چشم انداز دموکراسی در جمهوری آذربایجان

ساعت 24 - بخش مانیتورینگ بی بی سی در تحلیلی از وضعیت دموکراسی در کشور آذر بایجان نوشته است :آقای علی‌اف، از سال ۲۰۰۳ با مشت آهنین جمهوری آذربایجان را اداره و مرتبا مخالفان و روزنامه نگاران را زندانی کرده، و بر یکی از کشورهایی که دارای سرکوبترین شرایط برای رسانه ها است، حکومت کرده است.

dir="RTL">یک رشته انتخاباتی که تحت کنترل او برگزاری شده فاقد موازین بین المللی منصفانه و عادلانه بوده است.علی‌اف، که تا به حال به طور موثری در مقابل جامعه جوابگو نبود، به دلیل حل بزرگترین و دردناک ترین مشکل کشور اکنون مورد علاقه و حمایت واقعی بسیاری از مردم- اگر نه اکثر هموطنانش- قرار گرفته است.علی کریملی، رهبر مخالفان می گوید حس وحدت ملی و احساس تازه نزدیکی مردم به رهبرشان موجب امیدواری به "دست کم یک نیمه دموکراسی" شده است.ولی به نظر می رسد حکومت آقای علی‌اف حاضر به چیزی جز تغییرات ظاهری، نیست.حتی پیش از جنگ قره باغ، نشانه های مبنی بر پاسخگویی دولت در مقابل افکار عمومی که عمدتا از طریق رسانه های اجتماعی منعکس می شد،، دیده شده بود.به طور مثال به دلیل کمپینی که به دنبال اپیدمی ویروس کرونا به راه افتاده بود، مقامات ناچار شدند شمار بیکاران واجد شرایط برای دریافت مقرری را از ۲۰۰ هزار نفر به ۶۰۰ هزار نفر افزایش دهند.ولی مهمترین تاثیر این بود که تحت فشار عمومی در رسانه های اجتماعی، دولت ناچار شد تاریخ برگزاری جشن پیروزی در جنگ را تغییر دهد.

وقتی رئیس جمهوری آذربایجان تاریخ ۱۰ نوامبر را که روز امضای قرارداد صلح قره باغ با میانجیگری روسیه بود، روز برگزاری جشن پیروزی اعلام کرد، بسیاری از کاربران رسانه های اجتماعی با این تاریخ مخالفت کردند. استدلال آنان این بود که نباید روز استقرار صلحبانان روس در منطقه جشن گرفته شود.

به دنبال این اعتراض، دولت بدون فوت وقت ۸ نوامبر را که تاریخ بازپس گرفتن شهر استراتژیک شوشا در قره باغ و نشانه مشهود پیروزی بود، روز برگزاری جشن اعلام کرد.همچنین وزارت دفاع جمهوری آذربایجان به شکایت اخیر سربازان از کمبود تدارکات که در تیک‌تاک منعکس شده بود و بعدا در فیسبوک و تلگرام هم بازنشر شده بود، بدون فوت وقت واکنش نشان داد.در مثال دیگری، کاربران ادعا می کنند که اعطای مدال به سرهنگ مانسیموف، که در بازپس گرفتن شهر شوشا نقش مهمی داشت، نتیجه حمایت مردم از او در رسانه های اجتماعی بود.در جریان اپیدمی ویروس کرونا، پس از آنکه بختیار حاجی‌یف، یک زندانی عقیدتی سابق و فعال مدنی، از طریق فیسبوک اجازه آزادی رفت و آمد را درخواست کرد، وزارت کشور این تقاضا را پذیرفت. آقای حاجی‌یف، از زمان شروع دومین جنگ قره باغ در سپتامبر ۲۰۲۰، رهبری یک کمپین عمومی در حمایت از ارتش را به عهده داشته است.

"اصلاحات" دولت

از سوی دیگر، خود مقامات هم تلاش کرده اند از طریق رسانه های اجتماعی به مردم نزدیکتر شوند.در جریان جنگ اخیر قره باغ، آقای علی‌اف مهمترین اخبار را از طریق حساب توییتری خود اعلام کرد و وزارتخانه های دفاع و خارجه و سایر مقامات ارشد این رویه را دنبال کردند. سبک محاوره ای آقای علی‌اف در گفتگوهای خطاب به ملت در جریان جنگ قره باغ با استقبال کاربران رسانه های اجتماعی مواجه شده بود.پس از پایان جنگ، مهربان علی‌اف، همسر آقای علی‌اف که معاون اول رئیس جمهور هم هست، شرح اولین بازدیدشان از مناطق بازپس گرفته شده را در صفحه اینستاگرام خود شرح داده بود.دولت جمهوری آذربایجان موضع خود در قبال مخالفین سیاسی اش را نیز انعطاف پذیرتر کرده و شماری از فعالان سیاسی در ماه های نوامبر و دسامبر از زندان آزاد شدند. رسانه های طرفدار دولت هم انتقاد از مخالفان را کاهش داده و چند نفر از سیاستمداران مخالف در کانال های تلویزیونی دیده شده اند.ولی تازه ترین سخنرانی آقای علی‌اف ثابت کرد که جمهوری آذربایجان تنها به وسیله یک نفر اداره می شود و او خیال اجرای واقعی اصلاحات دموکراتیک را ندارد.او در جلسه کابینه ۶ ژانویه در باره نتایج سال ۲۰۲۰ آن دسته از احزاب سیاسی را که ابتکار او مبنی بر دیالوگ مقامات با مخالفین را نپذیرفته اند، "خیانتکاران" و "نیروهای طرفدار آمریکا" خواند و در کابینه وزیران، دستگاه اداری ریاست جمهوری، وزرا و مدیران محلی برنامه اصلاحات مرتبط با پرسنل اداری را ستود و گفت این تغییرات باعث مبارزه موثرتری علیه فساد و ارتشاء نیز شده است.ولی بدون چند استثنا، تغییراتی که در سطح پرسنل شده چیزی بیش از یک جابجایی نخبگان موجود نبوده. و در حالی که مردم از دستگیری چند رئیس منطقه به اتهام فساد در سال ۲۰۲۰ استقبال کردند، همه به این حقیقت واقف بودند که با توجه به اینکه در جمهوری آذربایجان فساد به تمام جوانب زندگی از جمله خدمات پزشکی و آموزش رخنه کرده، این دستگیری ها کافی نیست.

درخواست ها برای تغییر

کارشناسان جمهوری آذربایجان و نیز شهروندان عادی امیدوار بودند که پیروزی در جنگ قره باغ زمینه ای برای اجرای اصلاحات عمده دموکراتیک در این کشور باشد.شاهین سفرلی، تحلیلگر سیاسی می گوید در دوره پس از جنگ، یک سفر پُردست انداز با "بسیاری اتفاقات غیرمنتظره ناخوش‌آیند" در پیش است و کشور بیشتر از همیشه به یک پارلمان مستقل، رسانه های آزاد و جامعه مدنی قوی احتیاج خواهد داشت.او اضافه می کند که دیگر یک نفر نمی تواند در باره سرنوشت یک ملت و کشور به تنهایی تصمیم بگیرد و "ما باید قبل از این که خیلی دیر شود این نظام بد منظر را عوض کنیم".آینور طالِبُوا، روزنامه نگار و وبلاگ نویس هم نظر مشابهی در این زمینه دارد و می گوید پس از سال ۲۰۲۰ کشور باید تغییر کند و "برای مقامات فاسدی که به مردم اهمیت نمی دهند، جایی در دولت نباشد."کمال علی، وبلاگ نویس مستقل هم می گوید تأخیر در اجرای اصلاحات که دلیل آن لزوم بازپس گرفتن مناطق اشغال شده بود دیگر عذر موجهی نیست."اکنون وقت آن رسیده که برای منافع ملت و کشور و این که دنیای مبتنی بر دموکراسی به اتهامات علیه دولت پایان دهد، درهایی که بر روی دموکراسی بسته شده بود باز شود."ولی او همچنین خاطر نشان می سازد اگر جمهوری آذربایجان در صدد برقراری دموکراسی و نزدیکتر شدن به غرب برآید، این خطر وجود دارد که روابطش با روسیه به رهبری پوتین که در حال حاضر در بخش بزرگی از قره باغ، حرف آخر را می زند صدمه ببیند.