)، افزایش شدت ژنژویت (gingivitis) حین بارداری از ماه دوم و سوم آغاز و تا ماه هشتم بارداری به شدت آن افزوده شده و در ماه نهم از شدت آن کم میشود. تجمع پلاک نیز در بارداری از همین الگو پیروی میکند. در قدیم بخصوص در کشور خودمان، تصور بر این بود که با تولد هر فرزند به عبارتی با هر بارداری، یکی از دندانهای مادر از دست خواهد رفت، باوری غلط که متاسفانه حتی امروزه هم بعضا با آن مواجه میشویم.
میزان شیوع ژنژویت در مادران باردار، بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد گزارش شده است. برجسته ترین نمای مشکل لثه در بارداری، خونریزی از لثه با حداقل تحریک بوده به طوری که با یک مسواک زدن ساده لثه ها خونریزی میکنند. ظاهر لثه ها در این دوران قرمز رنگ، ترد و آماده خونریزی بوده و حالتی صاف و براق دارد. قرمزی بیش از حد لثه به علت خونرسانی افزایش یافته در این زمان است که در بانوان باردار معمولا بدون درد است.
در برخی موارد لثه ملتهب، یک مجزای توده برجسته شبیه تومور بنام تومور بارداری (pregnancy tumor) یا pyogenic granuloma (پایوژنیک گرانولوما) تشکیل میشود. این ضایعه در لمس و یا تحریک جزئی تمایل به خونریزی زیادی داشته، رنگی قرمز لاجوردی و ظاهری براق دارد. مشکل خاصی در رابطه با این ضایعه وجود نداشته و بیمار به رعایت بهداشت توصیه میشود. این ضایعه پس از اتمام بارداری خودبخود از بین میرود.
استفاده از مسواک، خمیر دندانها و دهانشویه های گیاهیی و ضدمیکروبی به صورت روزانه و مستمر بهمراه نخ دندان، میتواند تا حد زیادی از بروز بیماریهای لثه پیشگیری کند.
همه ساله تعداد زیادی کودک نارس از مادران باردار متولد میشوند. (نوزاد نارس، به نوزادی گفته میشود که قبل از هفته سی و هفتم بارداری به دنیا آمده باشد.) این نوزادان شانس کمتری برای ادامه حیات داشته و احتمال خطرات مختلف جسمی برای آنها وجود دارد.
عواملی مانند مشکلات دهانه رحم، مصرف سیگار و یا وزن کم مادر طی دوران بارداری شانس تولد کودک نارس را بالا میبرند. به تازگی محققین دریافته اند که وجود بیماری های لثه در مادران باردار، میواند منجر به تولد نوزاد نارس شوند. در تحقیقی نشان داده شد که اگر مادری با بیماری های شدید لثه، در طول بارداری درمان شده و بیماری لثه اش برطرف شود، تاثیری در جلوگیری از تولد نوزاد نارس وی نخواهد داشت! این یافته بدان معنی است که درمان بیماری های لثه در زمان بارداری برای جلوگیری از تاثیرات سوء روی نوزاد بسیار دیر است.
به عبارتی، اگر مادری میخواهد نوزادی سالم و بارداری کامل داشته باشد، باید قبل از تصمیم و اقدام به بارداری، حتما برای درمان بیماری لثه خود اقدام کند.
در طی دوران بارداری، مادر تنها میتواند با رعایت مرتب بهداشت، استفاده مرتب و روزانه از مسواک و نخ دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک، برای کنترل وضعیت لثه خود اقدام کند. گاهی اوقات، بنا به تشخیص دندانپزشک، دندانپزشک لازم میبیند که در طول دوران بارداری خصوصا سه ماه دوم، اقدام به جرم گیری کرده و دهان مادر را از عوامل موضعی محرک موجود در دهان تمییز کند. زیرا همانطور که گفته شد، وجود جرم در کنار لثه ها به التهاب لثه خصوصا در دوران بارداری کمک میکند.
از توصیه های دیگر برای حفظ سلامت لثه مادر باردار، مصرف انواع میوه ها و سبزی های تازه است. این مواد غذایی که منبع غنی از ویتامین C هستند (در مورد ویتامین ها در آینده مطالبی خواهیم آموخت) کمک شایانی به حفظ سلامت لثه ها میکنند. مصرف حداقل ۵ واحد میوه و سبزی تازه در روز ضروری است.
● چنانچه مواد خوراکی ضد بارداری (contraceptive) مصرف میکنید:
خانم هایی که از قرصهای ضد بارداری استفاده میکنند، معمولا با مشکل بیماری های لثه دست به گریبان هستند. اثر این داروها روی لثه مشابه دوران بارداری بوده و چنانچه به مدت بیش از ۱۸ ماه (یک سال و نیم) مصرف شوند، تخریب پریودنتال را افزایش میدهند (پریودنتال به بافتها و عوامل نگه دارنده در اطراف دندان مثل لثه، استخوان آلوئول و الیاف پریودنتال میگویند). هورمونی که در اینگونه داروها بکار رفته است، باعث افزایش میزان هورمون پروژسترون میشود. بنابراین رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان در این گروه از اهمیت بالایی برخوردار است.
● دوران یائسگی (menopausal):
کلا بیماری لثه در دوران یائسگی شایع نیست، با این حال دوران یائسگی با بروز تغییراتی در مکانیسم بدن همراه است که تعدادی از این تعییرات در محیط دهان رخ میدهد. در این حالت لثه و مابقی مخاط دهان خشک و براق است. رنگ آنها از رنگ پریده غیر نرمال تا قرمزی متغییر بوده و به راحتی تمایل به خونریزی دارند. در مواردی شکاف (چین) هایی در مخاط گونه دیده میشود که قابل قیاس با تغییرات مخاط واژینال است.
در کل، تغییرات میتواند شامل از بین رفتن و یا ایجاد تغییر در حس چشایی، کاهش تولید بزاق و در نتیجه خشکی دهان، تشدید حساسیت دندان نسبت به نوشیدنیها و غذاهای سرد و گرم باشد. در ضمت اکثر این افراد از پروتز متحرک خود ناراضی هستند. در این شرایط مشورت با متخصص لثه، دندانپزشک و پزشک عمومی اولین اقدام موثر خواهد بود. پزشک عمومی با تجویز داروهای متناسب با شرایط جسمانی شما، تعادل هورمونی خون را باز میگرداند. همچنین استفاده از مواد جایگزین بزاق، ویتامینهای B و C در جلوگیری از خشکی دهان موثر خواهد بود.