مقایسه شعارهای طالبان 2001 و طالبان 2021

بازیِ تریاک

ساعت24-27 جولای سال 2000، رادیو دولتی شریعت؛ رسانه طالبان، پیامی از ملا محمد عمر؛ رهبر امارت اسلامی پخش کرد؛ «کشت کوکنار، غیر اسلامی است و کشتکاران به‌شدت مجازات می‌شوند.»

html>

ملا عمر، در این پیام تاکید کرده بود که ممنوعیت کشت خشخاش، فقط در صورت حمله امریکا و متحدانش به افغانستان، لغو خواهد شد. کارشناسان نهادهای بین‌المللی که پیام رادیویی ملا عمر را می‌شنیدند، همچون بارهای قبل، آن را پوچ فرض کردند.
پیش از 27 جولای 2000، طالبان دوبار دستور به ممنوعیت تولید تریاک داده بود؛ سال 1997 که 58379 هکتار از زمین‌های کشاورزی افغانستان، به مزرعه خشخاش تبدیل شده بود. در این سال، افغانستان در جایگاه دومین تولیدکننده تریاک جهان ایستاده بود. یک سال پس از دستور طالبان به ممنوعیت کشت خشخاش، سال 1998، وسعت مزارع خشخاش افغانستان به 63674 هکتار رسید و 3656 تن تریاک به انبارها منتقل شد.
سال 1999، طالبان برای دومین بار، دستور به ممنوعیت کشت خشخاش داد. این‌بار، تولید تریاک، به یک سوم تولید سال 1998 کاهش یافت اما این کاهش در آن حجم انبوه تولید، نادیدنی بود چون واقعیت، متفاوت از کاهش خرد تریاک تولید شده بود. واقعیت، حجم بالای هرویین افغانی در خیابان‌های اروپا بود. واقعیت، افزایش مساحت زمین‌های زیر کشت خشخاش در افغانستان بود. سال 1996 و در آغاز حکمرانی افراطیون طالبان، مجموع زمین‌های زیر کشت خشخاش در افغانستان 56824 هکتار بود. سال 2000 که ملا عمر دستور به تمدید ممنوعیت کشت خشخاش در کشور داد، وسعت مزارع خشخاش به 82515 هکتار رسیده بود. دنیا، دلیلی برای باور کردن شعار ملا عمر نداشت. ارزانی پلکانی قیمت تریاک سر مزرعه از کیلویی 40 دلار در سال 1999 به کیلویی 30 دلار در سال 2000، تاییدی بر افزایش تولید بود؛ هرچند پنهان از چشم طالبان و در مناطق تحت نفوذ اپوزیسیون متشکل از شبه نظامیان و مخالفان طالبان که رگ خواب مردم برخی مناطق در شمال شرق، شرق و جنوب افغانستان را به دست آورده بودند و با تامین امنیت مزارع ناپیدای خشخاش در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور، برای خود هواخواه جمع می‌کردند. این اخبار به گوش کارشناسان وزارت خارجه امریکا می‌رسید، به گوش کارشناسان سازمان ملل متحد هم می‌رسید. تردید جهانی نسبت به فرمانبری کشاورزان، تا اوایل سال 2001 هم باقی بود؛ سالی سرنوشت‌ساز برای نیمکره شمالی و غربی، سالی سرنوشت‌ساز برای طالبان و مردم افغانستان؛ سالی که تصمیمات اشتباه 40 دولت، حکم حیات ابدی افراطیون طالبان را امضا کرد.
آوریل 2001؛ 6 ماه قبل از حمله امریکا و نیروهای ائتلافی به افغانستان، پرستون مندنهال از شبکه جهانی NBC در گزارشی نوشت: «سال گذشته، افغانستان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان بود، با 75 درصد محصول جهان، تولید سرسام‌آور حدود 3500 تن یکی از اعتیادآورترین مواد مخدر روی زمین. تریاک، ماده اصلی هرویین، به صورت قاچاق وارد اروپا و آسیا می‌شود، جایی که ثروت زیادی در بازارهای بین‌المللی به دست می‌آورد. سال‌ها حکومت طالبان برای جنگ با نیروهای اپوزیسیون در شمال بر فروش سودآور تریاک متکی بود. اما جولای گذشته، ملا محمد عمر، رهبر طالبان، فرمان فوق‌العاده‌ای صادر کرد. این امر کشت خشخاش را در افغانستان ممنوع کرد و تولید مواد مخدر را غیراسلامی خواند. اوایل ماه جاری، یک هیات بین‌المللی به رهبری برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد - که شامل دو کارشناس مواد مخدر دولت ایالات متحده بود - از افغانستان بازدید کردند تا تاثیر ممنوعیت عمر را مطالعه کنند. نمایندگان به NBC گفتند که در این سفر 10 روزه نشانی از کشت خشخاش در مناطق مورد بررسی پیدا نکردند.»
مندنهال در گزارش خود جمله‌ای از برنارد فرای؛ سرپرست وقت پروژه UNDCP در افغانستان نقل کرده بود؛ «هیچ خشخاشی وجود ندارد... این شگفت‌انگیز است.»
کارشناسان سازمان ملل به چه یافته‌هایی رسیدند ؟
مارس سال 2001؛ 9 ماه بعد از پخش پیام رادیویی ملا عمر درباره ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان، تیمی از کارشناسان UNDCP به افغانستان رفتند تا روند اجرای دستور رهبر طالبان را از نزدیک گزارش کنند. مشاهدات میدانی، صحبت با کشاورزان و مراجعه به زمین‌های شخم خورده، نشان داد که در 11 ولایت، میزان کشت خشخاش در فاصله سال 2000 تا 2001، به صفر رسیده، در 4 ولایت، به کمتر از 100 هکتار و در 4 ولایت به کمتر از 10 هکتار کاهش یافته اما در ولایت بدخشان، وسعت کشت، سه برابر افزایش داشته و از 2684 هکتار در سال 1999، به 6342 هکتار در سال 2001 رسیده در حالی که در ولایت بغلان، از 1005 هکتار به 82 هکتار، در ولایت بلخ، از 4057 هکتار، به 4 هکتار، در ولایت هلمند، از 44552 هکتار، به صفر هکتار، در ولایت جوزجان از 2593 هکتار به صفر هکتار، در ولایت ننگرهار از 22990 هکتار به 218 هکتار، در ولایت اروزگان، از 4479 هکتار به صفر هکتار، در ولایت قندهار از 6032 هکتار به صفر هکتار کاهش یافته است. در نتیجه نهایی این گزارش اعلام شد که مجموع کشت خشخاش که در سال 1999، 90983 هکتار بوده، در سال 2001 و یک سال پس از فرمان ملا عمر، به 7606 هکتار و مجموع تولید تریاک در این سال (2001) به 185 تن کاهش یافته است.
صداقت یا فریب؟
اتفاقات سال‌های بعد از حمله امریکا و نیروهای ائتلاف 40 کشور جهان به افغانستان، ثابت کرد که طالبان، در ارعاب کشاورزان برای کاهش کشت خشخاش، صداقت نداشت و با انگیزه فریب اذهان عمومی و با هدف مقبولیت از سوی جامعه جهانی، این نمایش تحسین برانگیز را اجرا کرد. اگر رهبر معنوی طالبان، اعتقاد راسخ به «غیر شرعی بودن کشت خشخاش و تجارت مواد مخدر» داشت، لغو ممنوعیت کشت خشخاش را به رفتار سیاسی و نظامی امریکا مشروط نمی‌کرد.
25 سپتامبر 2001،؛ 12 روز پیش از حمله امریکا و نیروهای ائتلاف به افغانستان و 14 روز بعد از حادثه 11 سپتامبر و حمله انتحاری هواپیماهای ربوده شده به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی نیویورک، خبرنگار گاردین، در گزارشی با یادآوری شرط ملا عمر نوشت: «در صورت حمله امریکا، طالبان ممنوعیت کشت کشاورزان تریاک را لغو می‌کند. سازمان‌های مبارزه با مواد مخدر، شب گذشته (23 سپتامبر) تایید کردند که انتظار دارند در چند هفته آینده شاهد از سرگیری کشت گسترده تریاک در داخل افغانستان که قبلا بزرگ‌ترین تامین‌کننده هرویین در جهان بود، باشند. در حالی که ملا عمر، در جولای سال گذشته گفت که کشت تریاک، غیراسلامی است و هشدار داد که هر کسی در حال کاشت بذر خشخاش دستگیر شود، به‌شدت مجازات خواهد شد. نیروهای طالبان هم طی دو تابستان گذشته، این حکم را اجرا کردند و هزاران روستایی را در سراسر افغانستان واداشتند که مزارع خشخاش خود را شخم بزنند. اوایل سال جاری هم ناظران سازمان ملل متحد تایید کردند که محصول تریاک افغانستان به‌طور کامل از بین رفته اما دو روز قبل، برنارد فرای، رییس برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد هشدار داد که حالا همه شرایط برای از سرگیری کشت غیرقانونی خشخاش فراهم شده؛ جنگ، تداوم فقر، بی‌نظمی، بی‌قانونی. در آینده نزدیک، شاهد از سرگیری کشت خشخاش در بیشترین وسعت خواهیم بود.»
دو هفته بعد از این گزارش، روز 7 اکتبر 2001 و همزمان با صدور فرمان حمله به افغانستان با رمز «عملیات بلندمدت آزادی» Operation Enduring Freedom، گزارشی با تیتر «طالبان جنگ مواد مخدر را آغاز می‌کند» در روزنامه لس‌آنجلس‌تایمز منتشر شد و جان دانیزسکی، در این گزارش نوشت: «طالبان، با وجود تبلیغ ارزش‌های اسلامی، یک راز مخفی دارند: تا همین اواخر، این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان بود و از مالیات بر مواد مخدر برای تامین هزینه‌های ارتش خود استفاده می‌کرد. مقامات بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر می‌گویند که به دنبال آغاز جنگ علیه تروریسم، نشانه‌هایی از فعالیت تجار و قاچاقچیان افغان برای تغذیه بازارهای جهانی مشاهده کرده‌اند ضمن آنکه احتمال از سرگیری کشت خشخاش توسط کشاورزان پررنگ است به خصوص که فصل کشت هم از چند روز آینده آغاز می‌شود. مواد مخدر در فرهنگ جنگ شکوفا می‌شود، زیرا فرماندهان جنگ برای خرید سلاح به پول این تجارت غیرقانونی نیاز دارند.»
جملات دانیزسکی، پیش‌بینی واقعیت مبتنی بر بازخوانی تاریخ بود. درآمد تجارت مواد مخدر افغانستان، در همه سال‌های حکومت امارت اسلامی در فاصله 1996 تا 2001، عامل بقای طالبان بود. پس از آنکه این گروه افراطی از قدرت مرکزی ساقط شد هم، این تجارت از سر گرفته شد چون حالا کشور ویرانه باید با درآمد همین تجارت به حیات خود ادامه می‌داد. 3 سال بعد از حمله امریکا و نیروهای ائتلاف به افغانستان، روال تجارت مواد مخدر افغانستان به همان وضعیت پیشین بازگشت. به استناد نتایج گزارش جهانی مواد مخدر که سال 2004 منتشر شد، سال 2002، 3400 تن و سال 2003، 3600 تن تریاک در افغانستان تولید شده در حالی که با وجود اعلام ممنوعیت تجارت مواد مخدر توسط دولت افغانستان، مزارع کشت، در مناطق ناامن و تحت سلطه مخالفان دولت انتقالی و شبه نظامیان هم‌پیمان با طالبان در حال توسعه است. در حالی که نتایج این گزارش، احتمال افزایش صعودی کشت خشخاش در سال 2004 را پررنگ می‌کرد، تخمین‌های غیر رسمی از پیوستن 1 میلیون و 700 هزار نفر از جمعیت افغانستان (معادل 7 درصد جمعیت کشور) به روند کشت و تولید خشخاش و مواد مخدر خبر می‌داد.
13 سال بعد از انتشار این گزارش، سال 2017، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد UNODC، ارزش موادمخدر افغانستان را حدود هفت میلیارد دلار تخمین زد و ضمن اشاره به این نکته که این رقم 30 الی 35 درصد درآمد ناخالص ملی افغانستان را شامل می‌شود، تاکید داشت که 80 درصد از این گردش مالی، سهم طالبان و شبکه بومی تجارت مواد مخدر بوده است.
21 سال بعد از سقوط
21 سال از سقوط دولت اول طالبان می‌گذرد و حالا دولت جدید طالبان که افغانستان را برای دومین بار در چنگ گرفته، در تلاش است که همچون 21 سال قبل، برای خود مقبولیت جهانی کسب کند. نیروهای امارت اسلامی دوباره به تکاپوی بازی با اذهان عمومی افتاده‌اند و از موثرترین حربه؛ ممنوعیت کشت خشخاش و تجارت مواد مخدر، بهره می‌برند که دنیا را به پذیرش این نسل جدید طالب وادارند. دهه سوم مرداد امسال که طالبان، با هجوم به کابل، افغانستان را برای دومین بار از آن خود کردند، بیش از 20 ولایت افغانستان درگیر کشت خشخاش بود، 6 ولایت بالای 10 هزار هکتار مزرعه خشخاش داشت، در 16 ولایت کشت خشخاش افزایش یافته بود و تولید تریاک امسال افغانستان بیش از 6 هزار تن برآورد شد در حالی که تا پایان سال گذشته 224 هزار هکتار از زمین‌های این کشور با گل‌های خشخاش فرش شده بود.ذبیح‌الله مجاهد؛ سخنگوی امارت اسلامی، اوایل شهریور، چند روز بعد از سقوط دولت قانونی افغانستان، در اولین گفت‌وگوی مطبوعاتی خود، اعلام کرد: «کشت خشخاش ممنوع خواهد شد.»
مجاهد در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت: «افغانستان دیگر محل تولید تریاک نخواهد بود، از این پس حاکمیت افغانستان اجازه کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر را نخواهد داد، اما این نیاز به کمک‌های جامعه جهانی دارد تا به کشاورزان کمک کنیم که کشت خشخاش صفر شود. ما در سال ۲۰۰۱ میلادی تولید تریاک را خیلی محدود کردیم، اما افغانستان اشغال شد. حالا ما اقدامات مهمی در راستای مقابله با کشت و تولید مواد مخدر انجام خواهیم داد.در حال حاضر نزدیک به سه میلیون افغانی اعتیاد به مواد مخدر دارند. این برای ما بسیار دردناک است. تلاش خواهیم کرد تا از کشت و تولید مواد مخدر جلوگیری کنیم. سال ۲۰۰۱ توانسته بودیم که کشت و تولید انواع مواد مخدر را کاهش دهیم. اکنون نیز در همان مسیر اقدام خواهیم کرد.البته هنوز در برخی ولایات همچنان مواد مخدر کشت و تولید می‌شود و همه کشورهای منطقه‌ای و دیگر کشورهای مبتلا به مواد مخدر باید در این زمینه همکاری کنند. باید کشاورزان را قانع کنیم که به جای مواد مخدر محصولات دیگر کشت کنند. ما همچنین تلاش می‌کنیم تا مانع ترانزیت مواد مخدر از فرودگاه‌ها و گذرگاه‌های مرزی شویم.»
اینکه امارت اسلامی حاضر به چشم پوشی از درآمد و سود تجارت مواد مخدر باشد، هنوز یک ابهام حل نشده برای دولت‌های جهان است. کارشناسان موسسه تحقیقات، رهیافت‌ها و مطالعات بین‌المللی مواد مخدر (کادراس) چندی قبل در گزارشی اشاره کردند که «مواد مخدر بخشی از اشتغال افغانستان را تشکیل می‌دهد. برای کشت خشخاش و تبدیل آن به تریاک و تبدیل حدود ۶۰‌درصد آن به هرویین و مرفین و سایر فعالیت‌های جانبی نظیر حمل و نقل و فناوری و فروش در بازار داخلی افغانستان، به ازای هر هکتار کشت، چهار نفر در تولید و چهار نفر در فعالیت‌های جانبی مشغول به فعالیت می‌شوند، به این ترتیب برای تولید چهار هزار تن تریاک در زمینی به وسعت بیش از ۹۰ هزارهکتار، جمعیتی در حدود ۷۰۰ هزار نفر شاغل خواهند شد. مادام که کشت جایگزین سودآوری در مناطق جغرافیایی کشت خشخاش رونق نگیرد، نمی‌توان انتظار داشت اقدامات مبارزه با تولید تریاک در این کشور با موفقیت چندانی همراه باشد. علاوه بر این، به دنبال افزایش تولید مت‌آمفتامین در افغانستان در سال‌های اخیر پس از دستیابی به افدرین طبیعی از گیاه افدرا، جامعه جهانی هشدار داده که افغانستان در آینده‌ای نزدیک تبدیل به بزرگ‌ترین تولیدکننده شیشه در جهان خواهد شد.»
اشارات درباره تغذیه طالبان از تجارت مواد مخدر افغانستان بی‌شمار است. اداره بازرسی ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان هم چندی قبل اعلام کرد که طالبان طی سال‌های 2018 تا 2019، 400 میلیون دلار از قاچاق مواد مخدر افغانستان سهم دریافت کرده است. تا پیش از سقوط دولت قانونی افغانستان، تمام مزارع کشت خشخاش، انبارهای تریاک و آزمایشگاه‌های هرویین، در مناطق تحت تصرف طالبان مستقر بود و البته حالا منابع آگاه از افغانستان، به « اعتماد » می‌گویند که با گذشت دو ماه از شعاری که سخنگوی طالبان مطرح کرده، هیچ نشانه‌ای برای مقابله امارت اسلامی با کشت خشخاش شنیده و مشاهده نمی‌شود.
شرایط اقتصادی امروز افغانستان هم این دورنما را تقویت نمی‌کند که طالبان در شرایط فعلی قادر به چشم بستن بر نفع اقتصادی تجارت مواد مخدر باشد. چند روز قبل، سخنگوی صندوق‌ بین‌المللی پول اعلام کرد که افغانستان، تا اطلاع ثانوی، از دسترسی به حق برداشت وی‍ژه و دیگر منابع صندوق بین‌المللی پول محروم شده است. این خبر در زمانی اعلام شد که چند روز پیش‌تر از آن هم سران اتحادیه اروپا و آلمان گفتند که به دلیل به رسمیت شناخته نشدن طالبان، ارایه کمک‌های مالی به افغانستان را متوقف کرده‌اند.
امروز، افغانستان در عمیق‌ترین نقطه بحران اقتصادی زمینگیر شده است. در حالی که نهادهای بین‌المللی از فاجعه انسانی به دلیل محرومیت کل کشور از منابع غذایی وارداتی ابراز نگرانی می‌کنند، اعلام خوش‌بینانه یا فریبکارانه سخنگوی طالبان درباره ممنوعیت تجارت مواد مخدر برای کشوری که اقتصادش وابسته به درآمد کوکنار است، جز دو معنا ندارد؛ حماقت آنکه شعار می‌دهد، حماقت آنکه این شعار را باور می‌کند.

مواد مخدر بخشی از اشتغال افغانستان را تشکیل می‌دهد. مادام که کشت جایگزین سودآوری در مناطق جغرافیایی کشت خشخاش رونق نگیرد، نمی‌توان انتظار داشت اقدامات مبارزه با تولید تریاک در این کشور با موفقیت چندانی همراه باشد.

بنفشه سام‌گیس