با ابتکار دولت عراق، مقام‌های ایران، عربستان، مصر، امارات، فرانسه و تعدادی از بازیگران دیگر منطقه گردهم آمدند

پایان باز کنفرانس منطقه‌ای بغداد

ساعت 24-بغداد در تلاش برای تبدیل شدن به یک میانجی منطقه‌ای و در شرایطی که خاورمیانه روزهای پرتنشی را سپری می‌کند، میزبان نشستی بود که ایران و عربستان سعودی از جمله حاضران آن بودند و تعدادی دیگر از کشورهای تاثیرگذار منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آن مشارکت داشتند.

html>

از جمهوری اسلامی ایران، حسین امیرعبداللهیان وزیر جدید امور خارجه در این نشست منطقه‌ای به میزبانی بغداد شرکت داشت. عراق روز شنبه میزبان یک کنفرانس منطقه‌ای با هدف «کاهش تنش‌ها در خاورمیانه» و تاکید بر نقش جدید این کشور عربی به عنوان میانجی بود. از مدت‌ها پیش از برگزاری این کنفرانس منطقه‌ای، اغلب تحلیلگران از این ابتکار بغداد به عنوان تلاشی برای ترمیم روابط تهران و ریاض نام می‌بردند که هر دو آنها تصمیم گرفته بودند در سطح وزیر امور خارجه در این نشست حاضر شوند. حسین امیرعبداللهیان روز شنبه و پیش از عزیمت به بغداد در این باره گفته بود: «ما از هرگونه ابتکار عمل منطقه‌ای مقامات جمهوری عراق که با مشارکت اهل منطقه باشد، استقبال می‌کنیم.» او همچنین تاکید داشت که لازم بود از سوریه نیز به عنوان همسایه مهم عراق در این اجلاس دعوت به عمل می‌آمد. احسان الشمری، تحلیلگر سیاسی عراقی و رییس یک اندیشکده در بغداد معتقد است این نشست را می‌توان نشان‌دهنده بازگشت عراق به عنوان بازیگر محوری در منطقه توصیف کرد. او در این خصوص به الجزیره می‌گوید: «نشستن طرف‌هایی که با یکدیگر در رقابت هستند دور یک میز، گامی اساسی در این راستا به حساب می‌آید.» همچنین چندی پیش یک منبع عراقی به وب‌سایت امواج مدیا گفته بود که هدف از برگزاری کنفرانس بغداد «کاهش تنش‌ها در منطقه و ترویج صلح» است.

بغداد پیش از این در سال 2021 میلادی میزبان چند نشست محرمانه میان مقام‌های میانی ایران و عربستان سعودی بود که در آن نشست‌ها درخصوص مسائل متعددی نظیر جنگ یمن گفت‌وگو می‌شد و از این گفت‌وگوها چنین برمی‌آمد که دو کشور پس از دوره چندساله تنش در پی یافتن راهی برای ازسرگیری روابط در سطوح بالاتر و کاستن از سطح تنش‌ها هستند. به گزارش الجزیره انگلیسی، حتی گمانه‌زنی‌هایی نیز پیرامون بازگشایی احتمالی سفارت عربستان سعودی در تهران وجود داشت که البته هنوز هیچ نشانه‌ای از آن در عمل مشاهده نشده است. عبدالفتاح السیسی رییس‌جمهور مصر، احمد ابوالغیط دبیرکل اتحادیه عرب، ملک عبدالله دوم پادشاه اردن، نایف الحجرف دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس، مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه، خالد الصباح نخست‌وزیر کویت و امانوئل مکرون رییس‌جمهور فرانسه از دیگر حاضران در این نشست بودند. به گزارش رسانه‌های عراقی، همکاری فرانسوی‌ها با عراق برای برگزاری این کنفرانس منطقه‌ای موجب شد تا برخی موارد مدنظر پاریس نیز نظیر مشکلات لبنان، جنگ یمن و تنش آبی در بخش‌هایی از خاورمیانه نیز مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر نیز روز شنبه به بغداد رفت تا در کنفرانس منطقه‌ای به میزبانی دولت عراق حاضر باشد. این اولین سفر رسمی امیر قطر به عراق از زمان آغاز به کار او به حساب می‌آمد. از سوی امارات هم محمد بن‌راشد آل‌مکتوم نخست‌وزیر این کشور و حاکم دوبی در حالی به عراق رفت که ارشدترین مقام اماراتی محسوب می‌شد که از سال 1990 میلادی به این سو به این کشور سفر کرده است.
ورود وزیر خارجه ایران به عراق با پیامی برای امریکا
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران که پیش از ظهر روز شنبه وارد فرودگاه بغداد شد، در اولین اقدام با حضور در محل شهادت سردار شهید قاسم سلیمانی به مقام این شهید ادای احترام کرد. او در جمع خبرنگاران گفت: «مایلم تاکید کنم حتما یکی از برنامه‌های اصلی ما در وزارت امور خارجه پیگیری جدی حقوقی و بین‌المللی طرف‌هایی است که به نام دولت امریکا و کاخ سفید آشکارا اقدام تروریستی علیه این قهرمانان بزرگ مبارزه با تروریسم انجام دادند.» امیرعبداللهیان خطاب به امریکایی‌ها تاکید کرد: «امریکا باید پاسخگو باشد، حتی اگر دولت قبلی امریکا مرتکب چنین جنایتی شده دولت امریکا نمی‌تواند از این اقدام تروریستی فرار کند و باید پاسخگو باشد و باید عاملان و آمران این اقدام و حمله تروریستی به سزای اعمال‌شان برسند و به عدالت سپرده شوند.»
دیدارهای دوجانبه؛ پیش‌زمینه‌ای برای نشست اصلی
در اجلاس روز گذشته در عراق، دیدارهای دوجانبه نقش تعیین‌کننده‌ای داشت و طی این دیدارها صحبت‌های مهمی مطرح شد. در یکی از مهم‌ترین این دیدارها، مکرون بر پایبندی پاریس به حمایت از عراق تاکید کرد و گفت که دیدارهای متقابل میان دو کشور با هدف تقویت روابط دوجانبه است. او افزود: «ما به حمایت از تلاش‌های عراق برای بازگشت آوارگان ادامه می‌دهیم و از پیشرفت دولت عراق در برگزاری انتخابات زودهنگام استقبال می‌کنیم. فرانسه برای حمایت از ثبات مناطق آزاد شده بودجه اختصاص داده است.» او افزود که کنفرانس بغداد برای تحقق ثبات در منطقه مهم است. ضروری است که در جریان کنفرانس بغداد همه دور یک میز واحد جمع شوند.لازمه ثبات عراق، تحقق اصلاحاتی است که خواست مردم این کشور است. او از اصلاحات اقتصادی عراق و پیگیری آن توسط دولت عراق تقدیر و از روند پیشرفت در این مسیر استقبال کرد. در حاشیه نشست، امیر قطر و حاکم دوبی هم پس از چهار سال با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند. این اولین دیدار آنها پس از بحران در روابط قطر و امارات در سال 2017 بود و پس از این دیدار محمد بن‌راشد آل‌مکتوم نوشت: «امیر تمیم دوست و برادرم است و با مردم قطر برادری داریم. سرنوشت کشورهای خلیج (فارس) یکی است. چنین بوده و خواهد بود.» دیدار و رایزنی وزیر خارجه ایران با رییس‌جمهور مصر و وزیر خارجه ترکیه نیز از حاشیه‌های مهم نشست بغداد بود.
وزیر خارجه ایران در حاشیه نشست با «شیخ محمد بن راشد آل مکتوم» نخست‌وزیر امارات و حاکم دوبی نیز دیدار کرد. نخست‌وزیر امارات در این باره در توییتر نوشت: «امروز در حاشیه نشست همکاری بغداد، با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جدید ایران دیدار کردم. برای وی در مسوولیت جدیدش در توسعه روابط مثبت با کشورهای همجوار و تقویت روابط بر اساس حکمت و منافع ملت‌ها، آرزوی موفقیت می‌کنم و درود همیشگی بر مردم ایران که همسایه و دوست هستند.»
آغاز اجلاس؛ مخالفت عراق با تبدیل شدن به میدان نزاع
مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق در سخنرانی آغاز این اجلاس گفت که عراق از کشورهای حاضر در این نشست استقبال می‌کند و برگزاری چنین اجلاسی، بیانگر دیدگاه بغداد مبنی بر لزوم برقراری بهترین روابط با جهان است. به گزارش خبرگزاری رسمی عراق، الکاظمی افزود: عراق امروز با مشکلات بسیاری روبه‌روست، ولی «ما در برابر ملت متعهد شدیم که نقش رهبری عراق را باز پس بگیریم.» او ادامه داد: «عراق مخالف استفاده از خاک خود برای جنگ‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است... نمی‌پذیریم که عراق، نقطه‌ای برای تهدید علیه سایر طرف‌ها باشد.» نخست‌وزیر عراق با اشاره به اینکه عراق در برابر داعش به پیروزی رسید، گفت که جامعه بین‌الملل در حمایت از سرمایه‌گذاری در این کشور جدی است. پس از سخنان مصطفی الکاظمی در کنفرانس موسوم به «همکاری و مشارکت بغداد»، امانوئل مکرون رییس‌جمهور فرانسه سخنرانی کرد. او کنفرانس بغداد را نشانه «مشارکت و صلح در منطقه» دانست و افزود: «باید از منطقه در زمینه‌های مختلف حمایت کرد. فرانسه به حمایت از کشورهایی که با تروریسم می‌جنگند، متعهد است و از حاکمیت این کشورها حمایت می‌کند.» بعد از مکرون نوبت به پادشاه اردن رسید. عبدالله دوم گفت: «گرد آمدن ما در این اجلاس بیانگر نقش محوری عراق است. عراق سال‌هاست که با جدیت تلاش می‌کند تا کشوری مبتنی بر قانون را نهادینه کند.» عبدالله دوم ادامه داد: «امنیت و ثبات عراق بخشی از امنیت و ثبات همه ماست و حمایت از عراق جزو اولویت‌هاست.» او اضافه کرد: «حتما درها باید به روی تکامل اقتصادی گشوده شود.» در ادامه اجلاس بغداد، امیر قطر گفت: برخی کانون‌های بحران‌زا در منطقه امنیت و صلح جهانی را تهدید می‌کنند و دوحه بر وحدت ملی و تقویت نهادهای حاکمیتی عراق تاکید دارد و این مسائل را گام مهمی برای توسعه عراق می‌داند. رییس‌جمهور مصر در سخنرانی خود در اجلاس بغداد تاکید کرد: قاهره هرگونه تجاوز به خاک عراق را نمی‌پذیرد. نخست‌وزیر کویت نیز تاکید کرد که اگر عراق ثبات نداشته باشد، کشورهای عربی نیز از ثبات بهره‌مند نخواهند شد. وزیر خارجه ترکیه نیز ضمن استقبال از روش برخورد دولت الکاظمی با معترضان عراقی از مطالبه جدی ترکیه در راستای «عدم حضور گروه پ.ک.ک در عراق» گفت و تاکید کرد: «حضور پ.ک.ک در عراق را نخواهیم پذیرفت.»
از آمادگی ریاض برای گفت‌وگو تا تاکید تهران بر همکاری‌های منطقه‌ای
روز گذشته وزیر امور خارجه سعودی در جریان سخنرانی خود اظهار داشت: «اجلاس بغداد در زمانی برگزار شده است که منطقه ما نیاز به هماهنگی دارد. ما از الکاظمی به خاطر دعوت عربستان سعودی برای مشارکت در اجلاس بغداد تشکر می‌کنم.» فیصل بن فرحان ادامه داد: «عربستان سعودی به تلاش برای تقویت ثبات عراق همچنان ادامه می‌دهد. ما بر حمایت خود از عراق در تمامی سطوح تاکید می‌کنیم. گذرگاه مرزی «عرر» یک مسیر اقتصادی میان عربستان سعودی و عراق خواهد بود.» بن فرحان اضافه کرد: «عربستان سعودی از دولت [عراق] به ریاست الکاظمی در راستای تضمین ثبات و شکوفایی این کشور و همچنین تلاش‌های عراق در مبارزه با داعش و کنترل تسلیحات غیرقانونی حمایت می‌کند.» او همچنین اظهار داشت: «ریاض از صلح و گفت‌وگو حمایت و بر حاکمیت عراق تاکید می‌کند.» در این نشست وزیر خارجه ایران نیز به سخنرانی پرداخت. حسین امیرعبداللهیان گفت: «امروز عراق به خاطر تلاش‌ها و دیدگاه‌های سازنده، نقش مهمی در منطقه ایفا می‌کند. جمهوری اسلامی ایران از نخستین کشورهای منطقه بود که عراق جدید را به رسمیت شناخت و با حمایت از روندهای سیاسی در این کشور، تبادلات سیاسی، اقتصادی و تجاری خود را با آن توسعه بخشید.» او افزود: «در اینجا مایلم بر نقش و حمایت کشورهای منطقه از ثبات و امنیت عراق تاکید کرده و بر تحقق امنیت با مشارکت جمیع همسایگان عراق از جمله کشور دوست و برادر جمهوری عربی سوریه یاد کنم و از اینکه جای سوریه در میان کشورهای حامی عراق خالی است ابراز تاسف کنم.» امیرعبداللهیان همچنین تصریح کرد: «ایران همواره بر تحقق صلح از طریق گفت‌وگو و مذاکره درون منطقه‌ای تاکید داشته و امیدوار است کشورهای منطقه‌ای به این باور مشترک دست یابند که امنیت جز از طریق اعتماد متقابل کشورهای منطقه به یکدیگر، تکیه بر توانمندی‌های ملی، تقویت ارتباطات و حسن همجواری بین کشورهای منطقه و عدم مداخله کشورهای بیگانه محقق نخواهد شد. این باور مشترک می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه باشد و در سایه امنیت مشترک و پایدار و با بهره‌گیری از ثروت‌های خدادادی، زمینه‌های رشد و توسعه همه‌جانبه کشورهای منطقه را تضمین کند.»
خروجی مبهم
جمهوری اسلامی ایران از ابتدا تاکید داشت که نشست بغداد را نشست حمایت از عراق می‌داند و تلاش می‌کرد سطح انتظارات از این نشست را پایین بیاورد. پس از پایان نشست می‌توان چنین نوشت که هرچند امیدواری‌هایی به برخی گشایش‌ها میان ایران و عربستان در این نشست وجود داشت اما در طول نشست نشانه‌ای مبنی بر پیشرفتی در روابط رسمی تهران و ریاض بروز و ظهور پیدا نکرد. همچنین اقدام وزیر خارجه ایران در هنگامی که روسای هیات‌ها برای ثبت عکس یادگاری گرد هم آمدند نیز جالب توجه بود و امیرعبداللهیان با نادیده گرفتن مکان تعیین شده برای رییس هر کدام از هیات‌ها، ترجیح داد هنگام ثبت عکس در کنار بن فرحان، همتای سعودی خود نایستد. با این حال، برگزاری نشستی برای کاهش تنش‌ها و کنار هم نشستن رقبای منطقه‌ای دور یک میز برای گفت‌وگو را می‌توان به خودی خود یک اتفاق مثبت دانست.
لازم به اشاره است که فوادحسین روز شنبه در نشست خبری اعلام کرد گفت‌وگوهای مستقیم میان ایران و عربستان که از ماه آوریل آغاز شده همچنان ادامه دارد و دو طرف برای دستیابی به «نتایج مثبت» امیدوارند.