عضو شورای نگهبان: تفاوت افکار و سلیقهها نعمت است
ساعت24-محسن اسماعیلی با اشاره به موارد استفاده از واژه «اختلاف» در متون دینی، گفت: برخی مواقع، اختلاف به معنای تفاوت، تنوع و تکثر در نظر گرفته شده؛ چه اینکه تفاوت افکار و سلیقهها میان انسانها یک نعمت است.
تفسیر نخست: اختلاف؛ به معنای «رفت و آمد»
وی افزود: تفسیر نخست از حدیث نبوی این است که «اختلاف» را در این حدیث به معنای رفت و آمد بگیریم؛ نه به معنای پاره پاره شدن. در این صورت، حدیث نبوی درست بر خلاف برداشت سطحی از آن، و در راستای همان آیات و روایاتی است که بر تقویت ارتباط و الفت مومنان تاکید میکنند. چنین کاربردی از «اختلاف» در زبان عربی شایع است و هم در قرآن و هم در روایات نمونههای فراوانی از آن میتوان یافت.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ذکر نمونهای از کاربرد اختلاف به معنای رفت و آمد در قرآن کریم، به آیه شریفه «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ» (مسلماً در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و رفت شب و روز، نشانههای روشنی برای خردمندان است) اشاره کرد و گفت: مؤید این نوع تفسیر از «اخْتِلافُ اُمّتی رَحمَةٌ»، حدیث عبدالمؤمن انصاری است که شیخ صدوق از امام صادق (ع) نقل کرده است.
تفسیر دوم: اختلاف؛ بر مبنای تقیه و سیاستورزی
عضو مجلس خبرگان رهبری در تفسیر دیگری، اختلاف را بر مبنای تقیه و سیاستورزی در نظر گرفت و گفت: توجیه دوم نیز به تاکتیک مدیریتی و سیاستورزی پیامبر و ائمه صلوات الله علیهم برمیگردد. در این توجیه، اختلاف به همان معنای رایج فارسی یعنی تشتت و تفرقه گرفته شده است، اما نه به عنوان یک مطلوب ذاتی، بلکه به عنوان یک ضرورت مقطعی. این گروه میگویند؛ اگر مسلمانان و خصوصاً شیعیان در همه افکار و رفتار خویش یکسان و واحد میشدند، به سرعت و به راحتی شناخته و قلع و قمع میشدند. به همین جهت گاهی دستورهای متفاوتی راجع به یک موضوع در احادیث دیده میشود؛ یکی موافق نظر اهل سنت و دیگری مخالف آن. هر دو حدیث هم درست و معتبر است، اما یکی برای بیان حکم واقعی است و دیگری به عنوان تقیه.
وی افزود: به عنوان نمونه، زُرَارَة میگوید «از امام باقر علیهالسلام مطلبی پرسیدم و جوابم را فرمود. سپس مردی آمد و همان مطلب را از او پرسید و او بر خلاف جوابی که به من داده بود، جوابی داد. سپس مرد دیگری آمد و به او جوابی بر خلاف هر دو جواب قبلی داد. چون آن دو مرد رفتند، عرض کردم: ای پسر پیامبر! دو مرد از اهل عراق و از شیعیان شما آمدند و سؤالی کردند و شما هر یک را بر خلاف دیگری جواب دادید! فرمود: ای زراره اینگونه رفتار برای ما بهتر است، و ما و شما را بیشتر باقی میدارد، و اگر اتفاق کلمه داشته باشید، دیگران (اتحاد شما را علیه خود میدانند و با شناسایی شما)، همه شما را مورد هدف قرار میدهند و موجب از بین رفتن ما و شما میشود.»
تفسیر سوم: اختلاف؛ به معنای تنوع و تکثر
اسماعیلی ادامه داد: احتمال دیگری که میتوان در مورد حدیث «اخْتِلافُ اُمّتی رَحمَةٌ» مطرح کرد، آن است که اختلاف در این روایت به معنای تفاوت، تنوع و تکثر باشد. تفاوت افکار و سلیقهها میان انسانها طبیعی است و نه تنها ایرادی ندارد، که موجب تنوع و زیبایی زندگی و مایه رشد و بالندگی است.
عضو حقوقدان شورای نگهبان خاطرنشان کرد: اگر همه یک جور فکر میکردند، نه زندگی جذابیتی داشت و نه بحث و گفتوگویی پیش میآمد تا درست از نادرست و سره از ناسره شناخته شود؛ همانگونه که اگر بیماری و ناخوشی نبود، لذت سلامت و خوشی درک نمیشد، و اگر همیشه روز بود، به قول شیخ محمود شبستری ارزش خورشید و نور آن معلوم نمیشد.
وی در مثالی برای استعمال اختلاف به معنی تنوع و تکثر در برخی آیات قرآن به استفاده از کلمه «اختلاف» در آیه بیست و دوم از سوره روم (وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاَفُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ) اشاره کرد و گفت: اختلاف در این آیه قطعاً به معنای تنوع و تفاوت بکار رفته است.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.