اردشیر پشنگ پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه تحلیل کرد

ورود سعودیها با کارت اقتصادی به عراق

ساعت 24 - سفر عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق به تهران آن هم در طی بازه زمانی کوتاهی پس از سفر حسن روحانی به عراق، بیانگر علایق و انگیزه‌های جدی برای بسط روابط دوجانبه میان تهران و بغداد تلقی می‌شود. از نظر شخصی و سیاسی نیز طیف عادل عبدالمهدی ارتباط نزدیک و دیدگاه مثبتی نسبت به ایران دارد و اخبار و تحلیل‌های غیر رسمی هم حاکی از آن است که ایران از حامیان نخست‌وزیری عبدالمهدی بود که نسبت به دیدگاه مثبت طرف عراقی تاثیر قابل توجهی داشته است.

از منظر سیاسی نیز اراده طرفین روی افزایش ارتباطات است و عراق کوشش می‌کند تا وزن گم شده دیپلماتیک خود را در خاورمیانه و به خصوص خلیج فارس آهسته آهسته بازیابی کند تا تبدیل به یک بازیگر موثر در منطقه شود. به همین دلیل است که این کشور به دیدارهای دیپلماتیک بسیار تاکید داشته و سعی می‌کند تا روابط خود با کشورهای مختلف را ارتقاء دهد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد عراقی‌ها مایل هستند نوعی نقش میانجی‌ با در پیش گرفتن نوعی دیپلماسی هم‌گرایانه در جهت کاهش تنش میان تهران و ریاض داشته باشند. در همین راستا گفته می‌شود سفر هیات عالی‌رتبه عربستان به عراق در چند روز قبل، مجموعاً می‌تواند در این چارچوب ارزیابی شود

یکی از سوالات مهم در رابطه با میزان همکاری‌ها میان تهرا ن و بغداد بحث گسترش مناسبات اقتصادی استکه چگونه می‌شود در شرایط کنونی تا چه میزان می‌توان نفوذ امنیتی و سیاسی ایران در عراق را به تعاملات اقتصادی پیوند داده و در راستای آن حجم مراودات تجاری را از 12 میلیارد دلار به 20 میلیارد دلار ارتقاء داد؟ در این خصوص لازم به ذکر است، روابط امنیتی و سیاسی طرفین بسیار نزدیک است و مسائلی مانند ظهور داعش و بحث رفراندوم استقلال اقلیم کردستان همگی دست به دست هم داد تا روابط طرفین نزدیک‌تر شده و وابستگی‌های امنیتی و سیاسی میان دو کشور افزایش یابد.

همانطور که اشاره شد در تغییر و تحولات سیاسی در عراق گفته می‌شود که ایران در تثبیت نظام تازه و دولت جدید عادل عبدالمهدی نقش قابل توجهی داشته است. بنابراین زمانی که چنین پیش زمینه امنیتی و سیاسی وجود دارد، مبنای مناسبات برای گسترش روابط اقتصادی و افزایش حضور و نفوذ اقتصادی از نظر تئوریک و زمینه‌سازی برای ایران فراهم است. اما در خصوص ارتقاء حجم مناسبات تجاری و اقتصادی از 12 میلیارد به 20 میلیارد دلار باید گفت که به نظر می‌رسد به چند دلیل این مهم در کوتاه مدت چندان قابل تصور نخواهد بود. 1- ظرفیت‌های داخلی اقتصادی طرفین. 2- افزایش فشارهای ایالات متحده و تلاش برای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران. 3- مکمل بودن اقتصادهای دو کشور و 4- متنوع شدن بازیگران سیاسی و اقتصادی در عراق از دولت‌های منطقه‌ای مانند عربستان، اردن و ترکیه گرفته تا کشورهای غربی. به همین دلیل همگی این عوامل دست به دست هم می‌دهد تا در کوتاه مدت دو کشور قادر نباشند ظرفیت‌های اقتصادی خود را به عدد قابل توجه 20 میلیارد دلار برسانند.

البته این اراده در هر دو کشور وجود دارد، ولی اینکه در کوتاه مدت این مهم اجرایی شود به نظر بعید است. اما در میان مدت اگر بحث تکامل حوزه‌های بازسازی عراق به خصوص موضوع گسیل نیروهای کار ایرانی به یک استراتژی جدی از سوی ایران تبدیل شود و از سوی دیگر در زمینه‌های زیربنایی و حوزه‌های مشترک نفت و گاز سرمایه‌گذاری صورت بگیرد، به نظر می‌رسد که دو کشور می‌توانند در میان مدت به این سمت حرکت کنند.

ورود سعودی‌ها با اهرم اقتصاد

از سوی دیگر سوال بعدی آن است که که با توجه به رقابتی که اکنون میان ایران و عربستان برای نفوذ در عراق وجود دارد، دورنمای این رقابت چه اثار و پیامدهایی خواهد داشت؟ در همین رابطه می‌توان گفت: ایران دارای روابط بسیار خوب با رهبران فعلی عراق، چه رهبران شیعی و چه رهبران کردی است. دولت جدید این کشور نیز با ایران روابطی مطلوب و نزدیک دارد. اما از سوی دیگر کارت بازی سعودی‌ها، توان مالی هنگفت و سرمایه‌گذاری این کشور است. به نظر می‌رسد رابطه خوب ایران با عراق و قدرت اقتصادی بالای عربستان نوعی بالانس را در روابط با بغداد ایجاد خواهد کرد و به نوعی نخواهد بود که یکی از طرفین رابطه‌ای بیشتر با عراق داشته باشند.

هر چند در حال حاضر روابط ایران و عراق در ابعاد مختلف بیشتر از روابط میان بغداد و ریاض است، اما به مرور زمان انگیزه متقابلی میان مقامات سعودی و عراقی ایجاد می‌شود که می‌تواند در میان مدت نوعی تزار مثبت بین حضور و نفوذ سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران و عربستان در عراق ایجاد کند.از سوی دیگر با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران، سیاست بغداد تاکنون به گونه‌ای بوده که از منظر مواضع دیپلماتیک و دیپلماسی اعلامی، بارها اعلام کرده‌اند که روابط خود با ایران را ادامه داده و زیر بار تحریم‌های آمریکا نخواهند رفت. اما آن چه در عمل اتفاق افتاده این است که آنها در چارچوب تحریم‌های آمریکا حرکت کرده و در ظاهر حرفی‌هایی را می‌زنند و در باطن عمل دیگری از آنها سر می‌زند. به خصوص در زمینه معاملات دلاری و بازپرداخت بدهی‌های عراق در قبال خرید برق و گاز از ایران ما شاهد نوعی سختی و کندی در تسویه این بدهی‌ها هستیم. این عوامل نشان می‌دهد، آمریکا با توجه به حضور و تاثیرگزاری‌اش در عراق، سعی دارد در قالب تحریم‌ها نیز در روابط دو کشور تاثیر منفی داشته باشد. به همین دلیل به اعتقاد من یکی از عوامل بازدارنده افزایش پتانسیل‌های اقتصادی میان دو کشور همین عامل خواهد بود.