ترامپ و تکرار بازیهای شکست‌خورده

ساعت 24-«دونالد ترامپ» که بارها از شورای امنیت با دست خالی برگشته، اینک در میان موجی از مخالفت‌ها، بر اجرای «مکانیسم ماشه» و اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت پافشاری می‌کند؛ مکانیسمی که به دلایلی چون حمایت جهانی از برجام، تعهدپذیری ایران در توافق و خروج آمریکا از آن عملا از دستان رئیس‌جمهوری این کشور خارج شده‌است.

با نزدیک شدن به ۲۷ مهرماه و پایان تحریم‌های تسلیحاتی مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، آمریکا آخرین تلاش‌های خود را با هدف تمدید تحریم‌ها در این حوزه به کار بسته‌است. «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا چند روز پیش از فعال کردن مکانیسم ماشه از نیمه شب ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریورماه) سخن به میان آورد.

در مقابل «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در توئیتی به پمپئو پاسخ داد و با تاکید بر اینکه «روز یکشنبه ۲۰ سپتامبر هیچ اتفاق جدید رخ نخواهد داد»، نوشت: پمپئو باز هم اشتباه می‫کنی. هیچ اتفاق جدیدی در ۲۰ سپتامبر رخ نمی‌دهد. کافی است قطعنامه ۲۲۳۱ را بخوانی. حتی بولتون که رئیست را قانع کرده بود تا به تو دستور دهد به مشارکت آمریکا در برجام خاتمه دهی این قطعنامه را خوانده بود.

موضوع دیگری که امروز شنبه ۲۹ شهریورماه خبرساز شده، ورود ناوهواپیمابر آمریکایی «یواس‌اس نیمیتز» به آب‌های خلیج فارس است. هر چند که هدف از اعزام این رزمناو به آب‌های خلیج فارس، حمایت و پشتیبانی از ائتلاف ضدداعش و همکاری با کشورهای متحد آمریکا در منطقه عنوان شده‌است اما برخی این اقدام را بی ارتباط با جوسازی مربوط به مکانیسم ماشه نمی‌دانند.

این شوی تبلیغاتی آمریکا در حالی انجام می‌گیرد که ترامپ و تیم او با دستان خالی از شورای امنیت برگشته و در میان متحدان دیرینه خود یکه و تنها مانده‌اند. از این رو، شکست آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل برای تصویب قطعنامه علیه ایران، ترامپ را به فکر استفاده از مکانیسم ماشه انداخت.

بر پایه مکانیسم ماشه، تمامی تحریم‌های شورای امنیت در صورت بدعهدی ایران قابل بازگشت است، این در حالی است که طرف مقابل نیز به تعهدات خود عمل کرده‌باشد. ضمن اینکه کشوری که درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه را دارد باید از اعضای توافق باشد که آمریکا دو سال پیش با خروج از برجام این حق را از خود سلب کرد.

نکته مهمتر اینکه دیگر اعضای برجام و کشورهای دایم و غیردایم شورای امنیت نیز با پایداری و ابقای برجام موافق‌اند. از آنجا که استفاده از مکانیسم ماشه یعنی نابودی برجام و افزایش تنش‌ها در منطقه، کشورهای غربی و متحدان دیرینه آمریکا نیز اینک در مقابل آمریکا ایستاده‌اند؛ ۱۱ رای ممتنع و ۲ رای منفی به پیشنویس قطعنامه آمریکا در شورای امنیت در این راستا قابل ارزیابی است.

چندی پیش به دنبال درخواست آمریکا به شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه، سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه بیانیه‌ای را صادر کردند که به صراحت تاکید داشت: «فرانسه، آلمان و انگلیس متذکر می شوند که آمریکا به دنبال خروج این کشور از برجام در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸) دیگر عضوی از برجام نیست. موضع ما در مورد موثر بودن اعلان آمریکا در رابطه با قطعنامه ۲۲۳۱ به اطلاع ریاست شورای امنیت و نیز اعضای شورا رسیده‌است. بنابراین، ما نمی توانیم از این اقدام (آمریکا) که در تضاد با تلاش‌های کنونی‌مان برای حفظ برجام است حمایت کنیم.»

همزمان این سه کشور اروپایی در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل تصریح کرده‌اند، هر گونه گام و تصمیم به منظور بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی فاقد «وجاهت قانونی» است.

همچنین «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم صراحتا تاکید کرده‌است که آمریکا به لحاظ قانونی حق فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد. افزون بر آن، دولت‌های چین و روسیه نیز اعلام کردند آمریکا پس از خروج از برجام جایگاه خود در این توافق را به عنوان یکی از طرف‌های ذینفع، از دست داده‌است و قادر نیست از منافع توافق استفاده کند.

در جبهه‌بندی‌های سیاسی درونی آمریکا، دموکرات‌ها نیز دیدگاهی مشابه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دارند که موضع‌گیری «آنتونی بلیکن» مشاور «جو بایدن» نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا در امور سیاست خارجی از آن جمله است.

مشاور بایدن در یک پیام توییتری با گوشزد کردن مفاد برجام و نبود امکان واشنگتن برای استناد به مکانیسم ماشه با توجه به خروج دو سال پیش دولت ترامپ از برجام، نوشت: راه‌حل‌های موجود در این قطعنامه در اختیار کشورهای شرکت‌کننده (اعضای برجام) است. کاخ سفید در [زمان] خروج از این توافقنامه، به معنای واقعی کلمه، عنوان بیانیه خود را پایان دادن به مشارکت ایالات متحده در برجام قرار داد. عاقلانه خواهد بود به توافقنامه‌ای که کارساز است و قدرت دارد، پایبند بود.

نکته جالب توجه دیگر این است که هم حزبی‌ها و هم تیمی‌های ترامپ نیز به تبعات تصمیم آمریکا هشدار می‌دهند، همان گونه که «جان بولتون» مشاور پیشین امنیت ملی کاخ سفید در مقاله‌ای در روزنامه «وال‌استریت‌ ژورنال» نوشته‌است که «فعال کردن مکانیسم ماشه درباره ایران به خطرش نمی‌ارزد چرا که باعث می‌شود حق وتوی شورای امنیت که به نفع منافع آمریکا در سازمان ملل است تضعیف شود.»

از نگاه ناظران و حتی هم‌حزبی‌های ایران‌ستیز ترامپ همچون بولتون، اصرار بیجای کاخ سفید بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه آن هم در شرایطی که آمریکا بیش از هر زمان دیگری در انزوا به سر می‌برد، برای جمهوریخواهان پرهزینه خواهد بود. این هزینه زمانی که ۴۵ روز تا انتخابات آمریکا باقی مانده، چشمگیرتر است.