چرا جوانان دچار زانو درد میشوند؟
درد زانو یکی از دردهای آشنایی است که این روزها پیر و جوان ندارد و تقریبا بسیاری از مردم و در گروه‌های مختلف سنی با آن درگیر هستند. درد زانو دارای انواع و علل مختلفی است که ما در اینجا بیشتر به درد زانو در جوانان و علل ایجاد آن می‌پردازیم. در همین راستا گفت‌وگوی کوتاهی داریم با دکتر محمد رضا هادیان، فیزیوتراپ.
▪ زانو دردها براساس علل ایجادشان به چند گروه تقسیم میشوند؟
ـ سه گروه؛ گروهی از زانو دردها که معمولا در سن بزرگسالی و میانسالی بروز می‌کنند و ناشی از تخریب سطح مفصلی (آرتروز) هستند. زانو دردهایی که بر اثر ابتلا به نوعی بیماری و در سنین مختلف ایجاد میشوند و زانو دردهایی که مربوط به مفصل کشکی رانی یا مشکلات استخوان کشکک میشوند، متاسفانه این گروه از دردهای زانو حتی در سنین جوانی هم بروز می‌کند.
لطفا کمی در مورد استخوان کشکک و عملکرد آن توضیح دهید.
این استخوان نقش قرقره‌ای در بدن دارد. همانطور که قرقره باعث انجام راحت‌تر کارها می‌شود و کارایی را افزایش می‌دهد، استخوان کشکک هم مانند قرقره‌ای است که باعث می‌شود ما راحت‌تر بتوانیم فعالیت‌های روزانه را انجام دهیم. البته این در صورتی است که کشکک بدون مشکل و به درستی کار کند اما در شرایطی که کشکک سرجای خود قرار نداشته باشد مشکل ساز خواهد بود و تاندون نمی‌تواند به راحتی حرکت کند و نیروی عضله چهارسر به صورت متعادل وارد نمی‌شود و در نتیجه سطح مفصلی استخوان کشکک با سطح مفصلی استخوان ران تماس بیشتری خواهد داشت. در این حالت وزن بدن به‌شیوه درستی توزیع نمی‌شود و فشار بیشتری روی غضروف مفصل و مفصل کشکک ران وارد می‌شود. این امر باعث ابتلا به آرتروز زودرس می‌شود.
▪ آیا این عارضه دارای علائم ظاهری هم هست؟
ـ بله، کشکک زانو حالتی مثلثی دارد. فاصله لبه کناری این کشکک تا کناره استخوان ران تقریبا مساوی است اما در این عارضه کشکک دارای انحراف است، این انحراف معمولا به سمت بالا یا خارج است. اگر فرد با زانو لخت بایستد میتوان وجود یا عدم وجود این عارضه را تشخیص داد. زانویی که به سمت عقب متمایل است، بعد از مدتی می‌تواند کپسول پشتی مفصل زانو را شل کند.
▪ علت متمایل شدن زانو به عقب چیست و چه عوارضی به دنبال دارد؟
ـ یکی از عوامل ایجاد کننده ضعف چهار سر نقش پایدار کننده‌ای بازی نمی‌کند و در نتیجه زانو به عقب متمایل می‌شود، استخوان ران را روی استخوان درشت نی قفل کرده و کپسول مفصلی زانو جانشین عضله‌ای که درست کار نمی‌کند، می‌شود. این اتفاقات کپسول مفصل زانو را شل کرده و تحت کشش قرار می‌دهد که باعث فعال شدن گیرنده‌های حساس به درد می‌شود. در زانو هنگامی که سطح مفصلی به صورت متقارن و یکنواخت فشار را توزیع نکند، سطح تحت فشار کم‌کم آسیب می‌بیند و آرتروز به وجود می‌آید. دقیقا مانند زمانی که یک فشاری معادل نیم کیلو را به وسیله یک شی‌ء نوک تیز وارد سطح پوست بدن کنیم در این حالت پوست آسیب بیشتری نسبت به زمانی که همین فشار و وزن به وسیله شی‌ء بزرگ و پهن‌تر به پوست وارد شود. در این شرایط حتی یک نوجوان ۱۴-۱۳ ساله هم ممکن است به علت ضعف عضله چهار سر و عقب راندن زانو مستعد ابتلا به آرتروز شود.
▪ پله‌ها چقدر در ایجاد زانو دردها موثر هستند؟
ـ هنگامی ما از پله‌ها بالا می‌رویم در حدود ۳ برابر وزن بدنمان به مفصل زانو فشار وارد می‌کنیم این در حالی است که در هنگام پایین آمدن این فشار به حدود ۸ـ۷ برابر وزن بدنمان می‌رسد. متاسفانه مردم به این فشارها توجه نمی‌کنند و به ویژه در هنگام پایین آمدن از پله‌ها که آسیب بیشتری زانو را تهدید می‌کند سریع‌تر و با فشار زیادی پایین می‌آیند. این درحالی است که توصیه می‌شود مردم به آرامی و یکی یکی از پله‌ها بالا و پایین بروند. در هنگام بالا رفتن از پله‌ها قسمتی از فشار را عضلات تحمل می‌کنند اما در پایین آمدن علاوه بر عضلات، غضروف و استخوان و رباط‌ها هم تحت فشار قرار می‌گیرند.
▪ ورزش‌های نادرست چطور؟
ـ متاسفانه بسیاری از مراجعان ما و کسانی که دچار ضایعات مفصلی شده‌اند، مراجعین باشگاه‌های بدنسازی هستند، این افراد اگرچه با هدف سلامت و تندرستی به این باشگاه‌ها مراجعه می‌کنند اما با انجام ورزش‌های غیر اصولی و استاندارد و بدون نظارت متخصص با صلاحیت به ضایعات مفصلی دچار میشوند. این ورزشها اگرچه ممکن است، باعث تقویت عضله‌ها شوند اما آسیب زیادی به غضروف‌ها می‌رساند.
▪ آیا چاقی هم در این مورد موثر است؟
ـ بله، طبیعی است کسی که ۱۰۰ کیلو وزن دارد نسبت به فردی که ۶۰ کیلو دارد فشار بیشتری را متحمل می‌شود این فرد در هنگام پایین آمدن از پله حدود ۸۰۰ کیلو وزن به زانوهایش وارد می‌شود در حالی که یک فرد ۶۰ کیلویی در حدود ۴۸۰ کیلو وزن به زانوهایش وارد می‌شود. در مجموع هرچقدر وزن فرد بیشتر باشد، احتمال ابتلای وی به آرتروز و مشکلات کشکک ران بیشتر خواهد بود. حتی در مواردی که زانو در اثر یک بیماری التهابی دچار مشکل است وزن بیشتر می‌تواند فرآیند التهاب را طولانی‌تر کند.
▪ کوهنوردی چطور؟
ـ اگر عضلات و مفاصل ما سالم و بدون مشکل باشند خیلی هم مفید خواهد بود اما باید به چند نکته توجه داشته باشیم؛ هنگام بالا و به‌ویژه پایین آمدن از کوه آهسته و به مرور راه برویم. در هنگام بالا رفتن زانوهایمان در حدود ۵۰ تا ۷۰ درجه خم میشوند. حتما از کوله پشتی برای حمل وسایل استفاده کنیم و از حمل وسایل غیر ضروری خودداری کنیم تا ستون فقراتمان آسیب نبیند. اما اگر زانوهایمان مشکل دارند بهتر است قبل از کوهنوردی حتما با پزشک یا فیزیوتراپ یا ارتوپد مشورت کنیم.
▪ برخی معتقدند آب و هوای گرم باعث کاهش درد زانوها می‌شود، این باور تا چه حد درست است؟
ـ این تصور مردم است و پایه علمی ندارد، اما به هر حال در شرایط گرما انعطاف‌پذیری بافت‌ها بیشتر و عضلات و رباط‌ها نرم‌تر میشوند. این در حالی است که درد زانوها در سر ما بیشتر خود را نشان می‌دهد.
▪ از دیگر عوامل آسیب‌رسان به زانو چه مواردی هستند؟
ـ مجموعه ساختارهای تشکیل‌دهنده (مفصل زانو و مفصل کشکک ران) که بیشترین سطح تماس را دارند در هنگام حرکت‌ها بیشترین آسیب را می‌بینند. هنگامی‌که ما زانوهایمان را زیادخم و راست(بیشتر از ۷۰ـ۶۰ درجه) می‌کنیم، آسیب زیادی متوجه زانوهایمان می‌شود مثلا حالتی شبیه نشستن و برخاستن، چمباتمه زدن، چهار زانو یا دو زانو نشستن به مدت طولانی، چهار دست و پا راه رفتن (البته نه در کودک نوپا) یا انجام ورزش‌هایی که باعث باز و بسته شدن زیاد پاها می‌شود.
همچنین قرارگیری طولانی‌مدت در یک وضعیت هم آسیب‌رسان خواهد بود. فردی را تصور کنید که مسافت طولانی مانند تهران تا مشهد را رانندگی می‌کند، زانوی این فرد هنگام رانندگی حدود ۹۰ درجه خم شده‌است.
در این حالت اگرچه فشار زیادی به زانو نمی‌آید اما چون این مقدار از خم شدن زانو مدت طولانی ادامه دارد و مدتی طولانی سطح ثابتی فشار به ساختار غضروف مفصلی وارد می‌شود که آسیب‌رسان خواهد بود. در این شرایط غضروف مفصلی تغذیه کافی و درستی نخواهد داشت و کم‌کم شروع به رشته شدن و تخریب سطوح مفصلی خواهد کرد. در این شرایط اگر علاوه بر وضعیت ثابت و عدم تغذیه مناسب یک فشار مضاعف هم وارد شود مثل حالت چمباتمه شدن، وضعیت بدتر خواهد شد.
▪ کفش‌ها چقدر در ایجاد یا کاهش درد زانو موثر است؟
ـ قوس کف پا و سپس مفصل مچ پا بیشترین تاثیر را از کفش‌ها می‌گیرند. در صورتی که کفش باعث شود قوس کف پا کم شده و مفصل مچ پا ناپایدار شود یا خانمی که کفش پاشنه بلند می‌پوشد، مچ پایش حالت خم بودن دارد و ثبات در مفصل مچ و کف پا را کم می‌کند و به‌صورت جبرانی فشار به مفصل زانو تحمیل می‌شود. درنتیجه زانو در کل راه رفتن در درجه ثابتی قرار دارد که این امر همان عوارض وضعیت ثابت که در بالا گفته شد، دارد و عضله هم به صورت طولانی‌مدت در طول ثابت و کوتاهی منقبض می‌شود که باعث آسیب عضله می‌شود.
▪ بهترین ارتفاع پاشنه کفش چقدر است؟
ـ حدود ۳ سانتیمتر، در ضمن کفش باید انعطاف‌پذیر و مطابق انحنای کف پا باشد.
لطفا برای خوانندگان ما چند راهکار به منظور جلوگیری از این آسیب‌ها پیشنهاد بدهید.
در هنگام ورزش و انجام حرکات صحیح باید خیلی دقت کرد، حتما قبل از آن باید بدن را با نرمش گرم کرد و بعد از آن سرد.
▪ منظورتان از سرد کردن، چیست؟
ـ بعد از ورزش باید به آرامی و کم‌کم از شدت فعالیت‌های بدن کاست و آن‌را به حالت عادی رساند و متوقف کرد که به اصطلاح به آن سرد کردن می‌گوییم. در این حالت کمترین میزان آسیب به مفاصل، عضلات و... وارد می‌شود.
▪ آیا ورزشها یا تمریناتی برای کاهش آسیب و تقویت زانوها وجود دارد؟
ـ بله، تمرینات حسی عمقی که باعث تقویت عضلات می‌شود و در تمرین حالتی را به وجود می‌آورد که فرد بتواند از وضعیت‌های مختلف مفصل در هنگام انجام ورزش آگاه باشد. تمرینات مفصل زانو دو حالت دارد؛ بدون اعمال وزن روی مفصل زانو و یا اعمال وزن روی مفصل زانو.
▪ بد نیست از تمرینات بدون اعمال وزن روی مفصل زانو شروع کنیم؟
ـ بهترین آن که میتوان به همه افراد حتی مبتلایان به آرتروز و مشکلات کشکک ران توصیه کرد این است، دراز بکشید و زانو را در حالت صاف قرار دهید. سعی کنید پشت زانو را به فرش یا زمین فشار دهید. در این حالت زاویه نوک پاهایتان تا ساق را در حدود ۹۰ درجه قرار دهید و سپس شل کنید. در مرحله بعدی می‌توانید بالش کوچکی زیر زانوهایتان ( ۱۵ ـ۱۰ درجه ) قرار دهید و زانوهایتان را از حالت خم به صاف درآورید. هر انقباض را در حدود ۵ ثانیه درآورید. در حالت پیشرفته‌تر میتوان یک وزنه کوچک یک کیلوونیم را به مچ پا بست و با بالشی زیر پا حرکت را انجام داد.
▪ و تمرینات با اعمال وزن روی مفصل زانو؟
ـ ورزش با پدالینگ که باعث شود زانو در حدود ۲۰ تا ۳۰ درجه خم و راست شود.
▪ در مجموع آرتروز و زانودرد در خانم‌ها بیشتر است یا آقایان؟ چرا؟
ـ در هر دو اما به‌طور کلی بیماری‌های مربوط به غضروف بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود، البته طریقه استفاده از مطلب هم مهم است. نباید فراموش کرد که خانم‌ها دوران بارداری دارند و در این دوران باید وزن بیشتری را تحمل کنند.
▪ در پایان چه توصیه‌ای به خوانندگان دارید تا زانوهای سالم داشته باشند؟
ـ مشکل بدقرارگیری استخوان کشکک باید از همان سنین نوجوانی در مدارس غربالگری شود. باید در سنین نزدیک به بلوغ اقدام به شناسایی افرادی که دارای این مشکل هستند کرد. این کار با یک معاینه بالینی ساده مفصل زانو در حالت ایستاده قابل انجام است و میتوان از پیشرفت آن در سنین بعدی جلوگیری کرد.
شهرزاد عبدیه
منبع : روزنامه تهران امروز
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.