سیاست ایران هرچه پوپولیستی تر شد مردم فقیرتر شدند

ساعت 24 - بررسی سیاست های اقتصادی در چهار دهه گذشته نشان می دهد در این سال ها، دولت ها در ایران سیاست های متفاوت و متعارضی را در پیش گرفتند. در دهه نخست انقلاب، جهت گیری های ایدئولوژیک و وقوع جنگ تحمیلی مداخله همه جانبه دولت در اقتصاد را اجتناب ناپذیر کرد، به گونه ای که اقتصادی دولتی با سیاست های بازتوزیعی در این دوره شکل گرفت.

html>

پس از جنگ، دولت سازندگی با رویکرد عملگرایی و واقع گرایی، سیاست هایی متفاوت با دهه نخست انقلاب در پیش گرفت. سیاست هایی که در جهت رشد وت وسعه اقتصادی و تقویت بخش خصوصی بود. هم چنین بهبود روابط با کشورهای همسایه و دولت های غربی برای برقراری پیوندهای جدید با نهادهای اقتصاد و مالی دنیا، مثل بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، تحولاتی در حوزه اقتصاد ایجاد کرده است.در دولت هفتم و هشتم، نگرش ها به اقتصاد و سیاست واقع گرایانه بود با این تفاوت که برخلاف دولت سازندگی، راهکار حل مسائل و مشکلات کشور در توسعه سیاسی و تقویت جامعه مدنی دیده شده بود. تاکید رییس جمهور در این دوره بر توسعه سیاسی برای بهبود روابط با نظام بین الملل بود که این به نوبه خود، به ثبات در عرضه اقتصاد داخلی انجامید.اما در دولت های نهم و دهم، عدالت و سیاست های بازتوزیعی در اولویت قرار گرفت. دولت نهم برای رسیدن به این اولویت ها، به دنبال تغییر در ساختار اقتصادی کشور و تغییر نخبگان سیاسی و اقتصادی بود. تمرکز بر تضاد طبقاتی و شکاف فقیر و غنی از جمله شعارهای دولت های نهم و دهم بود. سیاست هایی که در این دوره برای عمل به آمال مطرح شده از سوی رییس دولت اجرا شد، در عمل به رکود، افزایش تورم، کاهش میزان سرمایه گذاری و کاهش رشد اقتصادی انجامید.پژوهشگران ایرانی در یک بررسی تلاش کردند سیاست های اقتصادی این دوره را با رویکردهای پوپولیستی در اقتصاد کلان تطابق و به این پرسش پاسخ دهند که سیاست های دولت های نهم و دهم چه تناسبی با پوپولیسم دارد.

یافته های این بررسی نشان می دهد رویکردهای ضدنهادی حاکم بر دولت های نهم ودهم، پیامدهای ناگواری برای اقتصاد و سیاست کشور در پی داشته است. نگاه غیررسمی رییس دولت های نهم و دهم به امور بوروکراتیک و عدم تحمل نظارت بر امور مالی و بودجه ای کشور، به بی نظمی های مالی و عدم شفافیت در این دولت ها انجامید. هم چنین برنامه های توسعه ای از جمله برنامه پنج ساله توسعه کشور مورد بی توجهی قرار گرفت. استقلال سازمان برنامه ریزی و بودجه ایران که منتقد سیاست های اقتصادی دولت نهم و دهم بود، کاهش یافت و این سازمان به موقعیت یک معاونت در دفتر ریاست جمهوری تنزل یافت که مورد کنترل مستقیم رییس جمهور وقت بود. نتیجه این سیاست ها، رشد 571 درصدی نقدینگی، افزایش تورم از 10.4 درصد در پایان دوره دولت هشتم به بیش از 50 درصد و رسیدن نرخ تورم در پایان دولت دهم به 56 درصد بود. از منظر پیامدهای اجتماعی، سیاست های پوپولیستی دولت های نهم و دهم آثار زیان باری داشت که از جمله آن، کاهش قدرت خرید خانوار و آسیب های مالی به طبقه متوسط جامعه بود. چراکه بیشتر سیاست های دولت، به تتوزیع منابع اقتصادی بین طبقه محروم اختصاص داشت.در دولت های نهم و دهم کار تولیدی انجام نشد و لایه های وسطی طبقه متوسط به پایین حرکت کرد اما لایه های بالایی طبقه متوسط در این مقطع به ثروت بیشتری رسید. شاخص فلاکت افزایش یافت و طبقه متوسط که سهم 80 درصدی از جامعه داشت، فروپاشید. کاهش نابرابری درآمدها باعث کاهش نرخ فقر نشد و تورم بالا باعث شد منافع پرداخت یارانه مستقیم نقدی به خانواده های کم درآمد از بین برود. درحالیکه برخی از خانواده های طبقه متوسط را نیز به زیر خط فقر سوق داد. هم چنین در این دوره حجم عظیم کالاهای مصرفی وارداتی به کشور به نفع طبقه متوسط و خانواردهای کم درآمد تمام شد.

سایه سنگین ابر سیاست های پوپولیستی بر اقتصاد ایران، در نهایت به بروز سیل و نابودی بسیاری از فرصت ها و بروز پیامدهای ناگوار در اقتصاد ایران انجامید. تجربه پوپولیسم در این دوره برای اقتصاد ایران گران تمام شد. با این حال، پوپولیسم خطری است که در شرایط سست شدن سیاست نمایندگی، ضعف بخش خصوصی، فقر اقتصادی و فرهنگی و بروز بحران در ساختارهای میانجی، حتی جوامع توسعه یافته را هم تهدید می کند. شکاف روزافزون بین رهبران و رای دهندگان، و نارضایتی از شرایط موجود، موجب به قدرت رسیدن رهبران پوپولیست می شود. بنابراین، باید با کاهش از بین بردن شرایط لازم برای رشد بذر پوپولیسم، مانع ظهور و بروز آن شد.

اتاق بازرگانی تهران