پزشک خود نباشید!

ساعت 24- «یک سرماخوردگی ساده که دکتر رفتن ندارد، قرص سرماخوردگی بخور حالت خوب می‌شود»، جملاتی که موقع بیماری همه‌ی ما با آن‌ها آشنا می‌شویم. و اغلب خودمان به‌عنوان پزشک متخصص رفتار کرده و به کمک داروخانه‌های سیارمان در خانه و کیف خود بیماری را تشخیص داده و درمان می‌کنیم. متاسفانه مصرف خودسرانه ی دارو در میان خانواده‌های ایرانی نوعی فرهنگ شده است و مردم بدون توجه به عواقب و عوارض داروها مانند شکلات تو جیبی از این داروها استفاده می‌کنند.

بر اساس آمارهای رسمی، ایران جزو 22 کشور نخست دنیا در زمینه مصرف دارو بوده و از جمله کشورهایی است که مصرف خودسرانه ی دارو در آن رواج دارد. متأسفانه فرهنگ خود درمانی به قدری در کشور ما رواج یافته که هیچ بیماری برای درمان بیماری سطحی‌اش تمایلی ندارد به پزشک مراجعه کند. شاید مهم‌ترین علل مصرف خودسرانه‌ی دارو به زمانی مربوط می‌شود که مردم برای درمان بیماری خود به مصرف گیاهان دارویی روی آورده بودند، البته داروهای گیاهی در مقایسه با مصرف داروهای شیمیایی عوارض کمتری داشتند.

اما طرز فکری برخی از مردم در این خصوص خود زمینه‌ساز تجویز بی‌رویه دارو توسط پزشکان است، چون برخی اعتقاد دارند تجویز داروی کم یا عدم تجویز دارو به معنای درماندگی پزشک از درمان بیمار است!.

در این میان نمی‌توان تشخیص داد چه کسی مقصر است! مردمی که به خوددرمانی و مصرف خودسرانه ی دارو عادت کرده‌اند یا پزشکانی که بیش از نیاز بیمار دارو تجویز می‌کنند؟ یا داروخانه‌هایی که بدون گرفتن نسخه از بیمار، دارو تجویز می‌کنند؟.

یکی از شهروندان تبریزی در خصوص مصرف خودسرانه‌ی دارو گفت: متأسفانه بنده مسکن زیادی مصرف می‌کنم و همواره در کیف خود داروهای مسکن همراه دارم ، طوری‌که روزانه حدود 3 مرتبه از داروهای مسکن استفاده می‌کنم. ولی با گذر زمان تأثیرگذاری این داروها بر تسکین درد کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: به‌علت حجم کار روزانه بالا و سردرد ناشی از آن، ترجیح می‌دهم به جای مراجعه به پزشک با مصرف چنین داروهایی خوددرمانی کنم. اوایل مصرف احساس می‌کردم مصرف این داروها در کاهش درد تأثیری دارند، اما با گذر زمان نه تنها به کاهش درد منجر نمی‌شود بلکه از لحاظ روانی خود را به مصرف چنین داروهایی محتاج می‌ببینم.

دکتر «رضایی»، مسئول یکی از داروخانه‌های تبریز در خصوص داروهای پرکاربردی که در کیف زنان به وفور دیده می‌شود، اظهار کرد: داروهای مسکن که به داروهای OTC معروفند و توسط پزشک برای درمان بیمار تجویز می‌شوند. متأسفانه برخی بیماران بدون تجویز پزشک به مصرف خودسرانه‌ی این داروها اقدام می‌کنند.

وی با بیان این‌که استفاده‌ی بیش از حد داروهای OTC موجب افزایش بروز عوارض جانبی می‌شود، اعلام کرد: داروهایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک، ژلوفن، آسپرین و... اگر چه در درمان دردهایی مانند سردرد یا دردهای عضلانی می‌توانند موثر باشند، اما نباید به طور مداوم و با احساس هر سردردی از این داروها استفاده کرد. استفاده‌ی بیش از حد از این داروها می‌تواند خطراتی از قبیل خونریزی دستگاه گوارش و نارسایی کلیه را به همراه داشته باشد.

این مسئول داروخانه ادامه داد: یکی دیگر از پرمصرف‌ترین مسکن‌ها، استامینوفن است که دارای خاصیت ضد تب و ضد درد است، اما استفاده‌ی بی‌رویه این قرص پرمصرف می‌تواند موجب بروز زخم معده و آسیب‌های کبدی شود و بعد از مصرف طولانی مدت، تأثیر آن در کاهش درد کمتر می‌شود.

فرهنگ خودسرانه‌ی مصرف مردم باید تغییر کند

عضو هیئت مدیره‌ی انجمن داروسازان آذربایجان‌شرقی با بیان این‌که ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته در زمینه مصرف خودسرانه‌ی دارو رتبه ی بالاتری دارد، اظهار کرد: اگر ایران را با کشورهایی مانند هندوستان، پاکستان، افغانستان مقایسه کنیم مصرف خودسرانه‌ی دارو در ایران نسبت به این کشورها جایگاه بهتری دارد.

دکتر «ناصر شهافر» در گفت‌وگو با ایسنا ادامه داد: آذربایجان‌شرقی بعد از تهران جزو استان‌هایی است که به لحاظ مصرف خودسرانه‌ی دارو در رتبه ی پائین‌تری قرار دارد. سوءمصرف و قاچاق دارو نیز در استان آذربایجان‌شرقی کم‌تر است.

وی با اشاره به این‌که داروهای OTC مانند استامینوفن و سرماخوردگی جزو آن دسته از داروهایی هستند که مصرف خودسرانه‌ی زیادی در میان افراد دارند، خاطرنشان کرد: این داروها جزو داروهای او تی سی است که بدون نسخه‌ی پزشک نیز یا مشورت داروسازان می‌توان به بیمار تجویز کرد.

وی با بیان این‌که برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند آموکسی‌سیلین، دگزا و نوروبیون جزو پرمصرف‌ترین داروهای خودسرانه محسوب می‌شوند، یادآور می‌شود: وقتی بیماری دچار التهاب شده و به پزشک مراجعه می‌کند با تکرار نسخه‌ی پزشک نیازی به مراجعه‌ی مجدد به پزشک نمی‌بیند. برای مقابله با این مشکل باید فرهنگ مصرف دارو میان مردم نهادینه شود و رسانه‌ها در این خصوص باید آگاهی مردم را ارتقاء دهند، چون وقتی مردم به جای پزشک به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند، انتظار دارند تا هر چیزی را که خودسرانه درخواست می‌کنند در اختیارشان قرار دهند.

شهافر با اشاره به این‌که مردم گاهی برخورد شدیدی با مسئول داروخانه‌ها دارند، اعلام می‌کند: وقتی مردم به جای پزشک به داروخانه‌ها مراجعه می کنند، اصرار به تجویز دارو بدون نسخه می‌کنند که گاهاً بدون توجه به عوارض داروها به درخواست خود اصرار می‌ورزند.

وی ادامه می‌دهد: برخی بر این عقیده‌اند که در اوایل انقلاب و مسائل جنگ مردم با کمبود دارو مواجه شدند، از همین‌رو این امر موجب شده که مردم تصور کمبود دارو داشته باشند، در حالی‌که برخی داروخانه‌ها به‌علت حفظ سلامت مردم از ارائه‌ی این نوع داروها خودداری می‌کنند.

وی با بیان این‌که عامل دیگر این امر، دسترسی بیمار به پزشک دشوار است، اظهار کرد: برخی مواقع زمان ویزیت بیمار توسط برخی پزشکان به چند ماه بعد موکول می‌شود و اگر پزشک خانواده به طور کامل اجرایی نشود، مردم خود نوع بیماری را تشخیص داده و از طریق داروخانه‌ها داروی خود را تأمین می‌کنند. یا برخی هزینه‌های پزشکی سرسام‌آور است و بیمار ترجیح می‌دهد با خریدن داروی دوهزار تومانی از تقبل هزینه‌های مراجعه به پزشک خودداری کند.

عضو هیئت مدیره‌ی انجمن داروسازان آذربایجان‌شرقی با بیان این‌که بیمار جامعه‌ی ما بی‌صاحب است، تصریح کرد: بهترین صاحب بیمار، داروخانه‌هاست که هم به‌عنوان مشاور و هم به‌عنوان تجویز دارو به مریض نقش ایفا می‌کنند. در برخی مواقع حتی داروخانه‌ها به بیمار پیشنهاد می‌دهند که با توجه به بیماری‌اش به متخصص مناسب مراجعه کند. اگر هر مریضی دکتر مخصوص سلامت داشته باشد، مصرف خودسرانه کم می‌شود.

وی با بیان این‌که قاچاق کالا در همه کشورها وجود دارد، یادآور شد: قاچاق دارو در ایران نسبت به دیگر کشورهای آسیایی وضعیت بهتری دارد و قاچاق دارو نسبت به آمار 10 سال گذشته کم‌تر شده است، چون سیستم‌های نظارتی در ایران به‌صورت پیشرفته و دقیق‌تر در این مورد اقدام می‌کنند و بارکد و لیبل بر روی داروها اصالت آن را مشخص می‌کند.

ایسنا