چشم اندازها و سراب های طرح جاه طلبانه محمد بن سلمان

پادشاه سعودی تازه ای در راه است

ساعت ۲۴-محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد پادشاه عربستان امیدوار است دیدارش از ایالات متحده آمریکا، حمایت این کشور برای قطع وابستگی عربستان سعودی به پول نفت را موجب شود، اما پیشنهادات او نیازمند آن اند که به سختی به پرسش کشیده شوند تا از دوام آنها اطمینان حاصل شود.

محمد مهدی حاتمی-محمد بن سلمان پس از دیدار یک هفته ای اش از واشنگتن که شامل، دیدار با باراک اوباما در اتاق بیضی شکل او در کاخ سفید هم می شد، حالا به سمت غرب آمریکا روانه شده است. پیش بینی می شود او در آنجا از سیلیکون ولی و دفاتر مرکزی اوبر در سان فرانسیسکو که عربستان به تازگی ۳.۵ میلیارد دلار در آن سرمایه گذاری کرده است نیز دیدار کند. او سپس احتمالاً از بانک های سرمایه گذاری در نیویورک دیدن خواهد کرد تا برای فروش دارایی های آرامکو، شرکت ملی نفت پادشاهی عربستان، رایزنی کند. هدف از این رایزنی ها ایجاد یک صندوق ۲ تریلیون دلاری برای تغییر ماهیت اقتصادی عربستان سعودی است.

به گزارش ساعت ۲۴، عربستان سعودی به عنوان بزرگترین صادر کننده نفت در جهان که به ذخایر ۲۶۶ میلیارد بشکه ای نفت خود که ۱۵.۷ درصد از تمام ذخایر جهانی است می بالد. آن گونه که یکی از سرخط های اخیر خبری فایننشال تایمز می گوید، این کشور عمدتاً به عنوان یک اقتصاد تک محصولی شناخته می شود. اقتصاد کشور از اواخر سال ۲۰۱۴ که قیمت نفت از بشکه ای حدود ۱۰۰ دلار به هر بشکه ۵۰ دلار سقوط کرد، تحت فشار شدیدی بوده است. هر چند قیمت ها اکنون در پایین ترین سطح خود (که به حدود ۳۰ دلار به ازای هر بشکه رسیده بود) نیستند، اما بازار از نفت اشباع شده است و میزان نفتی که ذخیره شده است بیش از نیاز بازار به نفت است. بخشی از سقوط قیمت نفت البته خودخواسته بود: ریاض می خواست شرکت های نفت شیل آمریکایی را که با قیمت های بالای نفت به کار مشغول بودند از میدان به در کند، طرحی که البته چندان هم موفقیت آمیز نبود.

بی ثباتی در بخش انرژی با تغییرات شدید سیاسی هم همراه بود. ملک عبدالله در سال ۲۰۱۵ درگذشت و ملک سلمان، پدر ولیعهد کنونی به جای او نشست. هر چند شاهزاده محمد بن سلمان در آن زمان ۲۹ سال بیشتر نداشت، به عنوان وزیر دفاع و رییس شورای تازه تأسیس امور اقتصادی و توسعه معرفی شد، پستی که او از آن برای بسط نفوذش بر تمام ابعاد اقتصاد عربستان سعودی استفاده کرده است. در آوریل ۲۰۱۵، او را به عنوان جانشین ولیعهد، دومین فرد در مسیر رسیدن به پادشاهی و رییس یک سازمان نفتی جدید با نام شورای عالی معرفی کرد که سایر اعضای خاندان سلطنتی را به حاشیه می راند.

سعودی ها تا حالا بر سیاست پمپ کردن حجم عظیمی از نفت برای در اختیار گرفتن سهم از بازار پافشاری می کردند، سیاستی که قیمت ها را پایین نگه می داشت. در همین زمان، ذخایر مالی عربستان سعودی افتی شدید را تجربه کردند که بخشی از آن به این دلیل بود که محمد بن سلمان تأکید به مداخله نظامی در یمن داشت. افزون بر این، هر چند وزیر نفت عربستان چندی پیش تغییر کرد، هیچ تلاشی برای کاستن از صادرات نفت در عربستان به چشم نمی آید.

پادشاهی دیگر در راه است؟

برآمدن نمایشی محمد بن سلمان به همان اندازه که سعودی ها را متعجب کرده است، با معرفی او به جهان در اوایل سال جاری، خارجی ها را هم به حیرت واداشته است. در طی سفر اخیر او به ایالات متحده آمریکا، محمد بن سلمان نه فقط با رییس جمهور و رهبران کنگره دیدارهایی دارد، بلکه گفت و گوهایی رو در رو با دیوید پترائوس، رییس سابق سازمان سیا و ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا و نیز دیوید روبنشتاین، مدیر گروه سرمایه گذاری کارلایل هم دارد.

به گزارش ساعت ۲۴، افزون بر این، او ملاقات هایی کاملاً چینش شده با رسانه ها هم دارد. او در مصاحبه ای با اکونومیست گفته بود که می خواهد انقلابی «تاچری» [اشاره به مارگارت تاچر] در عربستان ایجاد کند. محمد بن سلمان علاوه بر این خود را ستایشگر وینستون چرچیل دانست و جمله «فرصت ها از دل تهدیدها بیرون می آیند» را به او نسبت داد.

این مصاحبه ها گاهی اوقات غرور نهفته در بی تجربگی او را آشکار می سازند و نیز نشانی اند از رویکرد او به ایالات متحده آمریکا. او برای مثال در ماه ژانویه اعلام کرد:«آمریکا باید بداند که قدرت اول جهان است و باید به گونه ای عمل کند که این طور به نظر برسد.»

محمد بن سلمان پوشیدن لباس های عربی را به پوشش های غربی ترجیح می دهد و ابایی از خودنمایی با دانش خود ندارد (او در زمان فارغ التحصیلی خود در سال ۲۰۰۷ از دانشگاه ملک سعود، رتبه ۴ را داشت.)

منطقِ پسِ پشت طح اقتصادی تازه رو شده محمد بن سلمان که «چشم انداز ۲۰۳۰» نام گرفته است، به مقاماتی که اطراف او را گرفته اند و نیز مشاوران خارجی نسبت داده می شود. به عنوان مثال، شرکت مشاوره مکینزی، گزارشی در باب ایم چشم انداز را که در دسترس عموم هم قرار دارد در ماه دسامبر منتشر کرده است. اصلی ترین عناصر این چشم انداز این ها هستند: ایجاد بخش صنعتی با استفاده از انرژی ارزانی که عربستان در اختیار دارد؛ مدیریت بهتر آب و انرژی که هم اکنون به شدت یارانه ای هستند؛ تقویت بخش خصوصی هم در قالب سهم آن از تولید ناخالص داخلی و هم در قالب محملی برای یافتن شغل برای سعودی ها؛ توسعه پروژه های فرهنگی و سرگرم کننده که اکنون به دلیل اعتراض نهادهای مذهبی با محدودیت روبه رو هستند و...

به گزارش ساعت ۲۴، هر چند این اقدامات منطقی به نظر می رسند، چارچوب زمانی ای که برای تکمیل آنها در نظر گرفته شده است باید طولانی تر باشد و از سوی دیگر، موفقیت نهایی آنها به اشتیاق مردم برای کار در بخش خصوصی بر می گردد. این اتفاق ممکن است یک نسل طول بکشد، چرا که اکنون بسیاری از سعودی ها ترجیح می دهند در مشاغل دولتی کار کنند که از آنها انتظارات کمتری دارند.

منبع: موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک