مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری منتشر کرد
اقتصاد عربستان و رهایی از اعتیاد به نفت
ساعت24 -واقعیت این است که نظام سیاسی عربستان و ترکیه و این روزها حتی امارات کوچک در کنار و حتی در مرحله بالاتر از درگیری‌های سیاسی به اصلاحات اقتصادی باهدف رسیدن به سطح بالاتری از رشد و توسعه و رسیدن به پله نخست اقتصادی در خاورمیانه فعالیت دارند.
معتاد به نفت
به‌هرحال، زندگی مرفه اوایل قرن بیست و یکم درخطر بود. خلیج‌فارس به نفت معتاد است و هنگامی‌که در سال ۲۰۱۵ قیمتها به ۳۰ دلار در بشکه کاهش یافت و تابه‌حال بین ۴۰ تا ۵۰ دلار در بشکه باقی ماند، این اعتیاد منجر به یک حالت خماری بزرگ شد. علاوه بر این، تنش‌های قابل‌توجهی بین شورای همکاری خلیج‌فارس و ایران وجود دارد. جنگ‌های نیابتی در حال نابود کردن منابع کشورها هستند. در همین حال، دولت‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در داخل کشورهای خود موردحمله افراط‌گرایان مذهبی هستند. سرانجام این‌که، جمعیت‌های جوان فراوان با نیمی از جمعیت‌های زیر سن ۲۵ سال، که تا حد زیادی ناشی از ارتقاء بسیار زیاد وضعیت بهداشت و سلامت در ۲۵ سال گذشته بوده است (محصول جانبیِ درآمدهای نفتی)، باید به شکل مناسبی مدیریت شود.برای مقابله با تنش‌های ناشی از نرخ بیکاری میان جوانان که در کشورهای حوزه خلیج‌فارس در حال شکل‌گیری است، باید جوانان زیر سی سال جای کارگران خارجی را بگیرند که برای رساندن سریع منطقه به دنیای مدرن استخدام‌شده بودند. از یک‌سو، این تغییر و تحول احتمالاً نوع خدماتی که مردم خلیج‌فارس به آن‌ها اعتیاد داشتند را تغییر داده و کیفیت آن‌ها را پایین خواهد آورد و متعاقباً به افزایش هزینه‌های زندگی همه مردم ختم خواهد شد. از دیگر سو، این جمعیت جوان خود چشمۀ جوشانی از خلاقیت و کارآفرینی است، که اغلب توسط گروه‌های حاکم و رانت‌خواران در نطفه خفه‌شده‌اند. زنان، به‌ویژه در عربستان سعودی، نیز به همین اندازه مظلوم واقع‌شده و به نام «حجب و حیا» برای راضی کردن نظام مذهبیِ حاکم از بازار کار دورنگه داشته شده‌اند، درحالی‌که نیروی کار ارزان برای پر کردن جای خالی آن‌ها حاضر و آماده بوده است. حکومت هابرای تضمین ثبات کشورهای منطقه و پاسخ به نیازهای قرن بیست و یکمی، باید این تنش ها را رفع کنند.عربستان سعودی اخیراً شروع به برداشتن گام های چشم گیری در حوزۀ این مسائل کرده است. در ۲۶ آوریل ۲۰۱۶، شاهزاده محمد بن سلمان از یک طرح کلی برای چند سال بعد به نام چشم انداز ۲۰۳۰ پرده برداشت. چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی با پرداختن به تنش‌های اجتماعی مزایای طبیعی کشور از قبیل انرژی ارزان، منابع معدنی قابل ملاحظه و سرمایه‌های فراوان برای تسریع توسعۀ بخش پایین‌دستی را به بالاترین حد می رساند.کشورهای حوزۀ خلیج‌فارس از دهه ۱۹۷۰ پی بردند که تنها دارایی‌های مهم‌شان انرژی ارزان، دسترسی آسان به سرمایه و دید بلندپروازانه به خود و نقششان در دنیا است. عربستان سعودی، به طور خاص، خود را مرکز بازار جهانی انرژی و جاده ابریشم بین آسیا و اروپا/ آمریکای شمالی و جنوبی می‌بیند. لذا، این کشورِ پادشاهی دارد کارت هایی که به آن داده شده است را به بازی میگیرد و در تلاش است بهره وری از مزایای طبیعی خود از جمله انرژی ارزان، منابع معدنی فراوان و سرمایه انبوه، را به بالاترین حد برساند. از این رو، صنایع پایین دستی نفت و معدن به عمده رین منابع بالقوه درآمد، افتخار و امید برای اقتصاد عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج‌فارس تبدیل شده است. چنان که شاهزاده بن سلمان در مصاحبه با شبکه تلویزیونی العربیه توضیح داد، چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی بر سه ستون اصلی استوار است:
چشم‌اندازی از آینده مبتنی بر اسلام
تبدیل شدن به یک «کانون سرمایه‌گذاری جهانی»، که یک «اقتصاد پویای» مستقل از نفت خام را ترویج می‌کند و به طرق زیر قابل دستیابی خواهد بود:
الف. اجرای اصلاحات عمده و تسریع در توسعه نظام آموزشی؛
ب. تقویت بنگاه‌های کوچک و متوسط؛
ج. ایجاد فرصت برابر برای تمام شهروندان سعودی؛
د. افزایش قابل توجه نقش زنان در اقتصاد؛ و
ه. تأکید بر ایجاد و یافتن اشخاص مناسب برای این کار، حتی اگر این امر مستلزم آوردن افراد خارجی به‌طور موقت باشد، گر چه روشن است که در زمان مناسب افراد بومی جای خارجی‌ها را خواهند گرفت.
حصول اطمینان از این‌که کشور پادشاهی مرکز جادۀ ابریشم است و همچنین
الف. پلی بین اروپا و شرق دور است؛ و
ب. کانون تجارت و دروازۀ دنیا است.
رهایی از اعتیاد
در تفسیر سخنان محمد بن سلمان باید گفت، چشم‌انداز ۲۰۳۰ به‌دنبال پایان دادن به اعتیاد کشور به نفت خام و کم کردن سهم سوخت های فسیلی در درآمد دولت از ۸۵ درصد کنونی به کم تر از ۵۰ درصد است. به‌هرحال، انگیزۀ اصلی این طرح رفع نگرانی های نسل جوان کشور و کمک به حل و فصل تنش‌های اجتماعی بین شهروندان زیر سی سال، که ۷۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند، و افرادی است که در حال حاضر اقتصاد کشور را در کنترل خود دارند. دو هدف کلیدی این طرح عبارتند از: ۱) کاهش بیکاری از ۱۱درصد به ۷ درصد تا سال ۲۰۳۰ که یعنی کاهش بیکاری جوانان شاید از ۲۵ درصد به ۷ درصدی که محمد بن سلمان ذکر کرد و ۲) رساندن اشتغال زنان به میزان ۴۰ درصد از نیروی کار در بخش های خصوصی و دولتی. اساس این دو هدف مبتنی بر این فرض است که تا سال ۲۰۳۰ سعودی ها، اعم از زن و مرد، جای بخش وسیعی از نیروی کار خارجی را خواهند گرفت.
برای دستیابی به هدف فوق، چشم انداز ۲۰۳۰ در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد شغل برای جوانان عربستان، حمایت از کارآفرینان جوان و محدود کردن ضرباتی است که برخی قدرت‌های مستقر، مانند نظام مذهبی مستقر و خانواده شاهنشاهی به جامعه وارد می کنند. طرح مزبور شامل توسعه معدن‌کاری، تولید و خدمات مربوطه و نیز توریسم مذهبی و تولید تجهیزات نظامی است. بیشتر این رشد در بخش پایین‌دستی تولید نفت و گاز کشور رخ خواهد داد. به جای صادرات صرف نفت خام، آن را از طریق صنایع پایین ستی به محصولات باارزشی تبدیل میکنند که به نوبه خود به افزایش اشتغال و نهایتاً موفقیت کشور در توقف وابستگی به فروش فقط یک کالا، منجر خواهد شد. در سال ۲۰۱۵ مؤسسۀ مشاور شرکت مکنزی دربارۀ اقتصاد عربستان سعودی و پتانسیل آن گزارشی نوشت که به‌عنوان مبنایی برای طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ مورد استفاده قرار گرفت. در گزارش مزبور مکنزی روی حوزه های در حال توسعه ای از اقتصاد تمرکز کرده است که عربستان سعودی در آن حوزه ها از مزایای طبیعی برخوردار است؛ عمدتاً، فعالیت های پایین دستی مانند فعالیت‌های شیمیایی و معدنی که به انرژی ارزان وابستگی دارند. در این گزارش همچنین در مورد افزایش استفاده از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی، موسسه مالی دولتی که روی توسعه صنعتی متمرکز است، توصیه شده بود.تمامی این اهداف ریشه در ساختارهای موجود برای توسعه اقتصادی و صنعتی دارند. به‌هرحال، این هدف‌گذاریها نشان می‌دهند که بسیاری از قدرت‌های مستقر، سلطنتی یا مذهبی، باید مشمول دگرگونی های عمده‌ای شوند و سنت‌های نهادینه شده در جامعه باید تعدیل شوند.طبیعتاً، تغییراتی از این دست فهرستی طولانی را تشکیل می‌دهند. ۸۵ درصد درآمدهای دولت از درآمدهای حاصل از فروش نفت خام تأمین می شود. علاوه بر این، کسانی که اقتصاد را در کنترل خود دارند، به‌خوبی پنهان شده‌اند و از طریق اعمال نفوذهای مبهم بر قراردادهایی که حضور جوانان را محدود یا مسدود می کند، بخش عمده ای از درآمد دولت را، به جیب می زنند. چشم‌انداز ۲۰۳۰ عملاً تلاشی سازمان یافته جهت واداشتن جامعه به پذیرش این است که افراد زیر ۳۰ سال باید در رأس امور باشند، در غیر این صورت کشور به بازیگری ناچیز در قارۀ آسیا تبدیل خواهد شد. به عبارت دیگر، توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و گاز طبیعی کشور را وارد قرن بیست و یکم خواهند کرد. توسعه این چنینی به نوبه خود مستلزم تغییری در روابط دولت-ملت خواهد بود که بهموجب آن نهایتاً مردم، به‌جای یارانه‌ها و بروکراسی گسترده، از طریق پرداخت مالیات و مشارکت‌های مدنی بیشتر، دولت را تأمین مالی میکنند. چشم نداز ۲۰۳۰ در راستای دستیابی به این اهداف برنامه خود را با توسعه اقتصاد پایین‌دستی موجود پیش خواهد برد، لیکن با وجود خطر افزایش تنش‌های اجتماعی در دوران گذار، در حال حاضر تمام تلاش خود را برای پیشبرد اهداف مورد نظر به کار می بندند.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.