یک سال از عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل گذشت

خیز جمهوریخواهان و سردرگمی بایدن

ساعت24-سال گذشته در همین روزها دونالد ترامپ در کاخ سفید میزبان مقام‌های اسرائیل، امارات و بحرین بود تا عادی‌سازی روابط این دو کشور عربی با اسرائیل را که به «پیمان ابراهیم» شناخته می‌شود، رسمیت ببخشد.

html>

تا پایان دولت ترامپ، مراکش و سودان هم با عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل به جمع امارات و بحرین پیوستند. رئیس‌جمهوری سابق آمریکا بر آن بود تا تعداد بیشتری از کشورهای عربی را مجاب به ازسرگیری روابط با رژیم اسرائیل کند تا تشکیلات خودگردان فلسطینی را برای پذیرش طرح «معامله قرن» تحت فشار قرار دهد. بااین‌حال عمر دولت ترامپ به بیشتر از چهار سال نرسید و با روی‌کارآمدن جو بایدن، رئیس‌جمهوری کنونی ایالات‌متحده، اصرار واشنگتن برای تداوم این روند متوقف شد. در واقع جو بایدن در هشت ‌ماهی که از آغاز دولتش می‌گذرد، با نادیده‌گرفتن پیمان ابراهیم و عدم اشاره به عادی‌سازی روابط اسرائیل و تعدادی از کشورهای عربی، اقدام دولت سابق آمریکا را در حد یک تصمیم حزبی تقلیل داده است.

امروز اولین سالگرد پیمان ابراهیم است و کاخ سفید بدون توجه به آن، جشن برای چنین توافقی را به حزب جمهوری‌خواه واگذار کرده است. تیم خاورمیانه ترامپ که این پیمان را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سیاست خارجی رئیس‌جمهوری سابق آمریکا می‌داند، با تکیه بر آن و اشاره به اشتباهات بایدن، قصد دارد با ورود به عرصه انتخابات 2024، دوباره کاخ سفید را فتح کند. بایدن در ماه‌های گذشته مسائل مهم‌تری از جمله خروج شتاب‌زده از افغانستان، مقابله با گسترش همه‌گیری و مدیریت توفان‌ها و آتش‌سوزی‌ها را در دستور کار خود داشت و تمایلی نداشت تا به پیمان ابراهیم توجه و آن را به سیاستی دوحزبی تبدیل کند.

اما این بی‌توجهی بایدن فرصتی را برای جرد کوشنر، داماد و مشاور ترامپ، که معمار اصلی پیمان ابراهیم بود فراهم کرد تا با کمی حقه، این توافق را دستاورد بزرگ خود معرفی و دلالان قدرت در واشنگتن را برای حمایت مجدد از تیم ترامپ وسوسه کند. او روز گذشته در واشنگتن جشنی به همین مناسبت برگزار کرده و بسیاری از لابی‌گران در پایتخت آمریکا را در کنار نمایندگان چهار کشور امارات، بحرین، سودان و مراکش به این مراسم دعوت کرده است. دیوید فریدمن، سفیر آمریکا در اسرائیل در دوران دولت ترامپ که اخیرا مرکز صلح فریدمن را پایه‌گذاری کرده هم می‌خواهد به‌زودی در بیت‌المقدس (اورشلیم) مراسمی مشابه برگزار کند و در این مراسم از مایک پمپئو، وزیر خارجه سابق ایالات متحده به‌عنوان فردی که تلاش‌هایش باعث امضای اولین توافق میان اعراب و اسرائیل در 26 سال اخیر شد، تقدیر کند. احتمال می‌رود که پمپئو در صورت نامشخص‌ماندن حضور ترامپ در انتخابات 2024، در همین مراسم خود را به‌عنوان نامزد احتمالی جمهوری‌خواهان در انتخابات ریاست‌جمهوری معرفی کند. پمپئو و مشاورانش انتظار دارند که نقش کلیدی او در امضای پیمان ابراهیم، باعث شود تا مسیحیان انجیلی حامی اسرائیل که یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های حمایت‌کننده از جمهوری‌خواهان محسوب می‌شوند، از نامزدی‌اش در انتخابات حمایت کنند. با اینکه تنها یک ‌سال از رسمیت‌یافتن رابطه برخی کشورهای عربی و اسرائیل می‌گذرد اما سال‌هاست که این کشورها در حوزه‌های نظامی و اطلاعاتی با اسرائیل همکاری مخفیانه دارند. به‌تازگی هم لیستی از سوی امارات متحده عربی تهیه شده است که از 63 مورد همکاری با اسرائیل فقط در سال اول عادی‌سازی روابط خبر می‌دهد. سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت توریسم، تأسیس سفارت امارات در تل‌آویو، تحقیقات مشترک درباره ویروس کرونا و امضای توافق‌نامه از سوی صندوق توسعه ملی ابوظبی برای خرید یک‌میلیارد دلار از سهام یک سکوی گاز مدیترانه‌ای که متعلق به شرکت «شورون» آمریکا و چند شرکت اسرائیلی حوزه انرژی است.

بی‌تفاوتی بایدن

با وجود این ‌همان‌طورکه انتظار می‌رفت خشم فلسطینی‌ها از امضای این پیمان روزبه‌روز شدت یافت و پس از گذشت 9 ماه به اعتراض‌ها و درگیری‌های گسترده میان شهروندان عرب و اسرائیلی در قدس شرقی و دیگر شهرها انجامید. پس از آن هم جنگ 11‌روزه غزه میان اسرائیل و حماس درگرفت و منجر به کشته‌شدن نزدیک به 300 نفر شد. با وجود این ‌هیچ‌کدام از چهار کشور عربی ارتباط خود را با اسرائیل قطع نکردند؛ اما در آمریکا، دولت بایدن چندان روی خوش به این توافق نشان نداد و در همان گام اول فروش 23 میلیارددلاری سلاح به امارات را که در توافق میان امارات و اسرائیل قید شده بود، متوقف کرد. فروش جنگنده‌های مدرن اف-35 با قابلیت عدم رهگیری از سوی رادارها و هواپیماهای بدون سرنشین MQ-9B از جمله مفاد این توافق بود که اجرای آن ابتدا از سوی واشنگتن متوقف شد اما درنهایت در ماه آوریل با چراغ سبز آمریکا روبه‌رو شد.

حضورنداشتن ترامپ و نتانیاهو در قدرت

خوش‌بینی جمهوری‌خواهان درباره میراث پیمان ابراهیم با واقعیت موجود تفاوت‌های زیادی دارد. با اینکه دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، این پیمان را تاریخی و حاصل مهارت‌های شخصی و دیپلماتیک خود می‌دانند اما حصول آن هیچ کمکی به ماندگاری آنها در قدرت نکرد. ترامپ انتخابات ریاست‌جمهوری را به جو بایدن واگذار کرد و نتانیاهو هم با تمام شگردهایش نتوانست کابینه جدید را تشکیل دهد و پس از 12 سال کرسی نخست‌وزیری را در اختیار نفتالی بنت قرار داد. سوءمدیریت ترامپ و نتانیاهو در مدیریت همه‌گیری ویروس کرونا هم عامل مهمی در شکست سیاسی آنها بود. با اینکه بایدن پس از روی‌کارآمدن، وعده حمایت از پیشبرد توافق‌های اعراب و اسرائیل را داد اما در عمل هیچ اقدامی برای تقویت آن انجام نداده است. او در ملاقات خود با نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل در کاخ سفید با اینکه پیمان ابراهیم را مورد انتقاد قرار نداد اما چندان هم از آن تمجید نکرد. بااین‌حال دستیاران بایدن به رسانه‌ها گفتند که کاخ سفید در پشت صحنه فعال است تا کشورهای بیشتری را به عادی‌سازی ارتباط با تل‌آویو ترغیب کند. عدم اشتیاق آشکار دولت بایدن به حمایت از پیمان ابراهیم از عوامل متعددی ناشی می‌شود که مهم‌ترین آن عوامل، تلاش‌های کاخ سفید برای ترمیم روابط با فلسطینی‌ها پس از دوره پرتنش ترامپ است. علاوه بر این، دولت بایدن برنامه گسترده‌تری را برای کاهش دخالت آمریکا در خاورمیانه و درعین‌حال تمرکز بر رقابت ژئوپلیتیک با چین دنبال می‌کند. این نکته را هم نمی‌توان نادیده گرفت که بایدن در ماه‌های گذشته از هر فرصتی برای زیرسؤال‌بردن اقدامات دولت ترامپ استفاده کرده و تا حد ممکن سعی می‌کند خود را از دستاوردهای دیپلماتیک ترامپ دور کند. این امر حتی شامل نام «پیمان ابراهیم» هم می‌شود و وزارت خارجه دولت بایدن ترجیح می‌دهد آن را «توافق‌های عادی‌سازی» بنامد. بی‌تفاوتی‌ یا سردرگمی دولت بایدن نسبت به پیمان ابراهیم نمی‌تواند نشانه خوبی برای دموکرات‌ها باشد. بایدن با این کار بدون هیچ ابتکارعملی اعتبار این توافق را همچنان در اختیار ترامپ قرار می‌دهد و هیچ تلاشی برای افزایش کشورهای عربی عضو این پیمان نمی‌کند. این اشتباهی است که جمهوری‌خواهان مطمئنا از آن استفاده خواهند کرد؛ زیرا قصد دارند سه سال دیگر به کاخ سفید بازگردند.

دیدار در شرم‌الشیخ پس از 10 سال
از دومین سفر خارجی نفتالی بنت در کسوت نخست‌وزیری اسرائیل می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سفرهای او یاد کرد. او دوشنبه عصر میهمان عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، در شهر شرم‌الشیخ بود؛ شهر ساحلی که 10 سال پیش، بنیامین نتانیاهو و حسنی مبارک، رئیس‌جمهوری مخلوع مصر، با یکدیگر در آنجا دیدار کرده بودند. یک ماه پس از این دیدار دولت مبارک پس از خیزش مردمی سقوط کرد. به‌همین‌دلیل سفر بنت، اولین سفر یک مقام عالی‌رتبه اسرائیلی به مصر در دهه گذشته به‌ شمار می‌رود. بسیاری از تحلیلگران منطقه از این دیدار به‌عنوان رویدادی کم‌سابقه در ۴۲ سال مناسبات سیاسی تل‌آویو و قاهره یاد کردند. به گزارش رسانه‌های اسرائیل، بنت با یک فروند هواپیمای ویژه که مجهز به موشک‌های ضدموشک است، وارد حریم هوایی شرم‌الشیخ شد؛ زیرا نیروهای شاخه مصری القاعده در این منطقه فعالیت دارند. به طور معمول، دیدار با سران و مقامات اسرائیلی پس از پایان دیدار و رایزنی‌ها رسانه‌ای می‌شود؛ اما نشست بنت با سیسی از پیش اعلام شده بود. سخنگوی نهاد ریاست‌جمهوری مصر اعلام کرده که راهکارهای ازسرگیری روند صلح اسرائیل و فلسطینیان، مناسبات دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی موضوعات این دیدار بوده‌اند. نفتالی بنت دیدار خود با سیسی را مهم و بسیار خوب توصیف کرد و گفت که باید به بهترین شکل ممکن از این روابط استفاده کرد. بنت که پس از بازگشت به تل‌آویو با رسانه‌های اسرائیلی سخن می‌گفت از «فراهم‌شدن زمینه ایجاد زیربنای روابط مستحکم میان اسرائیل و مصر و ادامه ارتباطات» به‌عنوان دستاورد دیدار با سیسی یاد کرد. سفر نفتالی بنت به مصر به دعوت رسمی سیسی صورت گرفت و او اواخر ماه آگوست به واشنگتن و به دیدار جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، رفته بود. یک هیئت عالی‌رتبه، بنت را در سفر به مصر همراهی می‌کرد. فرانس‌پرس از قول یک کارشناس سیاست خارجی در قاهره، دیدار یادشده را «گام مهمی در توسعه روابط امنیتی و اقتصادی» دانسته است. البته به باور کارشناسان، این سفر از منظر تحولات بین‌المللی نیز بسیار بااهمیت است؛ چراکه سیسی در توافق حماس و اسرائیل برای آتش‌بس در جنگ ۱۱‌روزه غزه در ماه می‌ نیز نقش میانجی‌ را بر عهده داشت و رسانه‌های منطقه‌ای گزارش دادند که رئیس‌جمهوری مصر طرحی برای ازسرگیری احتمالی مذاکرات میان اسرائیل و تشکیلات خودگردان فلسطینی تهیه کرده و آن را با نفتالی بنت در میان گذاشته است. جزئیات این طرح اعلام نشده است؛ اما قبلا گفته شده بود که ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن نیز از این طرح حمایت کرده است. مصر که نخستین کشور جهان عرب در امضای پیمان صلح با اسرائیل است، دو هفته قبل نیز میزبان اجلاسی سه‌جانبه با حضور ملک عبدالله دوم پادشاه اردن و محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین بود. برخی عوامل در کابینه ائتلافی بنت، مانند بنی گانتز، وزیر دفاع و یائیر لاپید، وزیر خارجه که رهبران دو حزب ائتلافی با حزب بنت هستند، بر این باورند که باید حکومت محمود عباس در کرانه باختری را در برابر حماس تقویت کنند تا امنیت اسرائیل با مخاطره روبه‌رو نشود.