کیسه صفرا، ریگ در شکم داشتن
كیسه صفرا، زیر كبد واقع شده است و صفرای تولید شده به وسیله كبد را در خود ذخیره و تغلیظ می‌كند. اگرچه برخی ممكن است عملكرد كیسه صفرا را چندان مهم در نظر نگیرند اما آمارها نشان می‌دهند كه این عضو كوچك می‌تواند منشا دردسرها و مشكلات بسیار زیادی برای بیماران شود. تعداد افرادی كه به بیماری كیسه صفرا مبتلا می‌شوند، بسیار زیاد است اما متاسفانه بیماری بسیاری از آنها بی‌علامتند و تشخیص داده نشده باقی می‌مانند.
پس لازم است، به كیسه كوچك شكم خود بسیار بیشتر توجه كنید. به طور طبیعی، كبد روزانه مقدار زیادی صفرا تولید می‌كند. این صفرا از طریق مجاری صفراوی به داخل كیسه صفرا می‌رود سپس زمانی كه فرد غذا می‌خورد، به علت تحریكات عصبی، شیمیایی و هورمونی، این كیسه منقبض می‌شود و صفرای درون خود را به بیرون می‌فرستد تا به درون روده‌ها تخلیه شود. این صفرا در روده به هضم و جذب موادغذایی مورد نیاز بدن كمك می‌كند و مهم‌ترین جزء غذاها كه برای هضم و جذب به عملكرد و وجود صفرا نیاز دارند چربی‌ها هستند.
صفرا از تركیب چند ماده شیمیایی مختلف تشكیل می‌شود. هر یك از این مواد شیمیایی با غلظت و حجم مشخصی درون مایع صفرا وجود دارند اما زمانی كه نسبت مواد مختلف موجود در صفرا به هم بخورد و به اصطلاح تركیب صفرا از حالت تعادل خارج شود، صفرا از حالت روان و سیال خود خارج می‌شود و دیگر محلول نیست. در این حالت صفرا به تدریج رسوب می‌كند. ابتدا صفرا به شكل لجن درمی‌آید اما اگر نامتعادل بودن تركیبات تصحیح نشود، به تدریج غلظت لجن زیاد شده حتی ممكن است به سنگ تبدیل شود.
همان‌طور كه پیش از این گفته شد، روزانه چند بار كیسه صفرا به دنبال صرف غذا منقبض می‌شود تا صفرا را از درون خود به طرف روده‌ها تخلیه كند. اگر به دو دلیل، میزان تحرك و انقباض كیسه صفرا كم شود، صفرا مدت زمان زیادی آنجا باقی می‌ماند و به تدریج در آنجا رسوب می‌كند. پس یك عامل دیگر در بروز سنگ‌های صفراوی، تجمع و ایست صفرا درون كیسه صفرا به دلیل اختلالات حركتی كیسه صفراست. همان‌طور كه پیش از این گفته شد، عاملی كه انقباض كیسه صفرا را تحریك می‌كند، صرف غذاست. پس اگر فردی برای مدت طولانی غذا مصرف نكند، كیسه صفرایش برای انقباض تحریك نمی‌شود. بنابراین فرد به سنگ‌كیسه صفرا مستعد می‌شود. این حالت برای افرادی كه در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بستری شده‌اند یا به هر دلیل به بیماری‌های وخیم مبتلا شده و بدحال هستند، زیاد اتفاق می‌افتد.
به طور كلی وقتی سنگ در كیسه صفرا ایجاد می‌شود، دو پیامد در انتظار فرد است:
۱) اگر سنگ در كیسه صفرا بماند، ممكن است شخص بی‌علامت باقی بماند اما احتمال علامتدار شدن به شكل درد در قسمت بالایی سمت راست شكم یا حتی قسمت وسطی شكم وجود دارد.
۲) اگر سنگ حركت كند و به طرف مجاری صفرا و خارج از كیسه صفرا برود كه معمولا باعث انسداد مجاری صفراوی می‌شود. پس از انسداد كه روی آن عفونت ایجاد می‌شود و در نهایت جریان خون كیسه صفرا هم قطع می‌شوند. همه این موارد در مجموع باعث بروز درد شدید در ربع فوقانی راست شكم می‌شود كه بدون درمان جراحی فوری، برای حیات بیمار بسیار خطرساز خواهد شد.
● چه افرادی در خطرند؟
سنگ صفراوی در هر فردی ممكن است ایجاد شود اما به طور كلی افرادی بیشتر در معرض آن هستند كه تعادل تركیب شیمیایی مواد موجود در صفرای آنها به هم خورده باشد یا به هر دلیل از میزان انقباض كیسه صفرای آنها كم شده باشد. این افراد در این تقسیم‌بندی‌ها قرار می‌گیرند :
▪ خانم‌ها، به خصوص آنهایی كه حامله‌‌اند و خانم‌هایی كه زایمان‌های مكرر داشته‌اند.
▪ اقوام درجه اول مبتلایان سنگ‌های صفراوی.
▪ افرادی كه اضافه وزن دارند یا چاق هستند.
▪ خانم‌هایی كه قرص پیشگیری از بارداری یا دیگر داروهای حاوی هورمون استروژن و دیگر هورمون‌های زنانه را دریافت می‌كنند.
▪ افراد چاقی كه وزن خود را در مدت كوتاهی به شدت كم كرده‌اند یا به هر دلیل، دچار كاهش وزن سریع شده‌اند؛ مثلا در پی ابتلا به یك سرطان.
▪ افرادی كه از غذاهای دارای كالری بالا و به خصوص چربی استفاده می‌كنند یا چربی خون آنها (عمدتا از نوع تری‌گلیسیرید) در آنها افزایش پیدا كرده است.
▪ بیمارانی كه مرض قند (دیابت) دارند.
▪ افرادی كه به بیماری‌های كبدی مبتلا هستند.
▪ بیمارانی كه به هر دلیل برای طولانی مدت از داروهایی نظیر كلوفیبرات (داروی كاهنده چربی خون) یا برخی آنتی‌بیوتیك‌ها نظیر سفتریاكسون استفاده می‌كنند.
▪ افرادی كه بی‌حركت هستند یا مدت طولانی در رختخواب بستری بوده‌اند. نكته جالب و مهم این است كه سیگاری‌ها هم نسبت به دیگر افراد جامعه بیشتر در معرض ابتلا به سنگ‌های صفراوی قرار دارند.
● علائم و تظاهرات
سنگ‌های صفراوی می‌توانند علائم مختلفی از خود بروز دهند. همان‌طور كه گفته شد، گاهی كاملا بی‌علامت هستند اما برخی اوقات علامتدار می‌شوند كه این علائم می‌تواند به صورت درد خفیف تا شدید اما گذرا در بالای شكم (به ویژه پس از خوردن یك وعده غذای چرب)، درد مداوم و ناگهانی به طور مداوم و بدون بهبود كه بیمار را مجبور به مراجعه به پزشك كند، تب و لرز، استفراغ و یرقان یا زردی پوست و چشم باشد.
مهم این است كه این علائم از بیماری‌های دیگری كه می‌توانند علائم مشابه داشته باشند افتراق داده شود. به طور مثال، زخم معده یا زخم اثنی‌عشر هم می‌توانند باعث دردهای بالای شكم شوند و حتی ممكن است مثل برخی دردهای صفراوی با غذاخوردن تحریك شوند اما تفاوت‌هایی هم وجود دارد. معمولا دردهای ناشی از سوءهاضمه یا زخم معده یا اثنی‌عشر خفیف‌تر از دردهای ناشی از سنگ‌های صفراوی هستند و در ضمن، اكثرا با مصرف داروهای آنتی‌اسید (مثل شربت آلومینیوم ام.جی.اس) بهبود پیدا می‌كنند.
● مطب دكتر
پزشكان برای رسیدن به تشخیص نهایی و اثبات وجود سنگ‌های صفراوی راه‌های مختلفی پیش‌رو دارند. مثل تمام بیماری‌های دیگر، قدم اول از یك شرح حال كامل تشكیل می‌شود. پزشك درباره ویژگی‌های درد از شما می‌پرسد كه چه عواملی آن را كم یا زیاد می‌كنند، درد چه زمانی شروع می‌شود، چقدر ادامه پیدا می‌كند، كجای شكم بیشترین درد را دارد، و غیره. پس از این مرحله، معاینه صورت می‌گیرد و پزشك تمام شكم را به طور دقیق مورد بررسی قرار می‌دهد.
علی‌رغم همه این اقدامات گاهی تشخیص مبهم است و پزشك مجبور می‌شود از روش‌های دیگری برای رسیدن به تشخیص نهایی استفاده كند. گاهی حتی گرفتن عكس رادیوگرافی ساده شكم هم می‌تواند وجود سنگ را نشان دهد اما پزشكان معمولا از این شیوه برای تشخیص سنگ‌های صفراوی استفاده نمی‌كنند. شایع‌ترین روشی كه پزشكان از آن استفاده می‌كنند سونوگرافی از شكم است.
این روش تصویربرداری علاوه بر اینكه فاقد تشعشع است و مضرات تصویربرداری با اشعه ایكس را ندارد می‌تواند به جز كیسه صفرا، كلیه‌ها و بسیاری از اعضای مجاور را نیز مورد بررسی قرار دهد و با مهیا كردن اطلاعات اضافی، در رسیدن به تشخیص نهایی كمك قابل توجهی به پزشك كند. توجه داشته باشید كه بهتر است حدود ۸ ساعت قبل از انجام سونوگرافی، ناشتا باشید چرا كه در حالت ناشتا، صفرا در كیسه صفرا جمع شده و باعث اتساع و بزرگ شدگی آن می‌شود. در این حالت شناسایی كیسه صفرا و نیز سنگ‌های احتمالی موجود در آن بسیار راحت‌تر می‌شود.
امروزه از روش‌های اندوسكوپی هم برای بررسی سنگ‌های صفراوی استفاده می‌شود. این روش كه در اصطلاح پزشكی ERCP نام دارد -به این ترتیب صورت می‌گیرد كه ابتدا اندوسكوپ مخصوص از دهان وارد دستگاه گوارش می‌شود و سپس از طریق آن، ماده حاجب را به داخل مجاری صفراوی و انشعابات آن تزریق می‌كنند. پس از تزریق ماده حاجب، از مجاری صفراوی عكسبرداری با اشعه ایكس صورت می‌گیرد. به این ترتیب می‌توان سنگ یا سایر علل ایجاد كننده انسداد در مجاری صفراوی را تشخیص داد.
● حالا چه كنم؟
به طور كلی بسیاری از متخصصان و جراحان معتقدند اگر سنگ صفراوی بی‌علامت باشد و به قول معروف برای بیمار درد و ناراحتی ایجاد نكند، می‌توان آن را بدون درمان رها و تنها وضعیت بیمار را پیگیری كرد.
برعكس اگر بیمار با درد حاد و به عبارت دیگر با التهاب و عفونت حاد كیسه صفرا مراجعه كند، اقدام اصلی خارج كردن فوری كیسه صفرا از طریق جراحی است. درگذشته این كار بیشتر از طریق جراحی باز صورت می‌گرفته اما طی سال‌های اخیر، تكنیك‌های جدید جراحی با عنوان لاپاراسكوپی وارد عرصه پزشكی شده‌اند و تا حد زیادی جای جراحی را گرفته‌اند.
در این روش‌ها به جای باز كردن كل شكم تنها یك سوراخ كوچك در جدار شكم ایجاد می‌شود. سپس از طریق این سوراخ وسیله‌ای مثل اندوسكوپ (یا به عبارت بهتر لاپاراسكوپ) وارد شكم می‌شود و تمام اعضای داخل شكم را می‌توان به وضوح دید. طی همین عمل می‌توان كیسه صفرا را به طور كامل خارج كرد. این عمل به جراح خبره در این زمینه نیاز دارد اما مزایای واضحی همچون كاهش عوارض و درد را به همراه دارد و در ضمن خط ناخوشایند محل برش جراحی نیز دیگر بر جای نمی‌ماند.
● پیشگیری بهتر از درمان
نكته‌ای كه باید گفت این است كه مثل دیگر بیماری‌ها، درباره سنگ‌های صفراوی هم همیشه پیشگیری از درمان بهتر است. نكات زیر می‌توانند در پیشگیری از ابتلا به سنگ‌های صفراوی به شما كمك كنند:
▪ به هر شكل ممكن از خوردن غذاهای چرب و حاوی مقادیر بیش از حد كلسترول پرهیز كنید.
▪ وزن خود را در حد مناسب نگه دارید. چاقی احتمال ابتلا به سنگ‌های صفراوی را افزایش می‌دهد.
▪ تحرك كافی داشته باشید.
▪ در صورتی كه در خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی قرار دارید، در صورت نیاز برای پیشگیری از بارداری از روشی به جز مصرف قرص‌های حاوی هورمون‌های زنانه استفاده كنید. این انتخاب نیز حتما باید با نظارت پزشك صورت گیرد.
▪ سبزیجات و میوه‌جات بیشتری مصرف كنید.
▪ هر چه تعداد حاملگی‌ها بیشتر باشد، خطر ابتلا به این بیماری بیشتر می‌شود. پس سعی كنید بیش از ۲ بار حاملگی را تجربه نكنید.
▪ از استعمال الكل و دخانیات پرهیز كنید.
▪ اگر تصمیم دارید وزن خود را كم كنید، به تدریج این كار را انجام دهید و از كاهش وزن ناگهانی بپرهیزید.
▪ از مصرف داروهایی كه ممكن است به ایجاد سنگ كمك كنند خودداری كنید.
▪ اگر چربی خون شما بالاست با انجام فعالیت‌های ورزشی مناسب، رژیم غذایی و داروهای تجویز شده از سوی پزشك آن را به حد مطلوب برسانید.
منبع : روزنامه سلامت
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.