تفاهم ایران با آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی و واکنش‌ها به آن

ایران راه دیپلماسی را باز گذاشت

ساعت 24-قریب به 24 ساعت رایزنی فشرده رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی همزمان با اجرایی شدن مصوبه مجلس شورای اسلامی درباره لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی به تفاهم جدید یا نظم نظارتی جدیدی میان ایران و آژانس منتهی شد. درحالی که رایزنی‌های گروسی با صالحی در تهران عصر روز شنبه به پایان رسید اما مفاد تفاهم صورت گرفته به زمانی موکول شد که هواپیمای گروسی به وین نشست و او در حضور خبرنگاران از محتوای تفاهم‌های صورت گرفته خبر داد.

روایت مدیرکل آژانس از تفاهم جدید
رافائل گروسی، پس از ترک ایران و ورود به فرودگاه وین در جمع خبرنگاران با اشاره به اینکه به نتایج قابل قبولی رسیدیم، گفت: «ما به درک فنی دوجانبه‌ای رسیدیم که آژانس قادر خواهد بود به فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت خود برای یک دوره سه ماهه ادامه دهد و این شرایط را پس از 23 فوریه (5 اسفند) تثبیت می‌کند. ترتیبات تحت بازبینی مستمر قرار خواهد داشت می‌تواند زودتر تعلیق شود یا آنکه تمدید شود. پروتکل الحاقی پس از 23 فوریه در ایران اجرا نخواهد شد و دسترسی کمتری پس از این تاریخ وجود خواهد داشت اما ترتیبات با ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه می‌دهد تا میزان ضروری برای نظارت را حفظ کند. راستی‌آزمایی کار می‌کند و این شرایط کنونی را نجات می‌دهد. کاهشی در تعداد بازرسان و برخی انواع بازرسی‌های سرزده نخواهد بود اما نه به اندازه‌ای که تحت پروتکل الحاقی بوده است. ایران به اجرای توافقنامه پادمان جامع ادامه خواهد داد.» دقایقی پس از پایان نشست خبری گروسی در وین، سازمان انرژی اتمی نیز متن بیانیه تفاهم مشترک به علاوه توضیحاتی درباره جزییات تفاهم صورت گرفته را منتشر کرد.

پایان اجرای پروتکل الحاقی تداوم پایبندی به پادمان
متن بیانیه تفاهم انجام شده میان سازمان انرژی اتمی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شرح زیر است: سازمان انرژی اتمی ایران (سازمان) و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (آژانس) روح همکاری و اعتماد متقابل تقویت شده که به بیانیه مشترک ۵ شهریور ۱۳۹۹ در تهران منجر شد و اهمیت تداوم آن همکاری و اعتماد را مورد یادآوری و تایید مجدد قرار دادند. سازمان، آژانس را مطلع کرد که به منظور پایبندی به قانون مصوب مجلس شورای اسلامی (قانون) تحت عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» (قانون)، ایران اجرای اقدامات داوطلبانه، آن‌گونه که در برجام آمده‌اند، را از ۵ اسفند ۱۳۹۹ متوقف خواهد کرد. با درنظر گرفتن موارد فوق و به منظور تداوم فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت آژانس، سازمان و آژانس نسبت به موارد زیر توافق کردند:
1- ایران به اجرای کامل و بدون محدودیت موافقت‌نامه جامع پادمان خود با آژانس، همانند قبل ادامه خواهد داد.
2- یک تفاهم فنی دوجانبه موقت، سازگار با قانون، که به موجب آن آژانس به فعالیت‌های ضروری راستی‌آزمایی و نظارت خود (طبق فهرست فنی پیوست) برای مدت تا سه ماه ادامه خواهد داد.
3- مرور منظم این تفاهم فنی با هدف اطمینان از حصول به اهداف آن.

تفاهم 3 ماهه ایران و آژانس به چه معنا است؟
سازمان انرژی اتمی ایران درخصوص تفاهمات مشترک با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، توضیحاتی ارائه کرد. در توضیح سازمان انرژی اتمی آمده است: سفر مدیرکل آژانس به ایران براساس درخواست ایشان بود که مورد پذیرش جمهوری اسلامی ایران نیز واقع شد. در گفت‌وگوها، آژانس بر ضرورت احترام به قانون مجلس و اجرای آن تاکید کرد به ‌طوری که در بیانیه نیز انعکاس داشته است. ایران و آژانس تفاهم کردند اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به‌ طور کامل متوقف شود و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچ گونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی‌شود.
مقصود از تداوم راستی‌آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، همان‌طور که در پیوست توافق شرح داده شده، این است که ایران به مدت ۳ ماه اطلاعات برخی فعالیت‌ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می‌ماند. چنانچه ظرف ۳ ماه تحریم‌ها به‌طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می‌گذارد، در غیر این صورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد. به دلیل ملاحظات حفاظتی و ضرورت پنهان ماندن مکان تاسیسات کلیدی ایران، پیوست بیانیه که شامل فهرست این تاسیسات است، محرمانه خواهد ماند.

سخنگوی وزارت خارجه: تفاهم با آژانس یک دستاورد دیپلماتیک و فنی بود
«سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری با خبرنگاران در پاسخ به پرسش‌هایی درباره معنای سیاسی و فنی تفاهم صورت گرفته با آژانس گفت: آنچه در این سفر بین آژانس و سازمان انرژی اتمی به صورت مذاکرات فنی صورت گرفت یک دستاورد بسیار قابل توجه دیپلماتیک و فنی برای سازمان انرژی اتمی است. رییس سازمان انرژی اتمی و این سازمان تلاش کردند در چارچوب قانون الزام‌آور مجلس حرکت کنند و همان‌طور که در بیانیه آمده است تمامی آنها طبق قانون مجلس انجام می‌شود و مکتوب نوشته شده و خیلی صریح و آشکار و روشن است و هیچ چیزی خارج از قانون مجلس نیست. برخی توافقات برای ادامه راستی‌آزمایی‌ها در چارچوب پادمان صورت گرفته از جمله اینکه در سه ماه آینده دوربین‌های فراپادمانی که روشن هستند روشن بمانند، ولی هیچ فیلمی از آنها دراختیار آژانس قرار نگیرد و همه آنها نزد سازمان انرژی اتمی محفوظ بماند تا سه ماه آینده. نه تنها اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف شده و آنچه الان توافق شده همه در چارچوب قانون مجلس است. البته ابعاد فنی دارد که طی امروز و فردا سازمان انرژی اتمی همه ابعاد فنی آن را برای رسانه‌ها و مردم بیان خواهند کرد.
خطیب‌زاده در پاسخ به سوالی درباره سفر گروسی به تهران و اینکه این فرصت سه ماه داده شده فرصت سه ماه‌ای به امریکا است، گفت: ما فرصتی به امریکا ندادیم. آنچه انجام شده در چارچوب مصوبه مجلس است. اما اگر امضاکنندگان برجام که همچنان بسیاری از ابعاد برجامی را نتوانستند تامین کنند بتوانند از این فرصت استفاده کنند، ایران استقبال می‌کند.

از اشاره به شکست گروسی تا برد - برد خواندن تفاهم
پیشنهاد رافائل گروسی برای سفر به تهران در آستانه توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در ایران از همان ابتدای طرح موضوع توجه رسانه‌های بین‌المللی و ناظران تحولات برجامی را به خود جلب کرد. ایران همزمان با اعلام خبر سفر گروسی به تهران تاکید کرد که این سفر نمی‌تواند منجر به متوقف شدن اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی شود و تنها لغو تحریم‌ها از سوی ایالات متحده امریکا چنین پتانسیلی خواهد داشت. با این همه مشخص بود که گروسی برای تفاهم جدید با تهران با علم به قطعیت اجرایی شدن مصوبه مجلس به ایران آمده است. پس از سخنان گروسی در وین و انتشار متن تفاهم به دست آمده به علاوه توضیحات فنی درباره آن، واکنش‌ها به معنای فنی و سیاسی این تفاهم آغاز شد.
خبرگزاری بلومبرگ در این باره نوشت: ایران در دقیقه نود پیشنهادی فنی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داد که می‌تواند مانع از کنترل خارج شدن تنش بر سر برجام شود. تنشی که می‌توانست به نخستین چالش دولت جو بایدن در حوزه سیاست خارجی تبدیل شود. گروسی پس از سفر به تهران نتیجه رایزنی‌ها را خوب توصیف کرده و از تفاهم سه ماهه با تهران به عنوان فرصتی برای دیپلماسی یاد کرد.
بلومبرگ در ادامه این گزارش ادعا کرد که پایان دادن به تمام دسترسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سایه پروتکل الحاقی می‌توانست منجر به سوءظن درباره ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران شود. این رسانه امریکایی در ادامه می‌نویسد که دولت‌های اروپایی و امریکا از ایران خواسته بودند که با ادامه اجرای پروتکل الحاقی به دیپلماسی فرصت بدهد اما ایران لغو تحریم‌ها را تنها عاملی می‌داند که می‌توانست ترمزی در برابر این اقدام بشود. بلومبرگ در ادامه اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای برجام برای طرف‌های مقابل ایران خواند و با اشاره به شکست گروسی در متقاعد کردن تهران برای ادامه اجرای کامل پروتکل الحاقی در ایران به توانایی آژانس برای اعمال شدیدترین بازرسی‌ها و نظارت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران پایان داد.
خبرگزاری الجزیره در گزارشی تفصیلی از تفاهم‌ جدید صورت گرفته میان ایران و آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی نوشت: این تفاهمنامه می‌تواند زمان بیشتری را به دیپلماسی به‌ خصوص میان ایران و دولت تازه‌کار بایدن اختصاص بدهد. در چند هفته گذشته دو طرف در بن‌بست برای بازگشت به تعهدات برجامی قرار داشتند. دولت بایدن از عزم خود برای بازگشت به برجام سخن می‌گوید اما تاکید دارد که ابتدا تهران باید به اجرای کامل تعهداتش بازگردد. ایران نیز همین درخواست را از دولت امریکا برای لغو تمام‌ تحریم‌های وضع ‌شده در دولت ترامپ دارد. الجزیره به نقل از علی‌ واعظ از کارشناسان گروه بین‌المللی بحران می‌نویسد که به نظر می‌رسد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها بازیگر بالغ در این صحنه است. باید امیدوار باشیم که ایران و امریکا هم از خود انعطاف نشان داده و به ابتکارهایی برای بازگشت مشترک به تعهدات برجامی دست بزنند. تریتا پارسی از کارشناسان مسائل ایران و امریکا نیز در صفحه توییتری خود با استقبال از این تفاهم آن را فرصتی برای حل بحران دانسته و تاکید کرد که در سایه این تفاهم مصوبه مجلس ایران درباره لغو تحریم‌ها اجرایی خواهد شد اما به مرگ توافق هسته‌ای منتهی نمی‌شود.
رسانه امریکایی سی‌ان‌ان در این باره نوشت: تفاهمی که روز یکشنبه میان ایران و آژانس حاصل شد می‌تواند از تاثیرات مخرب پایان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در ایران بکاهد.
به گزارش «اعتماد» کلسی داونپارت از کارشناسان ارشد حوزه خلع سلاح پس از انتشار متن تفاهم جدید میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این باره در صفحه توییترش نوشت: این تفاهم می‌تواند فضا را برای ایران و ایالات متحده برای اجرای برجام آماده نگاه دارد. شاید دیدار میان ایران، امریکا و 1+4 در کمیسیون مشترک برجام بتواند آغاز خوبی برای بحث درباره پروسه بازگشت به برجام باشد. شاید خوب باشد که امریکا حسن نیت خود برای بازگشت به توافق هسته‌ای را اثبات کند. حرکت سریع به سمت احیای برجام می‌تواند ریسک‌ موجود در گذشت زمان بیشتر را کاهش دهد.
واشنگتن پست در این باره نوشت: تفاهمی که روز شنبه میان ایران و آژانس برای ادامه برخی نظارت‌ها تا سه ماه آینده حاصل شد از تنش میان تهران و کشورهای غربی کاست و شاید هم بتواند فضای هر چند کوچکی برای توسل به دیپلماسی در روزهایی که دولت بایدن می‌گوید قصد بازگشت به برجام را دارد ایجاد کند. البته اعتراض‌هایی که روز گذشته در مجلس شورای اسلامی به تفاهم میان ایران و آژانس شد نشان داد که تا چه اندازه دولت‌ها در هر دو کشور ایران و امریکا با مشکلات داخلی روبه‌رو هستند که می‌تواند بازگشت سریع هر کدام به برجام را سخت کند. شدت تحریم‌های امریکا علیه ایران و همچنین سرعت گرفتن برنامه هسته‌ای ایران تنها دو مورد از مجموع موانعی هستند که احیای کامل برجام را سخت می‌کنند. الی گرانمایه از کارشناسان مسائل ایران و امریکا می‌گوید: تفاهمی که روز یکشنبه میان ایران و آژانس حاصل شد بهتر از چیزی بود که بسیاری تصور می‌کردند و می‌توان آن را برد - برد برای تهران و آژانس خواند.

ابتکاری به نفع رایزنی‌های سیاسی
به گزارش «اعتماد»، تفاهم صورت گرفته میان سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به معنای توقف یا تاخیر در اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی نخواهد بود. برهمین اساس از امروز صبح ایران رسما اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را که یکی از تعهدات برجامی بود متوقف خواهد کرد و این نکته‌ای است که رافائل گروسی نیز در وین در جمع خبرنگاران به آن اشاره کرد. همزمان نکته‌ای که علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی در مذاکرات فنی با گروسی در نظر داشت تاثیر این تفاهم به ظاهر فنی بر روندهای دپلماتیک پیش‌رو و رایزنی‌های سیاسی بود که ایران با بازماندگان در برجام دارد. اگر هدف نهایی مصوبه مجلس شورای اسلامی، رفع تحریم‌های ایالات متحده باشد نباید در اجرای این مصوبه به گونه‌ای رفتار شود که طرف مقابل با بهانه‌گیری جدید فضا علیه ایران
به خصوص در سایه بازگشت اتحاد به جبهه اروپا و امریکا به دست آورد. ایران از امروز به علاوه 5 گام کاهش تعهدات برجامی که پیش از این برداشته بود اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را هم متوقف خواهد کرد اما با محفوظ نگاه داشتن فیلم دوربین‌های آژانس تا سه ماه، زمین بازی را به سمت طرف مقابل تغییر داد.

اگر هدف نهایی مصوبه مجلس شورای اسلامی، رفع تحریم‌های ایالات متحده باشد نباید در اجرای این مصوبه به گونه‌ای رفتار شود که طرف مقابل با بهانه‌گیری جدید فضا علیه ایران
به خصوص در سایه بازگشت اتحاد به جبهه اروپا و امریکا به دست آورد. ایران از امروز به علاوه 5 گام کاهش تعهدات برجامی که پیش از این برداشته بود اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را هم متوقف خواهد کرد اما با محفوظ نگاه داشتن فیلم دوربین‌های آژانس تا سه ماه، زمین بازی را به سمت طرف مقابل تغییر داد.