رخنه در سنگ کلیه با رژیم غذایی

سنگ‌های کلیه مشکل بسیار شایعی در جامعه امروز است. معمولا در سنین ۵۰-۳۰ سالگی بیشتر بروز می‌کند و در مردان سه برابر بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد. داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهد.
چندین نوع سنگ در کلیه ممکن است ایجاد شود که سنگ‌های کلسیمی (اگزالات کلسیم- فلسفات کلسیم) سنگ‌های اسید اوریک و سنگ‌های سیستینی. شایع‌ترین نوع سنگ‌ها اگزالات کلسیم می‌باشد.
● عوامل موثردر ایجاد سنگ‌کلیه
۱) دفع زیاد کلسیم از ادرار (در شرایطی مانند هیپر پاراتیروئیدی اولیه، سارکوئیدوز، عدم تحرک، مسمومیت با ویتامین D، اسیدوز لوله‌ای کلیوی و...)
۲) مصرف زیادی پروتئین‌های حیوانی به دلیل افزایش بار اسیدی و افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی
۳) عوامل افزاینده دفع اگزالات از ادرار مثل دفع اگزالات زیاد از ادرار به‌صورت اولیه (در اثر نوعی نقص آنزیمی)، اختلال عملکرد روده کوچک (مانند بیماری التهابی روده)، مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مانند چای، کولاها، آبمیوه‌های ترش، اسفناج، بادام زمینی،‌شکلات و... و رژیم غذایی با کلسیم کم که باعث می‌شود مقادیر بیشتری اگزالات برای جذب در دسترس باشد.
در اینجا به توضیح رژیم غذایی در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی از نوع اگزالات کلسیم می‌پردازیم.
● کلسیم
در گذشته این تصور وجود داشت که برای کاهش بروز این سنگ‌ها لازم است فرد در رژیم غذایی خود از مواد حاوی کلسیم استفاده نکند. اما امروزه مشخص شده است که دریافت بسیار کم کلسیم در رژیم غذایی خطر بروز سنگ‌های کلسیمی از نوع اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. زیرا در صورت محدودیت شدید کلسیم در رژیم غذایی، جذب اگزالات آزاد افزایش می‌یابد و این اگزالات اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود و در نتیجه خطر بروز سنگ‌های اگزالاتی افزایش می‌یابد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که دریافت کلسیم به‌صورت مکمل خطر بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. لذا بهتر است افراد مبتلا به این سنگ‌ها، کلسیم را از طریق رژیم غذایی دریافت کنند ولی مکمل کلسیم مصرف نکنند.
● میزان دریافت کلسیم
در موارد دفع زیاد کلسیم از ادرار ۸۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان باردار و شیرده ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان یائسه ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در هیپر کلسیوری ایدیوپاتیک با جذب روده‌ای نرمال کلسیم ۱۰۰۰ میلی گرم در روز.
در صورتی که فرد مدت طولانی رژیم غذایی با کلسیم بسیار کم (کمتر از ۸۰۰ میلی‌گرم در روز) داشته باشد ممکن است دچار مشکلات استخوانی (از جمله استئوپروز) شود.
● اگزالات
روزانه حدود ۴۰-۱۰ میلی‌گرم اگزالات از طریق ادرار دفع می‌شود که ۵۰-۴۰ درصد آن مربوط به رژیم غذایی است و بقیه از طریق متابولیسم داخلی در بدن تشکیل می‌شوند. ویتامین B۶ از موادی است که در تبدیل اگزالات به گلیسین دخالت دارد و کمبود این ویتامین باعث افزایش اگزالات آندوژن می‌شود. میزان اگزالات موجود در مواد غذایی متفاوت است.
در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی مواد غذایی زیر نباید مصرف شود: اسفناج، ریواس، چغندر، مغزها، شکلات، چای، سبوس گندم، توت فرنگی. مواد غذایی دیگر مانند: قهوه، کولاها، سبزیجات برگ سبز، برگ چغندر، جعفری، بادمجان، پیازچه، محصولات سویا (توفو) و سیب زمینی شیرین باید به مقدار کم مصرف شوند و نیازی نیست که به‌طور کامل از رژیم غذایی فرد حذف شوند.
● پروتئین
دریافت روزانه پروتئین به میزان ۱-۸/۰ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مناسب است. بهتر است که پروتئین مصرفی از نوع پروتئین گیاهی باشد (پروتئین گیاهی ارجح بر پروتئین حیوانی است) پروتئین حیوانی زیاد به دلیل افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی، افزایش بار اسیدی و ... باعث کاهش بازجذب کلیوی کلسیم و لذا افزایش خطر بروز سنگ می‌شود.
● کربوهیدرات‌ ها
بهتر است که کربوهیدرات‌های ساده محدود شود زیرا باعث افزایش دفع کلسیم و اگزالات در ادرار و از طرف دیگر افزایش جذب کلسیم از روده می‌شوند.
● سدیم
در موارد دفع کلسیم زیاد از ادرار باید سدیم رژیم غذایی محدود شود. دریافت زیاد سدیم باعث افزایش حجم مایع سلولی و لذا افزایش فیلتراسیون کلیوی و افزایش دفع کلسیم و باعث کاهش باز جذب کلیوی کلسیم می‌شود.
بهتر است روزانه حدود ۶ گرم نمک مصرف شود نه بیشتر.
● پتاسیم
در صورتی که میزان پتاسیم در رژیم غذایی کم باشد دفع کلسیم افزایش می‌یابد پس رژیم غذایی غنی از پتاسیم توصیه می‌شود بهتر است از سبزیجات برگ سبز زیاد استفاده شود. موز، آووکادو و سیب‌زمینی هم از منابع خوب پتاسیم هستند.
● فیبر
فیبرها ترکیباتی هستند که به تعداد زیاد در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند دریافت فیبر زیاد رژیم غذایی باعث می‌شود که احتمال بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم کاهش یابد چرا که فیبرها در دستگاه گوارش با اگزالات ترکیب شده و مانع دفع اگزالات از ادرار می‌شوند پس در رژیم غذایی از سبزی‌ها و میوه‌ها بیشتر استفاده می‌شود.
● ویتامین‌ ها
دریافت ویتامین C به صورت مکمل در مقدار زیاد، خطر تشکیل سنگ‌های اگزالاتی را افزایش می‌دهد لذا توصیه می‌شود روزانه کمتر از ۲ گرم ویتامین C مصرف شود. مصرف ویتامین B۶ به میزان بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز باعث کاهش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود.
● مایعات
روزانه حدود سه لیتر مایعات مصرف شود که بهتر است ۵۰ درصد مایعات دریافتی آب باشد. باید مایعات در طول روز تقسیم شود. بهتر است هر ساعت یک لیوان مایعات دریافت شود و دو لیتر مایعات قبل از خواب مصرف شود.
استفاده از آبلیمو به میزان چهار اونس مخلوط با دو لیتر آب در بیمارانی که سطح سیترات ادرار آنها پایین است کمک‌کننده می‌باشد.
دریافت زیاد مایعات تا حدودی خطر بروز سنگ‌های کلیوی را کاهش می‌دهد.