نادیدهگرفتن حقوق مخاطب
ساعت24-شبکه نمایش خانگی، مدیومی است که این روزها حواشیاش به اندازه برخی از سریالهای بیکیفیتی که روزبهروز به تعدادشان اضافه میشود، آزاردهنده شده است. در این میان ظاهرا فقط مخاطبانی که بابت تماشای سریالها دستبهجیب میشوند، نادیده گرفته میشوند.
سال 98 بود که ماجرای ویاودیها و فعالیتهای مرتبط با تولید محتوا در خارج از صداوسیما، به یکی از سوژههای بحثبرانگیز در رسانهها تبدیل شد. در همان زمان سیدعلیاکبر محمودیمهریزی، مدیر کل تأمین و تولید تلویزیون تعاملی معاونت فضای مجازی صداوسیما در گفتوگو با مهر بهصورت رسمی تأیید کرد که مجوز محتوای پخششده از ویاودیها هم به صداوسیما رسیده است و در این گفتوگو از سازوکار چگونگی دریافت مجوزها و محتوای ویاودیها از این اداره کل سخن گفت.
مهریزی در بخشی از صحبتهایش گفت: «در این چند سال مهمترین مأموریتی که برای صداوسیما در فضای مجازی مطرح شده، متولیشدن برای تولید و انتشار محتوای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی است و همه این گفتوگوها ذیل این مأموریت صورت میگیرد. محتوایی که برای سرویسهای ویاودی تهیه میشود، باید «پیش از تولید» مجوز بگیرد و خود سرویسهای ویاودی طبق مقرراتی که پیش از این بود، به فعالیت خود ادامه خواهند داد. در فضای مجازی سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی از طریق سازمان تنظیم مقررات سازمان تنظیمگر رسانههای صوت و تصویر فراگیر ایران مجوز فعالیت ویاودیها را صادر میکند و از طریق معاونت فضای مجازی بر محتوای تولیدشده با ویاودیها نظارت و اداره کل تأمین و تولید تلویزیون تعاملی مجوزهایی را که برای تولید نیاز است، صادر میکند».
این موضوع در حالی مطرح شد که شبکه نمایش خانگی در سالهای کوتاه فعالیتش با عرضه سریالهای مخاطبپسند توانست نظر عموم مخاطبانش را جلب کند و بسیاری محصولات این مدیوم نوپا را دنبال کنند.
به مرور جدیشدن خبر انتقال اختیار صدور مجوز سریالهای توزیعشده در ویاودیها از سازمان سینمایی به صداوسیما به یکی از پربحثترین موضوعات در بین اهالی سینما تبدیل شد. این موضوع در حالی مطرح شد که شبکه نمایش خانگی در چند سال اخیر بهلحاظ جلب حضور حداکثری هنرمندان پیشرفت محسوس و چشمگیری داشته است و حضور فیلمسازان و بازیگرانی در این مدیوم که اغلب در سینما حضور داشتند، تا حد بسیاری توجه عموم مخاطبان را به سمت تولیدات شبکه نمایش خانگی جلب کرد و حتی برخی فیلمسازانی که پیش از این رفتوآمدی به سازمان صداوسیما داشتند، به دلایل مختلف بخش خصوصی و کار در شبکه نمایش خانگی را در اولویت قرار دادند؛ اما بهمحض جدیشدن خبر این انتقال بسیاری نگران چگونگی نظارت سازمان صداوسیما بر تولیدات شبکه نمایش خانگی شدند. چالش اصلی فیلمسازان از ابتدا این موضوع بود که این جابهجایی سد راهی مقابل سرمایهگذاران بخش خصوصی و فیلمسازان حوزه شبکه نمایش خانگی خواهد بود یا به تعداد فیلمسازان این حوزه اضافه خواهد کرد؟ این موضوع با تعطیلی سینماها در پی شیوع ویروس کرونا و بیکاری جمع کثیری از اهالی سینما و آغاز تولیدات پرتعداد محصولات شبکه نمایش خانگی و البته اشتغال بسیاری از اهالی سینما در این سریالها، نگرانیها را بیشتر کرد. هرچند در ابتدا برخی با خوشبینی از این انتقال یاد میکردند اما اتفاقات چندماه گذشته نشان داد که این نگرانی خیلی هم بیجا نبوده است.
عدم صدور مجوز به دلایل مختلف و سانسورهای اعمالشده بر محصولات شبکه نمایش خانگی تنها بخشی از شرایط پیچیده چند ماه گذشته شبکه نمایش خانگی است. اتفاقی که صدای بسیاری از صاحبان آثار و مخاطبان این مدیوم را درآورده است و عدم انتشار بهموقع برخی سریالها و گلایه دستاندرکاران این محصولات در شبکههای مجازی نسبت به سانسورهای پیشازحد، بسیاری را از صرافت دنبالکردن سریالهایی که بابت آنها هزینه میکنند، انداخته است.
از سوی دیگر اختلاف سازمان سینمایی با سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر توجه بسیاری را جلب کرده است و بلاتکلیفی سازندگان محصولات شبکه نمایش خانگی در اخذ مجوزهای لازم از هر دو نهاد و معیارهای متفاوت صدور مجوز اتفاق دیگری است که روزبهروز شرایط کار در شبکه نمایش خانگی را دشوارتر میکند.
غلامرضا موسوی، تهیهکننده باسابقه سینما و رئیس هیئتمدیره «اتحادیه صنف تهیهکنندگان» در گفتوگو با «شرق» با اشاره به دوگانگی اخذ مجوز برای ساخت محصولات شبکه نمایش خانگی گفت: «همکاران ما یک بار باید از وزارت ارشاد و سازمان سینمایی مجوز ساخت سریال را بگیرند و یک بار از ساترا و بار دیگر همین پروسه را درمورد پروانه نمایش هم دنبال کنند. جالب اینکه اینها گروههای متفاوت سانسور را دارند و اگر نسخههای فیزیکی را با آنچه پخش میشود، مقایسه کنید، متوجه میشوید دو چیز کاملا متفاوت است. بههرحال بدیهی است که اگر شبکه نمایش خانگی همچنان در اختیار تلویزیون باشد، همان بلایی سرش میآید که سر شبکههای تلویزیون و تماشاگرانش آمده است. سرانجام اینکه براساس قانون شبکه نمایش خانگی همچنان باید در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد. طبعا وزیر هم باید از مصالح وزارتخانهای که مسئولیتش را به عهده گرفته، دفاع و حمایت کند».
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است موضوع بحثبرانگیز اختلافات بر سر شبکه نمایش خانگی باید بدون جنجال رسانهای حل شود. او میگوید: «کاملا روشن است که ما همه این اقدامات را در چارچوب قانون باید انجام دهیم. با دوستانمان در صداوسیما، مجلس و شورای عالی فضای مجازی در همین یک ماه اخیر گفتوگوهای خوب و فشردهای داشتیم. کار تقریبا در حال جمعبندی است و بهزودی در مراکز قانونی تصمیمگیری این کار اتفاق خواهد افتاد. قطعا معتقد هستیم که جایگاه نظارتی و شأن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی و امر نظارت و مباحث مربوط به این موارد، در مسیری که تابهحال ادامه داشته باید ادامه پیدا کند. اگر ابهامی هست، مسائل و موضوعات جدیدی پیشآمده که امروز نیازمند تصمیمگیری است و با رعایت قوانین و رویههای موجود باید دربارهشان تصمیمگیری شود».
از سوی دیگر سیدغلامرضا میرحسینی، دبیر شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفهای مدتی قبل در گفتوگو با مهر با اشاره به اینکه ازاینپس مجوز محتوایی آثار نمایشی صرفا با شورای محتوایی است و هیچ مجوزی نه ارشاد و نه نهاد دیگری نخواهد داد و اگر بدهد قانونی نیست، گفت: «در حوزه تولید مجموعههای نمایشی و ترکیبی که تخصص اصلی رسانه ملی است، مدتی است فضای مجازی و پلتفرمها ورود کردهاند که دلیل اقبال بخشی از مخاطبان میتواند ضعف برخی آثار تولیدی و محدودیتها و مشکلات صداوسیما باشد که فضای مجازی به حوزه سریالسازی و برنامهسازی روی آورده و درهرحال نیاز است مراقبت فرهنگی جدیتری نسبت به این تولیدات شکل بگیرد. تولیدات نباید رها باشند و البته این به معنای محدودیتایجادکردن نیست».
او سریال شب دهم را نمونه اثری قابلقبول توصیف کرد و گفت: «این سریال قصهای جذاب در بستر ارزشی داشت و یک عاشقانه لطیف بود که هنوز هم دیدنش جذاب است البته در تولید آثار درنظرداشتن اقتضائات زمانی، شرایط اجتماعی و خواست و نیاز مخاطبان بسیار مهم است.
بهطور روشن مضامین امیدآفرین و تقویتکننده فرهنگ و خانواده ایرانی اسلامی در این مورد مشخص شدهاند. مراقبت جدی از فرهنگ ایرانی اسلامی، سبک زندگی و بهخصوص از کیان خانواده از جمله مهمترین این ارزشهاست که میدانیم فرایند جامعهپذیری بر اساس کدام اصول و ارزشها باید انجام شود و رسانهها در این میان چه نقش مهمی دارند. بههرحال میدانیم اکثر آثاری که در بستر فضای مجازی و شبکه خانگی تولید میشود، طبیعتا برای سودآوری است که اشکالی ندارد اما ارجحیت سودآوری به هر قیمت و تحتالشعاع قراردادن اهداف فرهنگی نکته مهمی است که باید به آن توجه شود و اگر در تولید آثار، اولویت با همان ارزشها باشد این آثار مورد حمایت هم قرار میگیرند».
او در بخش دیگری از صحبتهایش گفت: «هیچ تفاوتی در نگاه صداوسیما و ارشاد درمورد ضرورت مراقبت از حوزه فرهنگ نیست. هر دو نهادهایی با هدف مشترک هستند و فقط حوزه مأموریت آنها متفاوت است. بایدها و نبایدهایی داریم مثل انتقال حس باور و امید، شادابی و نشاط اجتماعی، نقش و جایگاه زن، کرامت انسانی، امنیت ملی، همبستگی، وحدت ملی و... همه جزء اصولی است که مورد توجه قرار میگیرد. وزارت فرهنگ و ارشاد و سازمان صداوسیما دو نهاد متولی امور فرهنگی هستند که البته تولیدات در حوزه برنامههای ترکیبی و مجموعههای نمایشی جزء تکلیف و وظایف ذاتی صداوسیماست و صداوسیما در طول این سالها هم این کار را انجام داده است. از طرفی وزارت ارشاد متولی تولید آثار سینمایی است و در کنار آن حوزه موسیقی، تئاتر، نشر و... را هم بر عهده دارد که هرکدام حوزه تخصصی مربوط به خود را دارد و نباید با یکدیگر خلط شود».
میرحسینی در بخش دیگری از صحبتهایش به وظایف وزارت ارشاد اشاره کرد و گفت: «یکی از چالشهای این موضوع تفاوت اساسی در نوع نگاه نظارتی بر سینما و سریالهاست و ضمن آنکه وضعیت سینما به خودی خود در سالهای اخیر بسیار ضعیف شده است و وزارت ارشاد درمورد خود سینما نیز زحمات زیادی پیشرو دارد. اما همچنان سینما با تکقسمتیبودن، فضای محدود پخش و ویژه و خاصبودن مخاطبان وضعیتی کاملا متفاوت از سریالها و برنامههای ترکیبی برای نظارت را میطلبد، در صداوسیما البته توجه به اقتضائات فضای مجازی و تفاوت مخاطب تلویزیون با فضای مجازی در شورای صدور مجوز در نظر گرفته شده و شاخصها متناسبسازی شده است. متأسفانه در دولت قبل و وزارت ارشاد قبل شاهد نوعی قصور و مسامحه و خنثیگرایی و بیتفاوتی نسبت به سریالهای شبکه خانگی بودیم. مجوزهایی به آثاری دادند که نباید داده میشد. سازمان خیلی تلاش کرد اما به دلایلی مانند کمبود بودجه، فشارهای سیاسی و... ورود به حوزه مراقبت فرهنگی با کارشکنیهای فراوان مواجه شد، صدور مجوزهای بیرویه و فلهای بهخصوص در چند ماه پایانی دولت با هدف ایجاد حق برای متقاضیان تولید ایشان را در برابر صداوسیما و وزارت ارشاد دولت انقلابی و مردمی قرار میدهد و حتی منجر به بروز نارضایتی این هنرمندان از صداوسیما و دولت انقلابی جدید ایجاد میشود».
با تعطیلی ادامهدار سینماها و رونق شبکه نمایش خانگی و تمایل حضور بسیاری از فیلمسازان در این مدیوم و البته حواشی بسیار، باید دید در نهایت چه تصمیمی برای رفع مشکلات گرفته خواهد شد و آیا میتوان به ادامه فعالیت شبکه نمایش خانگی امیدوار بود یا خیر؟