روانشناسی بازی، بازی درمانی و رشد اجتماعی کودکان

رپورتاژ آگهی / بازی عبارتست از: «فعالیتی‏ که بدون وجود نیروی خارجی(زور و اجبار)و کاملا اختیاری و بدون هدف و منظور خاصّی انجام می‏‌گیرد

dir="RTL" style="margin-left:0in; margin-right:0in; text-align:justify">برای بازی تعاریف متعدّدی بیان شده است. می‌توان معتبرترین تعریف روانشناسی بازی را به این صورت مطرح کرد؛ بازی عبارتست از: «فعالیتی‏ که بدون وجود نیروی خارجی(زور و اجبار)و کاملا اختیاری و بدون هدف و منظور خاصّی انجام می‏‌گیرد،به‏طوری که انجام آن‏ سبب آرامش و لذت گردد». بازی با کار تفاوت زیادی ندارد. تنها اختلافی که می‌توان بین آن دو دانست، در انگیزه انجام فعالیّت می‌باشد.

بازی فعالیتی ذاتی و طبیعی است که اغلب کودکان به خاطر خود بازی و نه به خاطر رسیدن به چیزی، آن را انجام می دهند. به عبارت بازی اختیاری، خودانگیخته و لذت بخش است. دوران کودکی سرشاز از تخیل، پایه ساز زندگی غنی از نشاط در بزرگسالی و نیز زمینه ساز آموزش مهارت های سازگاری برای مواجهه با مشکلات زندگی است. فعالیت های وانمودی که در اوان کودکی آغاز و در زندگی بزرگسالی نیز ادامه می یابند، مقدمات سلامتی روانی در آینده افراد را فراهم می سازند

تمدن بشری مرهون اندیشه خلاق انسان بوده است و دوام آن بدون بهره گیری از خلاقیت، که عالی ترین عملکرد ذهن آدمی قلمداد می شود، غیر ممکن است . در وضعیت کنونی خلاقیت نه تنها یک ضرورت، بلکه شرطی برای بقا به حساب می آید. بنابراین لازم است نظام آموزشی به تربیت و پرورش افرادی تأکید کند که به حل خلاق مسائل پیش بینی ناپذیر قادر باشند.

دو روش جدید و کارآمد مؤثر بر خلاقیت، قصه گویی و بازی می باشد. بازی یکی از بهترین و لذت بخش ترین فعالیت کودکان به شمار می رود. بازی به عنوان “کار” کودکان است.

ارزش‌های بازی در روانشناسی بازی

１- ارزش جسمانی بازی

کودک در بازی جست‌وخیز می‌کند، از پله‌ها بالا و پایین می‌رود، خم و راست می‌شود، اسباب و وسایل بازی خود را جابجا می‌کند. در تمام این حالات از عضلات و اندام‌های مختلف کمک می‌گیرد. این اعمال سبب تقویت عضلات می‌گردد.بازی مکانیزمهای داخلی بدن مانند گردش خون، تنفّس، اعصاب، هضم و جذب و دفع را تنظیم می‌کند. رویهم رفته بازی موجب تقویت جسمانی کودک می‌گردد.

２- ارزش درمانی بازی

فروید را پدر بازی درمانی می‌نامند، وی از طریق تداعی آزاد بیماران را درمان می‌کرد. امروزه بازی درمانی برای درمان اختلالات روانی کودکان جایگاه خاص خود را پیدا کرده است.

فروبل معتقد است باید کودک را برای زندگانی اجتماعی تربیت کرد، زیرا در کودک توان بالقوه اجتماعی بودن موجود است و صرفاً هم نشینی با دیگران باعث به فعل در آمدن توان بالقوه اجتماعی کودک می‌شود. او می افزاید همنشینی با دیگران می تواند به صورت بازی انجام شود و در این هنگام بازی علاوه بر تکامل نیروهای جسمی و عقلی کودک باعث می‌شود تا او در مورد پرورش ویژگی های اخلاقی خود به موفقیت‌هایی نیز نائل شود.

کودک از طریق بازی در می‌یابد سهیم شدن و یا سهیم کردن دیگران در بازی یا اسباب بازی برای مورد قبول قرار گرفتن و پذیرش لازم است. آدلر می گوید: بازی بیش از هر چیز یک تمرین اشتراکی است و این تمرین ها باعث می شود تا کودک ضمن برآوردن احساسات اجتماعی خود آنها را ارضا کند.

کودک درمی‌یابد دیگران نیز همانند او تمایل دارند از اسباب بازی ها استفاده کنند. استفاده از اسباب بازی ها به او می آموزد برای رسیدن به تفاهم باید از مقررات و اصولی که مورد قبول همگان و هم بازی ها باشد پیروی کند والا از بازی و مشارکت با دیگران طرد می‌شود.

کودکانی که از بازی ها و سرگرمی ها دوری می‌کنند در واقع توانایی تطابق صحیح با محیط را در خود نمی بینند و لذا همیشه آماده هستند تا نسبت به دیگران ظنین و بدگمان شوند.

این کودکان همیشه منزوی و به دور از سایر کودکان هستند. آنها بیشتر تمایل به در حاشیه قرار گرفتن دارند و هر گاه موقعیتی برای مشارکت با دیگران برایشان فراهم گردد به علت عدم موفقیت، تکبر، کمبود اعتماد و احترام به خود از ایفای نقش خود با دیگر کودکان سازش و هماهنگی نداشته و بازی را به کام خود و دیگران تلخ می کنند.

در مقابل تمایل تعداد زیادی از دست اندرکاران تعلیم و تربیت برای دخالت دادن بازی به عنوان جزئی از فرایند آموزش و پرورش کودکان در موسسات رسمی و غیر رسمی و اضافه کردن آن به برنامه‌های تربیتی، گروهی نیز به مخالفت با آن پرداخته و انتقادهایی بر بازی وارد ساخته اند. این منتقدین بر این اعتقادند که توجه به بازی باعث می شود تا تربیت بر محورهای لذت قرار گیرد و در نتیجه کودکان از نقش سازنده کار و زحمت دوری کنند.

یکی از ارکان مهم در توافق اکثر نظریه پردازان بازی، تقلید نقش و فعالیت های بزرگسالان توسط کودکان از طریق بازی است. هرگاه با دیدی ژرف بر این گونه از تقلیدها بنگریم نشانه‌هایی چند خواه آشکار و خواه نهان در سنن و آداب فرهنگی و شرایط اقتصادی و اجتماعی زندگانی حاضر یا گذشته جامعه را در بازی‌های کودکان شاهد خواهیم بود.

در واقع می توان گفت فرهنگ هر محیط نوع انتظارات از کودک را برای به عهده گرفتن نقش خاص در طول زندگی اجتماعی تعیین کرده و آنها را از راه بازی‌ها به کودک انتقال می دهد.

یکی از نیازهای مهم و اساسی کودک در روانشناسی کودک ، نیاز به بازی و اسباب بازی است. بازی برای کودک همانند آب است برای ماهی. کودک بدون بازی نمی تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد. اسباب بازی شوق زیستن را در وجود کودک برمی انگیزد موجب پرورش قوای جسمی، ذهنی، روانی، عاطفی و اجتماعی کودک می شود.

اسباب بازی همچنین موجب می شود که کودک با دنیای بیرون ارتباط برقرار نماید و تجارب خویش را گسترش دهد و با مفاهیم مختلفی همانند رنگ، شکل، اندازه، بالا، پایین و… آشنا شود.

انواع بازی کودکان

بازی های جسمی کودک:

یک نوع از بازی کودکان بازی جسمی است. بازی های جسمی کودک از قدیمی ترین انواع بازی ها هستند. کودک برای خارج ساختن نیرو ( انرژی ) اضافی بدن خود و یا رهایی از خمودگی و خستگی، اوقاتی را به بازی های جسمی اختصاص می دهد. از مشخصات این بازی کودک، نیاز به محیط مخصوص بازی و توان جسمی کودک در اجرای بازی است.

بازی های تقلیدی کودک:

نوعی دیگر از بازی کودک بازی تقلیدی است، کودک در آغاز به تقلید نقش مطمئن دوستان، والدین، خواهران، برادران و کلا نزدیکان می پردازد و از ایفای نقش آنها، بزرگترین لذت و تجربه را به دست می آورد. در دوران دبستان در بازی بیشتر نقش مربیان و معلمان را ایفا می کند و هنگامی که به سن نوجوانی نزدیک می شود، الگوی رفتاری او نیز تغییر می یابد.

بازی های نمایشی کودک:

نوعی دیگر از بازی کودک که میتوان نام برد بازی نمایشی است. مهمترین بازی که در آن احساسات، نیازها و عواطف کودکان می تواند بروز و ظهور کند، بازی نمایشی است. بازی نمایشی می تواند کمک کند تا کودک از خود مرکزی بیرون آید و متوجه بیرون خود شود و همچنین به کودک فرصت می دهد تا شخصیت درونی خود را آشکار کند.

بازی های نمادین کودک:

نوعی دیگر از بازی کودک بازی نمادین است. بازی های نمادین نقطه اوج بازی های کودکانه است که از حدود یک و نیم یا دو سالگی آغاز می شود و در پنج و شش سالگی به کمال خود می رسد، و تا هشت و نه سالگی نیز ادامه می یابد. در واقع، بازی نمادین زمانی آغاز می شود که کودک به تدریج زبان می گشاید و توانایی کاربرد علائم و نمادهای زبان را دارد.

بازی های تخیلی:

بازی تخیلی کودک ریشه در خلاقیت کودک دارند. تخیل کودک به مرور و همگام با رشد ذهنی او از مرحله بازیها خارج شده و به صحنه داستانها و گفتارهای کودک کشانده می شود. نظریه پردازان معتقدند رشد تخیل کودک در هنگام کودکی و از طریق بازی می تواند باعث گردد تا در زندگی بزرگسالی این کودکان تبدیل به هنرمندان، نویسندگان، نقاشان، مخترعین و کاشفانی بزرگ گردند.

بازی های آموزشی کودک:

بازی های آموزشی، برای تقویت و رشد قوای حسی و ذهنی کودک می باشد. آنچه در بازیهای آموزشی کودک مورد نظر است، چگونگی استفاده از بازی در رشد قوای حسی حرکتی و به فعالیت واداشتن کودک از طریق تمرین با وسایل بازی است. از جمله بازیهای آموزشی کودک می توان از بازیهای دستی مثل پازل نام برد.