بهمن دانایی دبیرانجمن کارخانه های شکر تحلیل کرد

روشنیها و تاریکیهای صنعت قند و شکر

ساعت 24 -صنعت قند و شکر در ایران، یک صنعت اصیل، قدیمی و دارای برنامه است و بیش از یک قرن است با همه فراز و فرودهای حیرت‌انگیز برخاسته از سلیقه‌های سیاسی دولت‌ها کارش را ادامه می‌دهد.

dir="RTL">نظم حاکم بر مناسبات میان کارخانه‌ها و چغندرکاران در همه این دهه‌های سپری شده بر اساس اعتماد و اطمینان و وفای به عهد از سوی دو طرف بوده و هست و به همین دلیل است که در هر شرایطی کار تولید قند و شکر و تولید چغندر زمین‌گیر نشده و از دل توفان‌های سخت نیز پیروز بیرون آمده است. اما اتفاقی که افتاده و تاریخ این صنعت را تلخ کرده است، فقدان پیشرفت‌های قطع‌ناشدنی بوده و متأسفانه در دوره‌های گوناگون و در هنگامی که در اوج بوده است ناگهان در سرازیری قرار گرفته و در وضعیت نامساعد قرار گرفته است. معیار کارآمدی و ناکارآمدی در صنعت قند و شکر را می‌توان در افزایش ضریب خوداتکایی این محصول و روند فزاینده تولید داخلی و افزایش سهم آن در عرضه کل تلقی کرد. برخی از دوره‌های بسیار سخت در همین دهه‌های تازه سپری شده موجب شد تا راه رفته شده با رنج و زحمت را دوباره طی کنیم که نمونه آن در سال‌های 1385 به بعد است.

امروز کجاییم

در حالی که فعّالان و مدیران صنعت قند و شکر در ایران با بی‌مهری‌ها خو گرفته و نیک می‌دانند که هر سال ممکن است با تغییرات در مدیریت‌های سازمان‌های گوناگون با وضع تازه‌ای مواجه شوند،‌ اما شاید این پرسش اساسی مطرح شود که صنعت قند و شکر امروز در کجا ایستاده است. واقعیت این است که به رغم تلاش‌های صورت پذیرفته در سال‌های پس از 1392 که تولید شکر را در مدار رشد قرار داد و ضریب خوداتکایی را افزایش داد برخی تصمیم‌های اشتباه در برخی از مراکز سیاستگذاری کار را خراب کرد و البته تأثیر اقلیم و آب و هوا به ویژه در خوزستان که یک سال با کمبود آب و یک سال با طغیان آب مواجه شدیم، تولید داخلی کمتر از حد انتظار شد و ضریب خوداتکایی کاهش یافت. با این همه و با تلاش بخش‌هایی از دولت و نیز همکاری و هماهنگی انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر و مدیران محترم کارخانه‌ها بازار شکر التهاب خاصی ندارد. الان وضع این است که دولت دیگر به واردات این محصول ارز یارانه‌ای و دلار 4200 تومانی نمی‌دهد و به همین دلیل واردات در وضعیت دشواری قرار گرفته است و اگر همراهی، همسازی و همکاری‌های بخش زراعت، صنعت کارخانه‌ای، تجارت خارجی و نهادهای تصمیم‌ساز وجود داشته باشد بهترین فرصت برای رشد تولید داخلی است، اما در کنار این امیدواری، تنگناهای واقعی نیز در محیط بیرونی صنعت و در سطح کلان اقتصاد وجود دارد که برخی از آنها ریشه در امر سیاسی دارد و برخی دیگر به ناهماهنگی‌ها در ناسازگاری‌ها برمی‌گردد.

امیدها

صنعت قند و شکر در هر شرایطی و تحت هر وضعیتی به این دلیل که محصول آن کالایی راهبردی به حساب می‌آید هرگز از ذهنیت کل نظام سیاسی زدوده نمی‌شود و دولت‌ها نیز به رغم نوسان‌های قابل اعتنا در تصمیم‌گیری خود را موظف می‌دانند از تولید داخلی حمایت کنند. این وضعیت هم‌اکنون نیز وجود دارد و تنگناههای ارزی و تجربه تلخ کمبود ارز در دهه 1390 راه را برای حمایت از تولید داخل هموار کرده است که این یک نقطه امید است. علاوه بر این، مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی در سال‌های اخیر برخلاف دولت‌های نهم و دهم به خوداتکایی در سطح بالای قند و شکر متعهّدند و این را در حوزه وسیع به کار می‌گیرند و این باز هم یک نقطه امید بخشی است که باید آن را تقویت کرد. امیدواری بعدی درس گرفتن کشاورزان چغندرکار از تلخی‌های سال‌های 1385 است که دولت وقت آنها را به بیراهه کشاند و با وعده‌های بیهوده آنها را به کشت محصولات دیگر تشویق کرد. اکنون می‌توان با وفای به عهد، چغندرکاران را در وضعیت همکاری دایمی نگه داشت و با دفاع و حمایت انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر از افزایش قیمت خرید تضمینی به کشاورزان امیدواری داد. از دیگر امیدواری‌های همیشگی که باید در پایداری آن تلاش بیشتری کرد ادامه اتحاد و انسجام و همدلی در میان مدیران صنعت است که باید از این عنصر برای افزایش قدرت چانه‌زنی در برابر نهادهای دولت استفاده بیشتری کرد. انجمن توانسته است یکی از کارنامه‌های درخشان تشکل‌های غیردولتی را نشان دهد و در هر مرکز دولتی موقعیت مناسبی دارد.

تاریکی‌ها

اما از سوی دیگر و در کنار عناصر روشن و امیدبخشی که در بالا به آنها اشاره شد برخی تاریکی‌ها و ناامیدی‌ها نیز خودنمایی می‌کنند که ندیدن آنها و بی‌اعتنایی به آنها می‌تواند اساس کار را باز هم با دشواری‌های ناشناس همراه کند. یکی از مهمّترین تاریکی‌ها برای صنعت کشور و همچنین صنعت قند و شکر، بی‌ثباتی در سیاست‌های اقتصادی است. واقعیت این است که اکنون 3 محل اصلی در سیاستگذاری اقتصادی شامل سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هر کدام می‌خواهند گلیم خود را سالم از آب بیرون بکشند و نوعی حکومت جزیره‌ای در حوزه وظایف و اختیارات خود را برقرار کرده‌اند. بانک مرکزی برای اینکه کنترل نرخ ارز را بیشتر از این از دست ندهد هر از چندگاه سیاست‌های ارزی را تغییر می‌دهد و شرایط را بی‌ثبات می‌کند. وزارت اقتصاد تنها به این فکر می‌کند که هر طور شده خزانه دولت را پر کند و با انتخاب سیاست‌های عجیب در خصوصی‌سازی، در اخذ مالیات، در برقراری تعرفه‌های گمرکی و... راه رفتن برای صنعت را ناهموار می‌کند.

از طرف دیگر متأسفانه شاهد هستیم که وزارت صنعت، معدن و تجارت رها و یله شده است و مقام اجرایی بالاسری ندارد. در حالی که اکثریت فعّالان صنعتی امیدوار بودند آقای حسین مدرّس‌خیابانی که مهارت مدیریتی و توانایی راهبردی و سازگاری خوبی با صنعت داشت رأی بیاورد اما دفاع ناکافی از وی از سوی دولت موجب عدم رأی اعتماد به ایشان شد. اکنون نیز دوباره به جای معرفی وزیر یک سرپرست برای این وزارتخانه مهم منصوب شده است و این یک نقطه تاریک است. یکی دیگر از نقاط ناروشن که صنعت قند و شکر را نگران می‌کند احتمال وسوسه‌سازی برخی از واردکنندگان است که ممکن است بتوانند دولتی‌ها را در شرایط اضطراری قرار داده و تصمیم‌های ناشناس گرفته شود. از طرف دیگر متأسفانه سازمان‌های نظارتی همچنان سخت‌گیرانه و غیرکارشناسانه در امور کارخانه‌ها می‌خواهند دخالت کنند و آزادی عمل تولید را سلب کنند و این می‌تواند آسیب‌ها را بیشتر کند.

در شرایطی که تورم فزاینده همه بخش‌های جامعه را در فشار شدید قرار داده است، صنعت قند و شکر نیز از افزایش هزینه‌های تولید در شرایط قیمت‌گذاری دستوری آسیب خواهد دید. دولت باید برای جبران کسری بودجه تا جایی که می‌تواند از تصمیم‌های تورم‌ساز اجتناب کند. رشد فزاینده تورم و سیاست‌های بی‌ثبات در این حوزه مایه نگرانی است. سیاست‌های تجاری دولت نیز متأسفانه به دلیل کمبود منابع ارزی دستخوش حادثه‌های پرشمار بوده و اکنون نیز به یک نقطه تاریک اقتصاد کشور تبدیل شده و هر آن ممکن است به دردسرهای تازه تبدیل شود.

امید است این روزهای سخت و نفس‌گیری که شاهد آن هستیم و اقتصاد کشور را در شرایط نامساعد قرار داده است جایش را به ثبات سیاست‌های اقتصادی در سطح کلان بدهد.