پایه های سست راهبرد تجارت با همسایه ها

ساعت 24 - یکی از محورهای اصلی راهبردهای بر زبان آمده از سوی سیدابراهیم رییسی، رییس دولت سیزدهم که دو جنبه سیاست خارجی و تجارت خارجی را پوشش می‌دهد این است که می‌گوید سیاست ایران همکاری گسترده با همسایه‌های خود است. رییسی روز سیزدهم مرداد در دیدار با یک مقام سیاسی ازبکستانی گفت‌: «برقراری تعامل گسترده با کشورهای همسایه از اصول اولیه سیاست خارجی دولت ایران است.»

html>

رییس دولت سیزدهم در فاصله ۱۳ مرداد تا روزی که به صورت ویدئویی در سازمان ملل متحد حرف زد، بارها به این مساله اشاره و برآن تاکید کرده است. رییس‌جمهور ایران در سخنرانی‌اش در سازمان ملل متحد گفت ایران ضمن تاکید بر «پایبندی طرف‌ها به توافق هسته‌ای» به دنبال تعامل موثر با همه کشورهای جهان به خصوص کشورهای همسایه است. البته این یک واقعیت است که کشورهای گوناگون در گام نخست برای توسعه سیاست خارجی و نیز توسعه تجارت با همسایه‌های خود مناسبات ویژه داشته باشند. داشتن مناسبات دوستانه و راهبردی کشورها با همسایه‌های خود امنیت راهبردی می‌آورد و مزیت تجاری بالایی دارد.

واقعیت دیگر اما برای ایران این است که از نظر داشتن همسایه، دست‌کم خوشبخت نیست اگر نخواهیم بگوییم بداقبال است. کشور و سرزمین ایران در جایی از کره زمین قرار دارد که از ویژگی‌های آن، داشتن همسایه نسبتا پرشمار و گوناگون در شرق و غرب و شمال و جنوب آن است. با یک تقسیم‌بندی ویژه و با توجه به جدایی‌هایی که پس از سقوط اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق رخ داد، ایران دارای ۱۵ کشور همسایه است. برخی از کشورهای همسایه مثل ترکمنستان و آذربایجان و ارمنستان را می‌توان کشورهای همسایه جدید دانست. برخی کشورها مثل ترکیه، پاکستان، عراق، افغانستان و روسیه از همسایه‌های قدیمی ایران به حساب می‌آیند. برخی کشورها با فاصله بیشتر و مرزهای دریایی همسایه ایران به حساب می‌آیند که امارات، عربستان و قطر از این دسته کشورها به حساب می‌آیند.

ایران در شرایط حاضر با پاکستان اگرچه دارای مناسبات نامناسب نیست اما بر سر مساله افغانستان و نیز نزدیکی راهبردی پاکستان با عربستان، گلایه‌هایی دارد و نیز امان دادن برخی از گروه‌های جنگ‌طلب ضدنظام سیاسی ایران در پاکستان همیشه موجب رنجش است. ایران با افغانستان تازه، هنوز معلوم نیست به کجا می‌رسد و باید دید طالبان چه راهبرد سیاسی و تجاری با ایران خواهند داشت.ایران از سوی دیگر اکنون با آذربایجان نیز با دردسر روبه‌رو شده است. راهبردی شدن مناسبات آذربایجان و اسراییل و بستن راه تجارت ایران به ارمنستان، برای ایران سخت می‌آید. رژیم ترکمنستان نیز چون رقیب گاز صادراتی ایران است و ایران در مناسبات دادوستد با این کشور بر سر گاز به اختلاف رسید، پیمان محکمی ندارد.

ترکیه به مثابه یک کشور بزرگ اقتصادی نیز در ماه‌های تازه‌سپری‌شده رفتارهایی داشته است که از آن بوی دوستی راهبردی به مشام نمی‌رسد. ایران با روسیه به دلیل تشابه اقتصادی نیز نمی‌تواند مناسبات چندان محکمی داشته باشد و رفتارهای زیگزاکی رهبری فعلی عراق و ابهام در آینده سیاسی عراق و نپرداختن طلب‌های ایران نیز ایران را با شرایط پیچیده‌ای در عراق روبه‌رو کرده است. روسیه نیز هرگز در امور اقتصادی با ایران به جایی نرسیده است و به تازگی در مساله هسته‌ای ایران حرف‌های غریب می‌زند. بنابر آنچه گفته شد و ضمن تاکید بر اینکه داشتن مناسبات راهبردی با همسایه‌ها، یک ضرورت است اما باید الزام‌های آن رعایت شود.