سرماخوردگی - پیشگیری و درمان
سرماخوردگی یكی از انواع بیماری های بخش فوقانی دستگاه تنفس می باشد كه به صورت التهاب و تحریكات ناحیهٔ بینی و گلو مشخص می گردد.هر فرد حداقل چند بار سرماخوردگی را در زندگی خویش تجربه می كند و هر گروه سنی نیز می تواند به این بیماری مبتلا گردد. كودكان پیش دبستانی بین ۶ تا ۱۰ بار در سال به این بیماری دچار می شوند. این عدد به نسبت تماس آنها با افراد بیشتر می تواند افزایش یابد، و به خصوص كودكانی در مهدكودك ها و یا مراكز دیگری كه كودكان به صورت گروهی به سر می برند، بیشتر به چشم می خورد. افراد بالغ كمتر سرما می خورند و ابتلای آنان به سرماخوردگی حدود یك بار در سال است. اگرچه سرماخوردگی ساده به علل و عوامل مختلفی بستگی دارد، ولی انواعی از علایم شناخته شدهٔ آن با شدت و دوره های مختلف بروز می كند. به هر حال به استثنای كودكان، هر فردی كه دچار سرماخوردگی می شود، به سادگی می تواند علایم آن را بشناسد و خود آن را تشخیص دهد. سرماخوردگی ها خود به خود بهبود می یابند، ولی همین سرماخوردگی ساده قادر است مشكلات خطرناكی را برای برخی از افراد ایجاد نماید. بیماری سرماخوردگی از شش خانوادهٔ ویروسی اصلی با بیش از ۲۰۰ نوع سروتیپ ناشی می شود. رینوویروس ها كه مسؤول بیش از ۳۰ درصد تمام سرماخوردگی ها می باشند، خود بیش از ۱۰۰ نوع سروتیپ دارند. احتمالا یكی از دلایل این كه تا به حال تهیه و تولید یك واكسن مؤثر ضد سرماخوردگی معمولی امكان پذیر نبوده است، مربوط به تعداد زیاد سروتیپ های ویروس ها بوده است. كوروناویروس كه سروتیپ های متعددی دارد، دومین علت اصلی سرماخوردگی است، در حالی كه سایر ویروس ها مانند: آدنوویروس ها، آنفلوانزا، پاراآنفلونزا و ویروس سن سی شیال تنفسی (RSV) مسؤول بقیهٔ موارد بیماری سرماخوردگی می باشند. RSV بیشتر در كودكان كمتر از ۴ سال با برونشیولیت، اسپاسم حنجره، سرفه و التهاب راههای تنفسی همراه است. آنتروویروس ها (كوكساكی A و B و اكوویروس) یكی دیگر از علل سرماخوردگی هستند كه گاهگاهی بیماری را باعث می شوند. فعالیت ویروس ها با تغییر فصل ممكن است تغییر كند: مثلا رینوویروس ها در اوایل پاییز و اواخر بهار فعال بوده و به وفور باعث ابتلا به بیماری می شوند. كوروناویروس ها، RSV و آدنوویروس ها در زمستان و بهار بیشتر وجود دارند. ویروس پاراآنفلونزا تیپ ۱ و ۲ در پاییز و پاراآنفلوانزا تیپ ۳ در انتهای بهار بیشتر فعال هستند. رینیت، آب ریزش، احتقان بینی، عطسه، گلودرد و سرفه در اغلب بیماران اتفاق می افتد و علاوه بر این، علایم دیگر شامل تب، سردرد، دردهای عضلانی و حال عمومی بد نیز گریبانگیر بیمار می شوند. در جدول ۱ فراوانی رخداد هر یك از علایم با علت اصلی آن مورد بررسی قرار گرفته است. احتمالا تنها خبر مثبت راجع به سرماخوردگی این است كه خود به خود بهبود می یابد و علایم آن به طور معمول در حدود ۳ تا ۷ روز طول می كشد. با وجود این برخی از انواع سرماخوردگی ها ممكن است تا ۲ هفته یا بیشتر دوام یابد. گاه علایم بیماری های توأم با سرماخوردگی مسؤول مخارج هنگفت در بودجهٔ عمومی كشور می باشد، به طوری كه مخارج مستقیم آن در آمریكا به حدود ۱۵ میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است، ولی به طور غیر مستقیم نیز حدود ۹ میلیارد دلار هزینه می شود. مخارج مربوط به داروها و یا درمان هایی كه برای تسكین علایم سرماخوردگی به كار می رود، به حساب مخارج مستقیم گذاشته شده است. باید گفت كه هیچ معالجه قطعی برای این بیماری موجود نیست. اكثر انواع سرماخوردگی ها خود به خود و بدون مصرف دارو بهبود می یابند، ولی یك گروه از پزشكان متخصص خانوده گزارش كرده اند كه ۱۵ درصد از بیماران مراجعه كننده به ایشان یك هفته از ماه ژانویه را دچار سرماخوردگی بوده اند. نیمی از بیماران به خاطر درگیر بودن با سایر عوارض مربوط به سرماخوردگی به پزشك مراجعه كرده بودند و حدود ۳۲ درصد از آن ها هم در نتیجهٔ خود درمانی علایم بیماری، دچار مشكل شده بودند. بودجه ای كه به طور غیر مستقیم در نتیجهٔ این بیماری به هدر می رود، مربوط به از دست رفتن وقت كاری و كاهش تولید در كارخانجات مختلف به علت مرخصی كاركنان و كارگران مبتلا به بیماری سرماخوردگی بوده است. آقای Smith و همكاران یك كاهش كلی را در سطح آگاهی و دقت در كارهای فكری در نتیجهٔ سرماخوردگی مشاهده كردند و نشان دادند كه در نتیجهٔ اختلال عمل پسیكوموتور توسط رینوویروس ها و كوروناویروس های عامل سرماخوردگی، زمان واكنش فرد آهسته می شود.
انتقال و پیشگیری
در جریان ابتلای فرد به بیماری سرماخوردگی وقایع مختلفی می توانند انتقال ویروسی این بیماری را تسهیل نمایند. دورهٔ كمون این بیماری معمولا از ۴۸ تا ۷۲ ساعت طول می كشد. در طول این زمان شخص هیچ گونه علایمی از خود نشان نمی دهد. در سرماخوردگی هایی كه به طور تجربی در افراد داوطلب ایجاد شده بود، نشان داده شد كه اكثر رینوویروس ها پوشش خود را از دست داده و در عبور از بینی از طریق اتصال به یك مولكول چسبنده به نام (ICAM) وارد سلول می گردند. گشاد شدن عروق و افزایش قابلیت نفوذ عروقی، تولید ترشحات مخاطی را كه محتوی ویروس ها، پروتئین های سرم و دیگر مواد اضافی سلولی است، افزایش می دهد. این تغییرات موقتی بوده و باعث نكروز سلولی و یا آسیب های مخاطی به دنبال بیماری نمی شود. سی تی اسكن از مجاری بینی افراد فوق الذكر، این یافته ها را تأیید نموده است. میانجی های التهابی مانند هیستامین، كینین ها و انترلوكین ها در طول عبور این ویروس ها از بینی و ایجاد عفونت های مسیرهای تنفسی فوقانی آزاد می شوند. پاسخ به این میانجی ها به صورت ایجاد رینیت، آب ریزش از بینی و ترشحات رقیق و آبكی تظاهر می نماید. به دنبال این حالت، یك یا دو روز بعد ترشحات مخاطی حالت چسبنده و غلیظ پیدا می كنند. احتقان بینی، عطسه، گلودرد و سرفه رخ می دهد. ترشحات بینی فرد هنوز حاوی ویروس می باشند و تا مدت یك هفته یا بیشتر پس از علایم سرماخوردگی، در این مجاری هنوز ویروس موجود بوده و سپس نابود می گردد. تماس با ترشحات بینی بیمار از طریق دست دادن یا وسایل یا سطوح آلوده (دستمال كاغذی یا دستگیرهٔ در یا تلفن و … ) و سپس تماس یا مالیدن دست ها به بینی یا چشم قادر است ویروس را در دسترس قرار داده و به بدن فرد دیگر منتقل نماید. جابه جایی ویروس می تواند توسط ترشحات بینی كه از طریق جریان هوا وارد بینی اشخاص دیگر می گردد صورت گیرد، ولی در مورد رینوویروس ها این موضوع كمتر از سایر ویروس ها اهمیت دارد. آسپیرین و استامینوفن باعث طولانی شدن انتشار ویروس می شوند، ولی آیبوپروفن چنین خصوصیتی ندارد. نشان داده اند كه استفاده از آسپیرین و استامینوفن جهت درمان گلودرد، تب، سردرد یا درد عضلانی می تواند آنتی بادی خنثی كنندهٔ سرم۱ را هم سركوب كرده و علایم مربوط به بینی را تشدید نماید، ولی ناپروكسن اثری بر آنتی بادی خنثی كنندهٔ سرم ندارد و انتشار آن را طولانی نمی كند. اهمیت این یافته ها در اثر بخشی دورهٔ سرماخوردگی یا انتقال آن ها مورد آزمایش قرار نگرفته است. با توجه به این كه اكثر سرماخوردگی ها توسط رینوویروس یا كوروناویروس كه دارای سروتیپ های مختلفی هستند تولید می شود، مشكل بتوان یك واكسن مؤثر را تولید نمود.پاسخ طبیعی بدن انسان به عفونت های ویروسی عبارت از تولید انترفرون ها است، ولی تحقیق در مورد مصرف این مواد برای جلوگیری از حملات ویروس ها هنوز ناكام مانده است. مطالعات انجام شده با استفاده از مصرف انترفرون های داخل بینی آثار محافظت كننده ای بر علیه رینوویروس ها نشان داده است، ولی این فقط در صورتی است كه انترفرون ها بلافاصله قبل و یا سریعا پس از تماس با ویروس به كار روند. متأسفانه اثرات جانبی انترفون ها در مخاط بینی به صورت تمایل به خونریزی بوده است. این آثار باعث محدود شدن مصرف آن ها به عنوان مواد پیشگیری در سرماخوردگی شده است. داروهای ضد ویروس دیگری به عنوان پیشگیری كننده مورد آزمایش قرار گرفته اند. داروی پیروداویر (Pirodavir) به طور Invitro به پوشش خارجی اكثر رینوویروس ها متصل شده و موجب مهار باز شدن پوشش ویروس یا اتصال آن به غشاهای بینی می شود. گزارش شده است كه اگر این دارو قبل از آلودگی به ویروس برای فردی تجویز شود، تعداد ویروس های بیماری زا در بدن وی به شدت كاهش می یابد. متأسفانه اگر بیماران ۲۴ ساعت قبل به ویروس آلوده شده باشند، كاهش قابل ملاحظه ای در اثر بخشی دارو رخ می دهد و عوارض دارو به صورت خشكی شدید بینی و طعم ناخوشایند مشخص می گردد. اخیرا یكی از كارخانجات دارویی گزارش كرد كه پیشگیری با داروی ضد ویروس پلكوناریل (Pleconaril) به طور مشخصی باعث كاهش انتشار ویروس ها می گردد و علایم مربوط به قسمت فوقانی دستگاه تنفسی ناشی از ویروس كوكساكی در فاز اا آزمایشات بالینی را تخفیف می دهد. این دارو قبل از هر گونه نتیجه گیری قطعی احتیاج به مطالعهٔ بیشتری خواهد داشت. در سال ۱۹۷۰، Pauling در كتاب خود تحت عنوان ویتامین ث و سرماخوردگی معمولی پیشنهاد كرد كه دوز زیاد روزانهٔ ویتامین ث قادر است از سرماخوردگی جلوگیری كند و یا این كه حداقل علایم و یا دورهٔ سرماخوردگی را كاهش دهد. در سال ۱۹۷۵، كالمرز c halmers مطالعات منتشر شده بر روی ویتامین ث و سرماخوردگی معمولی را مجددا مورد بررسی قرار داد و نتیجه گرفت كه این ویتامین در درمان سرماخوردگی چندان مؤثر نیست. در سال ۱۹۹۵ همیلا Hemila و هرمن Herman كار كالمرز را مورد بررسی قرار دادند، بدین ترتیب دوز كم ویتامین ث را كه كمتر از ۵۰ میلی گرم در روز بود، مورد مصرف قرار دادند. آنان به این نتیجه رسیدند كه این ویتامین تا حدود ۲۰ درصد باعث كاهش دورهٔ سرماخوردگی می شود. تجویز یك گرم ویتامین ث روزانه برای یك دورهٔ ۹ ماهه در بالغین، فقط اثر ضعیفی بر طول مدت و شدت سرماخوردگی نشان داد. بهترین توصیه ای كه داروسازان می توانند برای پیشگیری از سرماخوردگی به بیماران نمایند، این است كه از تماس با افرادی كه دچار سرماخوردگی هستند، پرهیز كنند، دست های خود را روزی چند بار بشویند و به بینی و دهان و چشم خود زیاد دست نزنند. گوشی تلفن ها، دستگیره درها و … را با پاك كننده های آنتی سپتیك یا اسپری های ضد عفونی كننده تمیز كنند تا از اشاعهٔ ویروس جلوگیری شود. از استرس های روحی و روانی پرهیز نمایند، زیرا سبب حساسیت به بسیاری از انواع آلودگی ها می گردند كه سرماخوردگی نیز از همین موارد می باشد. مصرف روزانهٔ ویتامین ث با مقادیر یك گرم یا بیشتر تا حدودی آثار محافظت كننده دارد، ولی دوز مناسب آن هنوز مشخص نشده است. پیشگیری با داروهایی ضد ویروس یا انترفرون ها در حال حاضر آسان نمی باشد.
درمان
آنتی بیوتیك ها
آنتی بیوتیك ها به طور نامناسبی جهت سرماخوردگی معمولی در بچه ها و بزرگسالان به مصرف می رسند. اگرچه مطالعات چندی نشان داده اند كه این تركیبات اثر مشخصی بر بهبود سرماخوردگی ندارند، اكنون نشان داده شده است كه عقاید قدیمی مبنی بر این كه ترشحات سبز چركی نمایانگر عفونت ثانویه در سرماخوردگی فرد می باشد، صحت ندارد. ویروس هایی كه سرماخوردگی معمولی را ایجاد می كنند، معمولا عوامل اتیولوژیكی هستند كه اكثرا برونشیت حاد ایجاد می كنند. آنتی بیوتیك درمانی فقط زمانی موثر واقع می شود كه بیماران تاریخچه ای از بیماری های ریوی مزمن، سیانوز و پنومونی از خود نشان داده باشند. برخی از پزشكان ممكن است تحت تأثیر بیماران خود كه به اصرار خواستار تجویز آنتی بیوتیك داشته اند، هم به مصرف نادرست آنتی بیوتیك ها كمك كرده و باعث گرانی درمان می شوند و در عین حال كمك می كنند تا نژادهای مقاوم میكروب توسعه یابد.
پس چگونه بایستی سرماخوردگی را به طور علامتی درمان كرد؟ باید لیستی از علایم بیماری را به منظور توصیه های مربوط به دارو درمانی مورد استفاده قرار داد. این پاسخ بیمار به آزار دهنده می باشد و این نشانه ها باید مورد درمان قرار گیرند. اكثر داروهای نسخه شده از انواع آنتی هیستامین ها یا محصولات ضد سرماخوردگی می باشند كه باعث فرونشاندن مجموعه ای از علایم می گردند و شامل مواد ضد هیستامین، ضد احتقان، ضد سرفه یا خلط آور می باشند. بسیاری از محصولات مشابه به صورت داروهای O TC (داروهای بدون نیاز به نسخه پزشك) در دسترس مردم قرار می گیرد و فرصتی را به داروسازان می دهند كه توصیه های مناسبی را برای بیماران خود داشته باشند. داروهای مورد مصرف به شرح زیر می باشند:
آنتی هیستامین
آب ریزش، احتقاق بینی و عطسه از علایمی هستند كه در اغلب موارد در شروع سرماخوردگی در بیماران دیده می شوند. این علایم به طور اصلی در رینیت آلرژیك به علت آزاد شدن هیستامین از ماست سل ها می باشند، بنابراین لازم است بتوان وضعیت بیماری را به نحوی ارزیابی نمود كه علت واقعی علایم مشخص باشد. بیماران باید در مورد تماس با هر نوع آلرژن كه در قبال آن حساسیت دارند، مورد پرسش قرار گیرند. آلرژی های فصلی اغلب در بهار و تابستان در نتیجهٔ حضور گردهٔ گیاهان گل دار، انواع حشرات ریز درختی ( Mite) و قارچ ها كه به مقادیر زیاد در هوا و در جریان فصول سال حضور دارند، به وقوع می پیوندند. علایم برای دو هفته یا بیشتر به طول می انجامد و ممعمولا بدون گلودرد یا سرفه بوده كه از مشخصات بیماری های آلرژی می باشند. چون داورهای آنتی هیستامینیك از نوع بلوك كنندهٔ گیرندهٔ H۱ هیستامینی به خوبی علایم احتقان بینی و آب ریزش در آلرژی ها را از بین می برند، لذا منطقی است كه جهت درمان علایم سرماخوردگی مورد مصرف قرار گیرند. نشان داده اند كه كلرفنیرامین و دوكسی لامین كه هر دو از گروه آنتی هیستامینیك های H۱ و متعلق به نسل اول بوده اند، در كاهش شدت آب ریزش از بینی و عطسه در بالغین و جوانان و نوجوانان مؤثرمی باشند، ولی در بچه هایی كه در سنین پیش دبستانی هستند مؤثر نیست. برم فنیدرامین و تری پرولیدین (Triprolidine) هم چنین از داروهای ضد هیستامینی نسل اول هستند كه در تك نگار (FDA) لحاظ شده اند، ولی مدركی دال بر اثر بخشی آن ها در درمان سرماخوردگی كمتر مشاهده شده است. برخی از محققین پیشنهاد كرده اند كه عمل آنتی كلی نرژیك بسیاری از داروهای ضد هیستامینی قدیمی تر، مسؤول اثر بخشی آن ها در بهبود علایم سرماخوردگی می باشد. در حال حاضر با استفاده از فرمولاسیون های داخل بینی داروی ایپراتروپیوم بروماید كه یك داروی آنتی كلی نرژیك است، كاهشی در علایم سرماخوردگی دیده شده كه هم زمان سبب خشكی مجاری بینی و چشم ها می گردد. در حال حاضر FDA ساخت و فروش محصولات OTC محتوی داروهای آنتی نرژیك را درمان یا تسكین علایم سرماخوردگی مجاز نمی داند. داروهای گیاهی و هومیوپاتی به عنوان داروهای OTC طبقه بندی نشده اند و به طور متفاوتی توسط FDA تنظیم شده اند.برخی از این فرآورده های حاوی آلكالویییدهای بلادن (مانند آتروپین و هیوسیامین) هستند كه تركیبات آنتی كلی نرژیك می باشند ولی عمل آن ها در جهت تسكین علایم سرماخوردگی هنوز با آزمایشات بالینی به اثبات نرسیده است. مطالعاتی كه با داروهای آنتی هیستامینیك غیر سداتیو نسل دوم و با اثر آنتی كلی نرژیك مختصر مانند ترفنادین انجام گرفته، اثر مشخصی در بهبود آب ریزش بینی و عطسه نشان نداده است (ترفنادین و آستمیزول به علت ایجاد تداخل های دارویی كه پتانسیل ایجاد آریتمی قلبی تهدید كنندهٔ حیات را داشته اند، فعلا از بازار دارویی جمع شده اند). مطالعه ای كه در آن مصرف آنتی هیستامینیك های غیر سداتیو نظیر لوراتادین و ستریزین (Cetrizine) مورد آزمایش قرار گرفته باشد، تاكنون انجام نگرفته است. آنتی هیستامینیك های غیر سداتیو همگی داروهایی هستند كه با نسخه تجویز می شوند، ولی به احتمال زیاد در آیندهٔ نزدیكی در لیست داروهای OTC قرار خواهند گرفت. عوارض جانبی داروهای آنتی هیستامینیك نسل اول، به خصوص اثر خواب آوری آن ها باعث شده است كه اثربخشی آن ها در بسیاری از بیماران محدود شود. این عمل در مورد دی فنیدرامین و دوكسیلامین بسیار مهم بوده و این داورها گاهی به صورت داروهای آرام بخش باعث تقویت اثر مواد تضعیف كنندهٔ سیستم عصبی مركزی می شوند كه باید به بیماران در مورد آن آگاهی داده شود كه توأما مصرف نكنند.
داروهای ضد هیستامینی را نباید در بیماری گلوكوم با زاویهٔ باریك و هیپرتروفی خوش خیم پروستات (BPH) مصرف نمود.
داروهای تثبیت كنندهٔ ماست سل ها
كرومولین وتركیبات مشابه آن داروهایی هستند كه باعث تثبیت ماست سل ها گشته و بدینوسیله آزاد شدن هیستامین و سایر میانجی های شیمیایی مولد التهاب را مهار می نماید و این در صورتی است كه دارو قبل از تماس با یك آلرژن مصرف گردد. مصرف این داروها برای پیشگیری از علایمی است كه همراه با رینیت آلرژیك و آسم هستند. اخیرا نتایج یك مطالعه نشان داد كه این دارو قرار است جهت پیشگیری از بروز علایم سرماخوردگی در آینده مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه مصرف آن پس از ۲۴ ساعت از ظهور علایم سرماخوردگی قادر است شدت و دورهٔ علایم احتقان و آب ریزش بینی را كاهش دهد.
عوارض جانبی این دارو خیلی نادر بوده و از مزایای آن بر داروهای دیگر این است كه اولا خواب آلودگی نمی دهد و ثانیا برای بیمارانی كه گلوكوم یا هیپرتروفی پروستات دارند، ممنوع نمی باشد.
داروهای ضد احتقن بینی
اگر چه درباره اثر بخشی داروهای ضد هیستامینی به منظور تسكین علایم سرماخوردگی هنوز تردید وجود دارد، ولی در مورد مؤثر بودن داروهای ضد احتقان بینی تردیدی وجود ندارد. استفاده از این داروها چه به صورت خوراكی و یا موضعی منجر به تنگ شدن عروق و كاهش تورم مجاری بینی شده و گرفتگی بینی را رفع می كند.
كلیه داروهای ضد احتقاق بینی تحت عنوان داروهای محرك آلفا آدرنژیك، از گروه آمین ها دسته بندی می گردند. برچسب دارو در روی جعبهٔ داروها باید بیمارانی را كه دچار دیابت قندی، افزایش فشار خون، بیماری های قلبی، هیپرتیروییدیسم و اشكال در ادرار كردن به علت بزرگی، غدهٔ پروستات دارند، آگاه ساخته و در رابطه با خوددرمانی به آن ها هشدار دهد كه نباید بدون تجویز پزشك، این داروهای مهار كنندهٔ مونوآمین اكسیدازها ( MAOI) استفاده می كنند، باید از مصرف داروهای ضد احتقان بینی در برخی از بیماران ممكن است باعث حالات عصبی، گیجی و خواب آلودگی شود و از مصرف داروهای محرك دیگر مثل كافئین نیز باید پرهیز گردد. فنیل پروپانولامین مجددا توسط FDA در حال بررسی می باشد زیرا دربارهٔ سلامت و ایمنی این دارو هنوز تردید وجود دارد. در یك گزارش از ۱۲۴ مورد عوارض سوء این دارو ۸ مورد مرگ، در زنان كمتر از ۳۰ سال اتفاق افتاده است كه آن ها از داروهای بدن نسخه حاوی پروپانولامین جهت كم كردن اشتها استفاد می كرده اند. برخی از موارد مذكور افرادی بودند كه داروهای ضد سرماخوردگی و ضد اشتها را به طور هم زمان با مقدار درمانی مصرف كرده بودند.
در بیمارانی كه مبتلا به افزایش فشار خون بوده و هم زمان قرص های ضد احتقان را مصرف می نمایند، خطر وقایع جدی خیلی كم است. بیماران فشار خونی كه با دارو تحت كنترل می باشند در صورت استفاده از داروی پسودوافدرین یا فنیل پروپانولامین به عنوان ضد احتقان بینی مشكلی نخواهند داشت. این داروها صرفا برای مصرف خوراكی مورد تأیید می باشند.
فنیل افرین هم مصرف خوراكی و هم مصرف موضعی دارد ولی به علت این كه فراهمی زیستی آن در مصرف خوراكی چندان مورد اعتماد نیست، این دارو در درجهٔ اول به عنوان ضد احتقان موضعی كاربرد دارد.
داروهای موضعی ضد احتقان بینی شامل فنیل افرین، نافازولین، اكسی متازولین و زایلومتازولین می باشند. فرمولاسیون هایی كه ضد احتقان بوده و در داخل بینی مصرف می شوند، شامل قطره ها، اسپری ها، ژل ها و یا مواد استنشاقی با فرمولاسیون های قطره برای مصرف كودكان در دسترس می باشند. یك اثر ناخواسته قطره های بینی عبارت است از نشت آن از بینی به سمت گلو و احساس طعم ناخوشایند آن ها. داورهای ضد احتقان از نظر مدت اثر با یكدیگر تفاوت دارند و داروهایی كه كوتاه اثر هستند مانند فنیل افرین و نافازولین برای مصرف در كودكان ترجیح داده می شوند. اكسی متازولین طولانی ترین اثر را (در حدود ۱۲ ساعت) دارا می باشد. محصولاتی كه دو بار در روز مصرف داشته و یا طولانی اثر هستند، محتوی اكسی متازولین بوده و برای كودكان توصیه نمی شوند.
داروهای استنشاقی برای مصرف در بچه های زیر شش سال توصیه نمی شوند. قطره های ضد احتقان دارای اثر تاكی فیلاكسی بوده و بیماران آن ها را بیش از اندزه مصرف می كنند. روی برچسب داروهای ضد احتقان به منظور برطرف شدن این مشكل محدودیت مصرف آن ها را برای سه روز توصیه می كنند. داروهای ضد احتقان خوراكی كمتر باعث باگشت احتقان گشته و مصرف آن ها به مدت هفت روز توصیه و محدود می گردد.
در صورت عدم بهبود علایم یا در صورتی كه تب به همراه بیماری حضور داشته باشد، باید حتما به پزشك مراجعه شود. مزیت قطره های بینی در این است كه بدون ایجاد حالت خواب آلودگی در بیمار، احتقان بینی را بهبود می بخشند. اسپری ها و قطره های بینی محتوی كلرور سدیم با غلظت های كمتر از ۹/۰ درصد صرفا خشكی و حساسیت غشاهای مخاط بینی را برطرف نموده و ضد احتقان نیستند. در صورتی كه فرد به داروهای ضداحتقان حساسیت داشته یا تداخل دارویی وجود داشته باشد، مصرف داروهای ضد خشكی مخاط بلامانع خواهد بود.
محلول های هیپرتونیك كلرور سدیم نیز بر روی علایم سرماخوردگی ساده، احتقان و آب ریزش بینی مؤثر نیستند و علاوه بر آن به وفور باعث تحریك و سوزش مجاری و مخاط ها می شوند.آیا اسنتشاق بخار آب در حال جوش و هوای ملایم گرم و مرطوب یا داغ در بهبود علایم سرماخوردگی مؤثر می باشد؟
مدارك موجود در این مورد هنوز مبهم می باشد. فقدان رطوبت هوا در خانه ها و خشكی آن در فصل زمستان به علت گرم كردن فضای خانه كمك به تحریك غشاهای بینی و حلق می كند. دستگاه های بخور و مرطوب كننده های هوا و اولتراسونیك به طور موفقیت آمیزی در این زمینه استفاده شده است كه خشكی و حالت تحریكی مخاط بینی را از بین می برد. فرآورده های مانتول و كامفر را می توان به مرطوب كننده ها اضافه نمود تا اثر مفید آن ها افزایش یابد.
سال ها است كه نوعی سوپ جوجهٔ داغ یا نوشیدنی گرم مانند چای به عنوان تسكین دهندهٔ خانگی برای سرماخوردگی به بیماران داده می شود. در سال ۱۹۸۹، Tyrrell و همكاران وی گزارش كردند كه هوای مرطوبی كه تا ۴۳ درجهٔ سانتی گراد گرم شده باشد، و مستقیم به مسیرهای بینی كشیده شود، به طور مؤثری علایم سرماخوردگی را بهبود می دهد. محققین دیگری كه این مطالعه را تكرار كردند نتایج معكوسی را از این مطالعه به دست آوردند، لذا اثربخشی این روش هنوز تردید آمیز است.
داروهای ضد سرفه
بیماری سرماخوردگی همیشه همراه با سرفه نیست. تاكنون FDA چندین داروی ضد سرفهٔ OTC را برای مصرف خوراكی یا موضعی، شناسایی و در منوگراف داروها قرار داده است. داروهای ضد سرفه موضعی توسط بلوك اعصاب حسی، یك اثر موضعی ایجاد می نمایند. كامفر و مانتول برای مصرف موضعی مورد تأیید هستند.
فقط مانتول به صورت قطرهٔ بینی و یا فرمولاسیون قرص های مكیدنی یافت می شود. قرص مكیدنی روی (Zinc) به عنوان یك داروی هومیوپاتیك طبقه بندی شده است، ولی در لیست داروهای بدون نسخهٔ FDA نیست. داوهای ضد سرفهٔ خوراكی، از طریق سیستم عصبی مركزی عمل نموده و شامل دكسترومتورفان، دی فنیدرامین و كدئین می باشند. استفاده از كدئین و دكسترومتورفان به عنوان ضد سرفه هنوز تحت بررسی است و مورد سؤال می باشد. یك مطالعهٔ كنترل شده با پلاسبور و به صورت دوسوكور (Double – blind) با استفاده از وسیله ای برای اندازه گیری فشار صدای سرفه، به همراه یك میكروفن و یك دستگاه ثبات جهت اندازه گیری فركانس، سرعت و تعداد سرفه ها كه در اختیار خود بیمار گذاشته شده بود، انجام شد. در این كارآزمایی بالینی نشان داده شد كه هر سه داروی فوق منجر به كاهش قابل ملاحظه ای در سرفه ها برای گروههای مورد مطالعه گردید. طی این مطالعه پیشنهاد شد كه دو راه مركزی در كنترل سرفه وجود دارد، یك مسیر رفلكس از طریق ساقهٔ مغز به مركز سرفه كه توسط كدئین مهار می شود و یك مسیر ارادی از راه كورتكس نیز وجود دارد كه كدئین بر آن مؤثر نیست. در تخفیف سرفه های مزمن یا سرفه های همراه با آسم، آمفیزم یا تدخین برای استفاده از داروهای OTC، مراجعه به پزشك لازم است.
اغلب داروهای خوراكی ضد سرفه ایجاد خواب آلودگی می نمایند. بیماران مصرف كنندهٔ كدئین معمولا دچار یبوست می گردند. در سال ۱۹۹۲، FDA بر چسب دكسترومتورفان را تغییر داد، زیرا از آن هنگام معلوم شده بود كه دكسترومتورفان با داروی MAOI تداخل اثر دارد. آثار سوء ناشی از این تداخل شامل تب، پرفشاری خون، انقباض های ناگهانی عضلانی و اغما می باشد. در حالت سرماخوردگی، سرفهٔ بیمار ممكن است به علت ورود ترشحات مخاط بینی به داخل حلق باشد. گزارش شده است كه بیمارانی كه آنتی هیستامین ها را مصرف كرده بودند تا آب ریزش بینی آن ها برطرف شود. هم زمان مشكل سرفه شان نیز برطرف شده بود. این پاسخ احتمالا به دلیل خواص آنتی كلی نرژیك داروهای آنتی هیستامینیك می باشد.
با در نظر گرفتن عقاید متناقض و بحث های موجود در رابطه با اثر بخشی كدئین و دكسترومتورفان، داروی دی فنیدرامین باید مادهٔ ترجیحی ضد سرفه باشد، زیرا هم دارای اثر ضد سرفهٔ مركزی است و هم اثر آنتی كلی نرژیكی دارد. ثابت شده است كه مصرف آنتی بیوتیك ها در كاهش سرفه اثر مهمی ندارد. گایافنزین (Guaifenesin) داوریی است خلط آور ولی اثر ضد سرفه ندارد. این تركیب در بسیاری از سرماخوردگی های با علایم مختلف كمی مؤثر می باشد، ولی مصرف آن در علایم مختلف كمی مؤثر می باشد، ولی مصرف آن در درمان علایم سرماخوردگی چندان معمول نیست. در صورتی كه بیمار دچار سرفه های مزمن ناشی از آسم، سیگار كشیدن و یا آمفیزم ریوی باشد، این ماده را نباید به كار برد.
داروهای ضد درد و ضد تب
داروهای ضد درد و ضد تب فرآورده هایی هستند كه بیشترین مصرف را در میان داروهای OTC و تجویز شده توسط پزشك دارند. در اكثر بیمارانی كه دچار سرماخوردگی ساده می باشند، تب بالا مشهود نیست. در صورت وجود تب، بیماران را باید به پزشك رجوع داد.
برخی بیماران ممكن است كمی تب داشته باشند و یا احیانا به طور ملایمی دردهای عضلانی را تجربه كنند. تمامی داروهای ضد تب و ضد درد OTC در تسكین این علایم مؤثرند و انتخاب دارو بستگی به سن بیمار، حضور بیماری های دیگر در جریان سرماخوردگی ها و مصرف هرگونه داروی دیگر توسط بیمار دارد. گلودرد یا تحریكات ناحیهٔ گلو معمولا در ابتدای سرماخوردگی معمولی وجود دارد. چون این حالت در اثر آزاد شدن واسطه های التهابی از بافت های موضعی می باشد، ایبوپروفن ونپروكسین سدیم یا كتوپروفن بر استامینوفن یا آسپرین با دوز معمولی ترجیح خواهند داشت، مگر این كه برای مصرف آن ها در بیمار خاصی ممنوعیت وجود داشته باشد. استامینوفن و آسپرین دارای یك اثر منفی برروی آنتی بادی های خنثی كننده در سرم هستند و موجب طولانی شدن مدت انتشار ویروس در ترشحات بینی مبتلایان به سرماخوردگی می گردند.
به هر حال تاكنون مطالعه ای قادر به نشان دادن هیچ پیامد بالینی منفی در بیماران مبتلا به سرماخوردگی و استفاده كننده از این داروها نبوده است. دورهٔ درمان با داروهای ضد التهاب و ضد درد برای تسكین دردهای عضلانی هفت روز می باشد، ولی اگر به عنوان تب بر مصرف شوند مدت درمان سه روز است. بیماران مبتلا به سرماخوردگی باید كمبود آب بدن را با استفاده از مصرف مایعات فراوان جبران كنند، به خصوص اگر تب وجود داشته باشد. داروهای بی حس كنندهٔ موضعی با فرمولاسیون قرص های مكیدنی جهت بهبود گلودرد به طور جانشینی برای داروهای ضد درد و تب خوراكی می توانند مورد موادی مانند بنزوكایین به صورت قرص مكیدنی، دی كلونین و فنول ۴/۱% به صورت اسپری به عنوان داروی OTC در داروخانه ها موجود است. چون فرمولاسیون قرص مكیدنی جهت كودكان با سنین پایین مناسب نیست، لذا داروهای ضد درد خوراكی برای چنین مواردی مناسبتر هستند.
قرص مكیدنی روی (Zinc Lozenges)محصولات گلوكونات دو زنك، گلوكونات دو زنگ با گلایسین و استات دو زنك از تركیبات هومیوپاتیك هستند كه در فرمولاسیون قرص های مكیدنی به كار می روند تا علایم سرماخوردگی را درمان كنند.
در سه مطالعهٔ متاآنالیز جداگانه هنوز نتوانسته اند كارآیی قرص های مكیدنی زینك را در درمان علایم سرماخوردگی روشن نمایند. محققین در نیمی از موارد به نتایج مثبتی دست یافتند و كاهشی در بروز علایم سرماخوردگی مشاهده كردند، در حالی كه در نیم دیگر اثری مشاهده نشده است. علت این اختلافات احتمالا ناكافی بودن عدهٔ نفرات و یا وجود مواد دیگر در قرص زینك است كه كمپلكس تشكیل داده و آن را غیر فعال می نماید.
جدیدترین فرآوردهٔ حاوی گلوكونات دو زنك كه در بازار دارویی وارد شده و مورد كارآزمایی بالینی در كودكان قرار گرفته است، هیچ اثر مهمی در بهبود علایم سرماخوردگی نشان نداده است.
عده ای دیگر از محققین پیشنهاد كردند كه گلوكونات دو زنك علایم سرماخوردگی را تا سه دقیقه بهبود می بخشد، زیرا این ماده می تواند غلظت های خیلی بالایی از یون روی را در بزاق آزاد كند. آنان پیشنهاد كردند كه روی به طور برگشت پذیری به انتهای اعصاب صورتی و سه قلو كه مملو از پروتئین می باشد، اتصال می یابد. به علاوه یون روی باعث بلوك اتصال رینوویروس به ICAM – ۱ شده و بدین ترتیب باعث مهار التهاب در مسیر راههای بینی می گردد. عوارض جانبی گلوكونات زنك عبارت از طعم تلخ و تحریك دهان و گلو است كه خود موجب عدم ادامهٔ مصرف آن ها توسط بسیاری از بیماران می گردد. تركیب روی با گلایسین و دیگر مواد جهت تلاش برای كاهش این عارضه به كار می رود. مصرف مزمن گلوكونات روی ممكن است بر روی سیستم ایمنی اثرات نامطلوبی داشته باشد. مقادیر خوراكی ۱۵۰ میلی گرم دو بار در روز از این دارو به مدت شش هفته در افراد سالم باعث كاهش تعداد لنفوسیت ها و نوتروفیل ها شده است. دوز پیشنهادی روی فرآورده های قرص مكیدنی، ۲۳ میلی گرم هر دو ساعت در هنگام بیداری فرد می باشد. اگر روزانه هشت قرص مكیدنی مصرف شود، دوز آن كاملا ۱۸۵ میلی گرم خواهد شد، ولی چون طول دورهٔ بیماری كوتاه است، لذا تغییراتی كه در لنفوسیت ها و نوتروفیل ها رخ می دهد، بسیار جزیی خواهد بود.
در این زمینه تاكنون مطالعات كافی انجام نشده و مطالعاتی كه طرح بهتری داشته باشند مورد نیاز است تا در آینده متضمن اثر بخشی و بی خطری این داروها باشد.
محصولات گیاهی
چندین داروی تسكین بخش خانگی شامل گیاهان و برخی از چاشنی های غذایی شناسایی شده است كه توسط بیماران با قابلیت های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. محصولات گیاهی بسیار متنوع بوده و ممكن است بی خطر باشند و مطالعاتی بر روی اثر بخشی آن ها با استفاده از پلاسبو به عنوان كنترل انجام شده و تكنیك های كارآزمایی بالینی از نوع دوسوكور، در مورد آن ها به كار رفته است. برخی از این محصولات كه به طور وسیعی مصرف می گردد. در آیندهٔ نزدیك مورد مطالعه قرار خواهند گرفت، زیرا سازمان بهداشت ملی آمریكا مسؤولیت آن را به عهده گرفته است. در حال حاضر یكی از معروفترین آن ها به نام اكیناسه در حال كارآزمایی قرار گرفته و با مطالعات انجام شده و نتایجی كه تاكنون گرفته شده است، مانند تركیبات زنك هنوز مورد بحث و تردید است.
محصولات تركیبی
بیمارانی كه مبتلا به سرماخوردگی هستند علایم متنوعی را نشان می دهند. آنان بیشتر ترجیح می دهند كه به جای مصرف محصولات مختلف جداگانه، از یك فرآورده كه مخلوطی از چند نوع مواد با اثرات درمانی مختلف است، بهره گیرند. FDA در این مورد اجازه داده است كه داروهایی كه در یك محصول واحد عرضه می شوند، از یك گروه فارماكولوژیك نباشند. این امر باعث می شود فرصتی به شركتهای دارویی بدهد كه محصولات بسیار متنوعی را در بازار داروئی وارد نمایند كه در حال حاضر به وفور در داروخانه ها موجوداست. تاكنون هیچ مطالعه دقیقی كه قادر به مقایسه هر یك از مواد ضد سرماخوردگی به تنهائی با یكدیگر باشد و یا برتری فرآورده های توأم مواد مختلف را نسبت به یكدیگر نشان دهد، در دست نیست. به هرحال معتقدند كه هرقدر تعداد داروها در محصول بیشتر باشد، خطر عوارض سوء و آثار جانبی و تداخل داروها با یكدیگر در بیمار بیشتر خواهد بود. ازآنجا كه حالت آبریزش و گرفتگی بینی در بیماران بیش از سایر علائم در سرماخوردگی مشاهده می شود، لذا تركیباتی كه قادر به بهبود بخشیدن این آثار و علایم باشند، نسبت به دیگر محصولات ارجح خواهند بود. بیمارانی كه دچار سردرد هم می شوند، به خصوص آنهائی كه همزمان به التهاب سینوس های پیشانی و بینی نیز دچار می شوند، به خوبی از مصرف داروهای ضددرد و ضدالتهاب بهره مند خواهند شد. این درصورتی است كه ممنوعیتی برای مصرف آنها وجود نداشته باشد. متاسفانه اكثر مطالعاتی كه در آن یك داروی ضدهیستامینی و یا یك داروی ضد احتقان را هر یك به تنهائی مصرف كرده بودند، یا این دو دارو را توأما در فرمول به كار برده بودند، اثر مهمی در بچه های بزرگتر در بهبود علایم بیماری نشان نداده است. این داروها قادر به كاهش فشار داخلی گوش (گوش داخلی) نبوده و در پیشگیری از التهاب گوش میانی نیز تاثیری ندارند، ولی علی رغم مدارك فوق هنوز خانواده ها برای تسكین وبهبود كودكان خود از این داروها استفاده می كنند.
كوگان (Kogan) و همكاران وی گزارشی منتشر كردند مبتنی بر این كه ۳۵ درصد از هشت هزار كودك مبتلا به سرماخوردگی را كه در مدت سی روز معاینه كردند، مبادرت به مصرف محصولات ضدسرماخوردگی و سرفه گیاهی نموده بودند. داروسازان باید والدین كودكان را از خطرات و عوارض سوء مصرف این داروها آگاه نمایند. در مورد مصرف داروهای تركیبی گیاهی و مفید بودن آنها هنوز ابهاماتی وجود دارد كه با گذشت زمان هم این وضع تشدید یافته است.
اخیرا تعدادی از كارخانه ها، تركیباتی را معرفی كرده اند كه حاوی ۵۰ درصد عسل و یا داروهایOTC بود و برخی دیگر مخلوط استامینوفن و عسل را پیشنهاد كردند. به هر حال دارو سازان در آینده باید توجه زیادی به تبلیغات مربوط به این داروها داشته باشند تا بتوانند بیماران را نیز به خوبی راهنمائی نمایند. بطوری كه قبل از این كه دارو را به مشتری ارایه و توصیه كنند. باید برچسب های روی شیشه داروها را مطالعه نمایند و این امر مهمی است كه داروساز را در انتخاب دارو برای بیماران كمك می كند.
شركتهای داروئی می كوشند تا طعم محصولات خود را در طول سالها بهبود بخشند. سرماخوردگی معمولی چه بدون دارو و چه با دارو بهبود می یابد. مطالعات نشان داده اند كه داروهای OTC، بیماری سرماخوردگی را با تخفیف علائم آن و یا كوتاه كردن دوره بیماری تسكین می بخشند. داروسازان باید پیشنهاد كنند كه بیماران مبتلا به سرماخوردگی در حد مناسبی استراحت داشته باشند و مایعات فراوان میل كنند. مصرف سوپ داغ و نوشیدنی می تواند بیمار را تا حدودی تسكین بخشد. تولید بخار آب در اتاق و یا دستگاه های بخور تحریكات بینی و گلو را كه توسط هوای خشك ایجاد شده است، آرامش می بخشد. این قبیل درمان ها علی رغم اینكه بیمار مسن بوده و یا در هر مرحله ای از بیماری یا وضع مزاجی باشند. موثر و مفید واقع می شوند. توصیه های بعدی مربوط می شود به شكایات اختصاصی بیمار و داروهای موضعی كه در این موارد مصرف می شوند، كه باید با در نظر گرفتن بیماری های اشخاص و تداخلات دارویی توصیه گردد.
داروهای ضد احتقان باعث از بین رفتن گرفتگی بینی می گردند. به نظر می رسد كه داروهای موضعی عوارض سیستمیك كمتری دارند، ولی ممكن است به سرعت تاكی فیلاكسی و مقاومت نسبت به اثر دارو ایجاد گردد و از طرفی مشخصات ویروس ایجاد كنندهٔ سرماخوردگی نیز برای داروساز هنگام توصیهٔ دارو روشن نیست. بیمارانی كه از سردرد، گلودرد یا تب خفیف شكایت دارند، نباید از داروهای سرماخوردگی كه دارای مواد ضد درد و تب می باشند استفاده نمایند. قرص های مكیدنی شامل یك مادهٔ ضد درد موضعی برای نوجوانان یا بالغین می باشند، ولی در بچه های كوچك نباید مصرف شوند. اگرچه قرص های مكیدنی محتوی روی (زنك) ممكن است عوارض سرماخوردگی را تسكین بخشند، ولی در برخی از بیماران اثر بخشی آن ها تردیدآمیز است. به نظر می رسد كه بهترین فرمولاسیون برای قرص های مكیدنی قرص های گلوكونات زنك با طعم اصلاح شده می باشد. بیمارانی كه دچار سرفه های خشك هستند، داروهای ضد سرفه برای آن ها مؤثر و مفید واقع می شود. داروهایی مانند قرص های ضد سرفه دارای تركیبات مانتول نیز دارای اثرات خواب آلودگی نبوده و از این نظر بر شربت های كدئین دار، دكسترومتورفان یا دی فنیدرامین كه دارای اثر خواب آلودگی نیز هستند، ارجح می باشند.
اثر گایافنرین، یك داروی خلط آور موجود در شربت های سینه، ویتامین ث و ویتامین های دیگر و مواد معدنی و اكیناسه هنوز در تسكین علایم سرماخوردگی به طور كامل به اثبات نرسیده است. در مورد شربت ها و خواص آن ها و داروهای خانگی كه از نوع گیاهان دارویی می باشند و درمان سرماخوردگی و بهبود علایم آن مصرف می شوند نیز همین مطلب صادق است. بسیاری از داروهای ضد سرماخوردگی و شربت های بدون قند برای بیماران دیابتی ساخته شده اند، كه در مورد لزوم مورد استفاده قرار می گیرند. در حال حاضر هیچ درمانی برای سرماخوردگی معمولی وجود ندارد. یكی از محققین پیشنهاد می كند كه مخلوطی از یك داروی ضد ویروس با یك داروی ضد التهاب در مرحلهٔ ابتدای سرماخوردگی ممكن است مؤثرترین روش برای درمان سرماخوردگی باشد، ولی اكثر بیماران آن قدر صبر می كنند تا علایم آن توسعه و پیشرفت یابد و سپس اقدام به درمان می كنند. پیشگیری مؤثر و درمان سرماخوردگی معمولی تلاش های بیشتری را در آینده نیاز دارد.
منبع
Mackowiak ED; The common cold: Prevention and treatment. Pharmacy Times. ۱۹۹۹; ۶۵: ۹۵ - ۱۰۸.
منبع : بنياد انديشه اسلامي
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.