رد موج مسمومی که در مورد دسترسی به یک شکل دارویی ایجاد شد

انسولین آنالوگ موجود است

ساعت 24- اطلاع‌رسانی غلط برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی درباره کمبود دو نوع انسولین آنالوگ (مصطلح به انسولین قلمی) جنجال رسانه‌ای به راه انداخت. جنجالی که بخشی از آن ناشی از عدم فرهنگ‌سازی درباره مصرف دارو بدون توجه به نام تجاری آن است و بخش دیگر هم همان برندینگ و توجه خواسته یا ناخواسته برخی پزشکان به یک برند خاص از یک دارو و تجویز آن است.

البته نباید فراموش کرد مشکلات ناشی از تحریم‌ها و دشواری‌های نقل و انتقالات ارزی و همچنین تاخیر بانک مرکزی در تخصیص ارز مورد نیاز واردکنندگان دارو در این سال‌ها گاه و بی‌گاه به کمبود برخی از داروهای حیاتی منجر شده است.

از چند روز قبل، اخباری در شبکه‌های اجتماعی درباره کمبود «انسولین» منتشر شد و کاربران شبکه‌های اجتماعی با جنجال درباره کمبود داروی انسولین در کشور، نسبت به مرگ زودهنگام بیماران دیابتی به دلیل کمبود دارو خبرسازی کردند. موج این خبرسازی ادامه داشت تا اینکه روز یکشنبه، رییس سازمان غذا و دارو با اشاره به اینکه انسولین آنالوگ، با دریافت سهمیه ارز معادل 600 میلیارد تومان، یکی از ارزبرترین داروهای وارداتی کشور است، توضیح داد که کمبودهای مقطعی این شکل دارویی، به دلیل مشکلات ناشی از تامین و انتقال ارز به شرکت‌های خارجی طرف قرارداد به ‌دلیل تحریم‌های اقتصادی اتفاق می‌افتد و افزود: «ظرف روزهای گذشته ۲ محموله از انواع انسولین آنالوگ از گمرک ترخیص شده و طی هفته جاری به نسبت آمار بیماران سراسر کشور بین داروخانه‌های منتخب توزیع می‌شود. همچنین محموله‌های بعدی این دارو طی فواصل زمانی وارد کشور خواهد شد. در حال حاضر هم توزیع این دارو در داروخانه‌های منتخب، سهمیه‌بندی شده تا مدیریت بهتری بر دسترسی آن قابل اعمال باشد و بیماران می‌توانند با مراجعه به داروخانه‌های منتخب، داروی خود را تهیه کنند اما از آنجا که تحریم‌های اقتصادی، واردات برخی از داروها و تجهیزات پزشکی را با مشکلات عدیده مواجه کرده، به بیماران توصیه می‌کنیم با مشورت پزشک خود به جای نوع آنالوگ، از ویال انسولین رگولار و NPH که هیچ تفاوتی با انسولین آنالوگ ندارد و به وفور در بازار یافت می‌شود، استفاده کنند.»
واقعیت کمبود «انسولین» چه بود
مرور اخبار رسمی از سال 1386 و همزمان با آغاز تحریم‌های اقتصادی، ما را به خبرهایی درباره کمبود مقطعی انسولین آنالوگ (قلم‌های انسولین) در کشور هدایت می‌کند. ظرف 13 سال گذشته، انسولین آنالوگ در مقاطعی دچار کمبود شده و این کمبود هم مربوط به تمام برندهای این داروی مورد نیاز بیماران دیابتی نبوده است، بلکه در مواردی، به دلیل وارد نشدن دارو یا حتی ترخیص نشدن دارو از گمرک یا تاخیر در نقل و انتقال ارز تامین دارو، تهیه و توزیع انسولین آنالوگ در کشور دچار اختلال شده است. اما روال معمول توزیع این دارو ظرف سال‌های گذشته این‌طور بوده که اولا از دهه 70 به بعد، تولید داخلی انسولین انسانی و قابل استفاده به شکل ویال‌های تزریقی با سرنگ، در حدی افزایش یافته که این شکل دارویی، هیچ‌گاه حتی در زمان شدت گرفتن تحریم‌ها، دچار کمبود نبوده و از چندی قبل هم یک شرکت ایرانی، قادر به تولید و توزیع عمومی انسولین آنالوگ در بازار مصرف شده چنانکه اخیرا، مدیر کل داروی وزارت بهداشت به خبرگزاری ایرنا گفت که همزمان با تولید انسولین رگولار و NPH در داخل کشور، این شرکت ایرانی ماهانه دو میلیون عدد انسولین آنالوگ تولید و روانه بازار می‌کند و اعلام کرده که می‌تواند میزان تولید این شکل دارویی را به ۱۰ میلیون عدد در ماه برساند. علاوه بر این، سازمان غذا و دارو از چندی قبل، با تهیه فهرستی از داروخانه‌های منتخب شامل داروخانه‌های دانشگاهی، دولتی، شبانه‌روزی و تعدادی از داروخانه‌های وابسته به بخش خصوصی، توزیع بیمه‌ای انسولین آنالوگ را به این داروخانه‌ها محول کرده و در سایر داروخانه‌ها هم بیماران در صورت تمایل می‌توانند انواع انسولین آنالوگ را با قیمت آزاد خریداری کنند.
برخی صاحبان داروخانه‌های منتخب دیروز به «اعتماد» گفتند که در حال حاضر، علاوه بر موجودی کافی انسولین رگولار و NPH (ویال‌های تزریقی انسولین با استفاده از سرنگ) در داروخانه‌های کشور، انسولین آنالوگ هم دچار کمبود نیست جز دو نوع از تولیدات شرکت «نوانوردیسک» که اتفاقا، پزشکان معالج هم با علم به کمبود این دو نوع شکل دارویی، برای بیماران خود همین‌ها را تجویز می‌کنند که علت این اتفاق هم مشخص نیست.
صاحب یکی از داروخانه‌های منتخب در مرکز تهران در توضیح جزیی‌تر به «اعتماد» گفت: «انسولین‌های آنالوگ نورپید NOVORAPID و نوومیکس NOVOMIX شرکت نوانوردیسک از چندی قبل نایاب شده که احتمالا ناشی از تاثیر تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقالات ارزی است و هر چه به شرکت تلفن می‌زنیم و درخواست می‌دهیم، بی‌جواب می‌ماند اما انسولین آنالوگ از سایر تولیدکنندگان ایرانی و خارجی در داروخانه‌ها به فراوانی موجود است ولی نمی‌دانیم چرا همه بیماران، سراغ همین انسولین‌های نایاب این شرکت خارجی را می‌گیرند.»
به گفته این داروخانه‌دار، از چندی قبل انسولین آنالوگ ساخت یک شرکت ایرانی هم وارد داروخانه‌ها شده که از نظر کیفیت، هیچ تفاوتی با نوع خارجی ندارد ضمن آنکه حالا سه مدل از انسولین آنالوگ شرکت «زانوفی» هم به دلیل فعالیت نمایندگی این شرکت در ایران، به فراوانی و بدون هیچ محدودیت توزیع، در داروخانه‌ها موجود است اما بیماران دیابتی، فقط سراغ همان انسولین‌های نایاب شرکت نوانوردیسک را می‌گیرند که از چندی قبل مقرر شده صرفا به ازای ثبت‌نام در سامانه دارویی مشخص و با ارایه کد ملی و تحت سهمیه‌های محدود عرضه شود.
صاحب یک داروخانه منتخب در شهر قدس هم به «اعتماد» گفت که ویال انسولین رگولار و NPH پوشش بیمه‌ای 95 درصدی دارد و هیچ محدودیتی هم در توزیع ندارد ولی بیماران می‌آیند و اصرار بر همان نوع کمیاب آنالوگ دارند که این داروخانه‌دار هم ناچار شده این شکل دارو را فقط به بیمارانی بفروشد که نسخه متخصص غدد ارایه کنند اما تاکید می‌کند که انسولین‌های آنالوگ ایرانی و خارجی هم تحت پوشش بیمه هستند و بیماران فقط 10 درصد از قیمت دارو را پرداخت می‌کنند.
صاحب یکی دیگر از داروخانه‌های منتخب در جنوب تهران به «اعتماد» می‌گوید که سهولت استفاده در استفاده از انسولین‌های آنالوگ، دلیل اصلی ترجیح به ویال‌های انسولین رگولار و NPH است و تاکید می‌کند: «از افت و خیز مد در بازار طبابت غافل نشوید. بیماران، مثل بچه‌های بازیگوش، گاهی هم به دست همدیگر نگاه می‌کنند و کافی است از پزشک‌شان بشنوند که مثلا فلان بیمار، مدت‌هاست که انسولین رگولار را کنار گذاشته و حالا از نوع آنالوگ استفاده می‌کند. این حس رقابت‌جویی، قدرت تفکر را از بیمار می‌گیرد و حاضر است به هر قیمت، خودش را با مد روز وفق دهد. البته پزشک هم بی‌تقصیر نیست. پزشک باید بیمار را تفهیم کند که داروی موجود، یعنی داروی خوب مگر آنکه عوارض آسیب‌رسان داشته باشد. چطور بیمار تا 10 سال قبل انسولین رگولار استفاده می‌کرده و هیچ مشکلی نداشته ولی حالا اگر انسولین قلمی نزند، قندش افت می‌کند؟»
جو مسمومی که این روزها به دنبال اطلاع‌رسانی غلط شبکه‌های اجتماعی در جمعیت بیماران دیابتی ایجاد شده، شائبه کهنه ویزیتوری برای برخی داروهای برند را هم پررنگ می‌کند. اگر کیفیت یک دارو یا میزان تاثیرگذاری آن یا حتی شدت عوارض احتمالی در ویال‌های انسولین رگولار و NPH یا حتی انسولین‌های آنالوگ ایرانی یا سایر برندهای موجود در بازار غیر از تولیدات شرکت نوانوردیسک، در این سال‌ها توسط جامعه پزشکی زیر سوال رفته بود، حالا قابل باورتر بود که کمبود و نایاب شدن دو مدل از انسولین‌های آنالوگ یک برند، آسیب جسمی به بیماران دیابتی بزند. «اسدالله رجب»؛ رییس هیات‌مدیره انجمن دیابت ایران در گفت‌وگو با «اعتماد»، احتمال چنین شائبه‌ای را رد یا تایید نمی‌کند اما خطاب به بیش از 500 هزار بیمار دیابتی نیازمند تزریق روزانه سه نوبت انسولین می‌گوید: «بر اساس نتایج تحقیقات بالینی، کیفیت انسولین آنالوگ با انسولین انسانی (ویال‌های تزریقی با سرنگ) هیچ تفاوتی ندارد و تنها فرق، سرعت اثرگذاری آنهاست به این معنا که ممکن است انسولین آنالوگ، سریع‌تر اثر کند و انسولین انسانی، اثرگذاری کندتر داشته باشد که اتفاقا برای بیماران ایرانی به دلیل فرهنگ غذایی رایج در کشورمان که متمایل به غذاهای سرخ کرده و چرب و شیرین است، هر چه تاثیرگذاری انسولین کندتر باشد، مثل یک میان وعده غذایی عمل می‌کند و نیاز بیمار به مصرف دوز جدید، دیرتر اتفاق می‌افتد.»
رجب با تاکید بر اینکه انسولین برای بیماران دیابتی، یک مایع حیات است، از بیمارانی که این روزها سرگردان تهیه برندهای نایاب انسولین آنالوگ شده‌اند، می‌خواهد که به خاطرات 20 سال و 30 سال قبل خود رجوع کنند؛ به نیمه دهه 70 که تنها داروی موجود برای بیماران دیابتی، ویال‌های انسولین رگولار و قابل تزریق با سرنگ بود و به سال‌های پایانی دهه 60 که هنوز انسولین در کشور تولید نمی‌شد و بیماران باید برای دریافت انسولین به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کردند تا تزریق دارو در بیمارستان برای‌شان انجام شود.
رجب می‌گوید: «اگر انسولین رگولار، ضرر داشت حالا نیمی از بیماران دیابتی ما فوت کرده بودند. بیماران دیابتی ما باید این آگاهی را داشته باشند که سرنگ و پمپ و قلم، ابزار مصرف دارو هستند و آنچه مهم است کیفیت داروست. داروی موجود در داروخانه، کالایی است که کیفیت آن توسط سازمان غذا و دارو تایید شده و آسیب‌رسان نیست حتی اگر شکل دارویی آن، جدید و به‌روز نباشد. انسولین انسانی، امروز در سراسر اروپا و امریکا میلیون‌ها مصرف‌کننده دارد و در کشور آلمان، بیش از 100 هزار بیمار دیابتی مصرف‌کننده ویال انسولین انسانی (رگولار یا NPH) هستند که اگر این شکل دارویی آسیب‌رسان بود، بسیار زودتر، استفاده آن را ممنوع می‌کردند.»

بیماران نیازمند در سراسر کشور می‌توانند برای اطلاع از داروخانه‌های منتخب توزیع‌کننده آن دسته از انسولین آنالوگ که در حال حاضر کمیاب است، به سایت سازمان غذاو دارو مراجعه کرده و با مشاهده فهرست استانی داروخانه‌های توزیع‌کننده نزدیک‌ترین داروخانه به محل زندگی خود را شناسایی و مراجعه کنند. علاوه بر این سامانه تلفنی 1490 هم کارشناسانی دارد که قادر به استخراج میزان موجودی داروهای کمیاب در داروخانه‌ها و راهنمایی بیماران برای مراجعه به نزدیک‌ترین داروخانه در تمام استان‌ها هستند.