تراژدی تلخ برای کودکان
ساعت24-فیلمی در فضای مجازی که درآن شکنجه یک کودک را نشان میدهد و مشخص نیست مربوط به کدام شهرستان است. براساس گزارش «اعتماد» مشاهده این فیلم قلب انسان را به درد میآورد، اما شاید قلب برخی مسوولان امر راکه باید آمار این رفتارهای خشونتآمیز را به صفر برسانند، فقط در لحظه مشاهده چنین صحنههایی به درد آورد و پس از مشاهده نیز یادشان برود که کِی و کجا این فیلمها را دیدهاند. اگر هم مسببان این نوع خشونتها بازداشت شوند پس از چند روز مجدد آزاد میشوند.
خشونت علیه زنان، خشونت علیه کودکان و خشونت علیه اقشار آسیبپذیر جامعه در سراسر دنیا دیده میشود اما مساله قابل تامل این است که چرا هنوز که هنوز است باید رفتارهای خشونتآمیز وجود داشته باشد؟ آنهم با تحلیلهایی که جامعهشناسان و روانشناسان ارایه میدهند؟ «یونگ»؛ یکی از تئوریپردازان در شاخه روانشناسی در این باره جملهای دارد؛ «انسان سالم دیگران را آزار نمیدهد. معمولا کسی که شکنجه شده به شکنجهگر تبدیل میشود.» در یکی از پروندههای مهم جنایی کشور که در دهه 80 در پاکدشت رخ داد، متهم این پرونده پسر 22 سالهای بود که خود در کودکی توسط یکی از آشنایان مورد تجاوز و از سوی پدرش شکنجه شده بود. او در تمام اعترافاتش به خاطر جنایاتی که مرتکب شده بود، میگفت: «یک بار پدرم پاهایم را با زنجیر بست و با چوب آنقدر کتکم زد تا از هوش رفتم. یک بار دیگر هم کم مانده بود با میلهای که در دست داشت مرا به قتل برساند. از همان کودکی دلم میخواست بمیرم تا حدی که بعد از یکی از دعواهای سخت با پدرم، با آجر محکم به سرم کوبیدم تا بمیرم اما موفق نشدم.»
خشونت علیه کودکان یا کودکآزاری هر نوع رفتاری است که به لحاظ روحی، جسمی و عاطفی به کودک ضربه وارد میکند. با وجود این تعاریف ساده اگر مسوولان با نظارتی جدی و برخوردی قاطعانه چنین مشکلاتی را پیگیر شوند نظیر این صحنههای آزاردهنده کمتر میشود و چه بسا فرد شکنجهشده در آینده به شکنجهگر تبدیل نخواهد شد.
در فیلمی که اخیرا در شبکههای مجازی منتشر شده است؛ خانهای از جنس فقر را به تصویر میکشد که در این فیلم پسری هفت، هشت ساله با چوب بزرگی از طرف یک مرد بهشدت کتک میخورد. این شدت شکنجه به قدری است که چوب با قطر زیادی که دارد در کمر این بچه خردسال خرد میشود، اما مرد ولکن نیست و همچنان این پسر بچه را شکنجه میکند.
در تصویر دیده و شنیده میشود: (پسر در حال کتک خوردن با چوب، با لهجهای که مشخص نیست متعلق به کدام منطقه از کشور است التماس میکند) «دایی، دایی...»
آن سوی تصویر که مشخص نیست چه کسی دوربین به دست گرفته است از این صحنههای خشونتبار فیلمبرداری میکند. در میان این تصویر صدای بچه سه، چهار سالهای هم شنیده میشود که در تصویر چهرهاش دیده نمیشود. او در صداهای منتشرشده در این تصویر با جملاتی بخش بخش شده، میگوید: «بابا، بابا...» و کلماتی که نمیتوان متوجه شد.
تصویری از فضای اتاق
این پسر میان یک اتاق بدون فرش افتاده و مانند یک مار میخزد و التماس میکند. یک تخت آهنی که روی آن لباسهای رنگی و بالشت تلمبارشده دیده میشود. بند طنابی ما بین دو پنجره کوچک اتاق رد شده که لباسهای شستهشدهای به طرز نامرتبی پهن شده. این کودکی که شکنجه میشود شلوار روشن خاکی به پا دارد و تیشرت کودکانهای به تن.
جنس این اتاق فقر است و فرهنگ این مرد هم مانند جنس همان خانه با فقر شکل گرفته است. این فیلم که با ضجههای این کودک شروع میشود حدود 2 دقیقه و نیم طول میکشد و کتک خوردن این کودک را به تصویر میکشد.
کودکآزاری پدیده نوظهوری نیست
روزانه از اینگونه فیلمها چه ثبت شوند و چه ثبت نشوند بسیار است، اما آنچه مهم است پیگیری این تصاویر است که مسوولان بهطور جد نادیده میگیرند. اگر مسوولان تنها با یک نفر از این افراد رفتار قاطعانهای داشته باشند و در این رفتار پیگیری مستمری داشته باشند، درصد آمار این رفتارهای خشونتآمیز کم و کمتر میشود.
کودکآزاری پدیده نوظهوری نیست و خشونت علیه کودکان و موارد نقض حقوق کودک پدیدهای ساختاری است که به جایگاه کودکان و روابط آنان با خانواده، نهادهای عمومی جامعه، قوانین، باورها و سنتهای تربیتی و فرهنگی جوامع مرتبط است.
به گفته کارشناسان اجتماعی، کودکآزاری یکی از آسیبهای اجتماعی تاثیرگذار بر روح و روان افراد است که نیاز به بررسی و برنامهریزی مناسب به منظور پیشگیری و کمک به رفع یا کاهش آن در جامعه مدرن امروزی دارد. این عده معتقدند، بیشترین میزان کودکآزاریها از سوی والدین صورت میگیرد که دلایل آنهم مواردی چون اعتیاد، مشکلات اقتصادی، فقر و مشکلات فرهنگی و ناآگاهی والدین از برخوردهای صحیح با کودکان است.
روانشناسان براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، کودکآزاری را در دستههای بدرفتاری فیزیکی، روحی، عاطفی، سوءاستفاده جنسی، سوءاستفاده صنعتی و غفلت و بیتوجهی تقسیمبندی میکنند. خط تلفن ۱۲۳ به صورت شبانهروزی پاسخگوی تماسهای مردمی در رابطه با مسائل و آسیبهای اجتماعی به ویژه کودکآزاری است و اورژانس اجتماعی و تیم متخصص با استقرار در خودروها خدمات مشاورهای، روانشناسی، مددکاری را به صورت حضوری به افراد ارایه میکنند. به نظر میرسد شیوع بیماری کرونا، ایجاد محدودیتهای فیزیکی و قرنطینههای طولانیمدت از یک سو و مشکلات اقتصادی حاکم بر جامعه بر سلامت روان خانوادهها تاثیرگذار بوده است و در این بین کودکان بیشترین قربانیان خشونت و آزار هستند.
براساس گزارش روز 28 آبانماه ایرنا که مصادف با روز جهانی پیشگیری از کودکآزاری و منع خشونت با کودکان اعلام شده است؛ فریبا رضایی وکیل پایه یک دادگستری و رییس اداره معاضدت کانون وکلای قزوین با بیان اینکه بیتفاوتی در برابر کودکآزاری جرم محسوب میشود، گفت: «ماده ۱۷ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان اعلام کرده است که اگر کسی از کودکآزاری اطلاع داشته باشد و آن را اعلام نکند، مجرم بوده و این کار پیگرد قانونی دارد و اگر از کمک طلبیدن به آنها خودداری کند به مجازات محکوم میشود. بیگمان مداخله فوری مراجع قضایی، انتظامی و نهادهای حمایتی در مواردی که به سلامت جسمی و روحی کودکان آسیب میزند بسیار اهمیت دارد. با بیتفاوتی اجتماعی نسبت به کودکآزاری در جامعه اخلاقیات کمرنگ و چه بسا از بین میرود و همچنین نتایج زیانبار و مخرب کودکآزاری در بزرگسالی پررنگتر و جامعه را به ورطه نابودی خواهد کشاند. این وکیل پایه یک دادگستری در قزوین افزود: یکی از موضوعات مهمی که باید نهادهای دولتی و غیر دولتی متولی کودک مد نظر قرار دهند آموزش حقوق کودک به کودکان و جامعه است زیرا بسیاری از جرایم علیه این قشر به جهت جهل به قوانین حوزه کودکان اتفاق میافتد. قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب سال ۱۳۹۹ یکی از مهمترین قوانین در حوزه کودکان است که دارای ۵۱ ماده و ۱۵ تبصره میباشد که برای حمایت از افراد زیر ۱۸ سال در نظر گرفته شده است.»
مدیر کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین با بیان اینکه سلامت روان افراد جامعه در گرو تربیت صحیح کودکان است، اعلام کرد: «والدین دعوتکنندگان کودکان به دنیا هستند پس موظف هستند رفاه، آسایش، بهداشت، آموزش و تربیت صحیح را برای آنان تامین کنند. آموزش مهارتهای زندگی، ارتباط درست با افراد و مهارت «نه» گفتن به کودکان از ضرورتهای مهم در تربیت کودکان به شمار میرود. حفظ آرامش، افزایش احساس امنیت و رضایت، کاهش استرس، افسردگی و فشارهای عصبی در فضای خانه از مهمترین موارد موثر در تربیت صحیح فرزندان و کاهش خشونتهای خانگی هستند. در آموزههای اسلامی ابراز محبت به فرزندان، نهادن نام نیکو و توجه به تربیت کودکان همواره مورد تاکید پیشوایان و معصومین بوده است. تربیت صحیح، جایگزین کردن سایر تنبیهها به جای بدنی، ایجاد فضای ارتباطی مثبت نیز از مولفههای موثر در تربیت صحیح فرزندان به شمار میرود. ضروری است مراجعه به مراکز مشاوره فرهنگسازی شود تا والدین با آگاهی صحیح و کسب مشاورههای لازم در صورت وجود مشکل بتوانند به دور از هرگونه خشونت کلامی و رفتاری مشکلات خود را حل کنند تا آثار آن به کودکان آسیبی وارد نکند. آگاهیهای قبل از ازدواج، آموزشهای رسانهها و سازمانها در پیشگیری از خشونت خانگی لازم و ضروری است و در این راستا نقش مراکز مشاوره و اورژانس اجتماعی بهزیستی بسیار حایز اهمیت است.»
معاون امور اجتماعی بهزیستی استان قزوین نیز در همین راستا گفت: «غفلت و مسامحه یکی از شایعترین انواع کودکآزاری است و اغلب در خانوادههای کمدرآمد مشاهده میشود. اغلب کودکآزاری از نوع غفلت و مسامحه و بعد جسمی است که کودکآزاری از نوع غفلت و مشکلات عاطفی نشانه بارزی ندارد تا بتوان به راحتی تشخیص داد. براساس دقیقترین تعابیر علمی موجود کودکآزادی عبارت است از هرگونه فعل یا ترک فعلی که باعث آزار روحی و جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود یک کودک شود. برخی از این آثار میتواند مخفی باشد مانند ممانعت از حاضر شدن در کلاس درس، محروم کردن کودک از غذا، حبس در حمام یا زیرزمین یا آثار جسمی نظیر تنبیه بدنی و تجاوز جنسی که در دسته آزار فیزیکی کودک جای میگیرد. براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی هرگونه آسیب یا تهدید جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افراد که نسبت به او مسوول هستند، کودکآزاری محسوب میشود و همچنین در اصطلاح متخصصان نیز هرگونه آسیب جسمی، روانی، سوءاستفاده جنسی، بهرهکشی و عدم رسیدگی به نیازهای انسانی افراد زیر ۱۸ سال توسط افراد دیگر کودکآزاری تلقی میشود. آزار عاطفی مانند بیتوجهی به نیازهای عاطفی و خشونت کلامی، آزار جنسی کودک نظیر مشکلات جنسی، حمله فیزیکی، مسامحه و غفلت در خصوص نیازهای ضروری کودک نظیر بهداشت و سلامتی از مهمترین انواع کودکآزادی است. یکی از دلایلی که کودکآزاری را بسیار غیر قابل توجیه میکند این است که به دلیل روح معصوم و حساس کودکان اثرات هرگونه کودکآزاری حتی در ابعاد بسیار کوچک نیز تا پایان عمر همراه فرد باقی خواهد ماند و اثرات آن عواقبی است که در سنین بعدی بروز خواهد کرد. مسوولیتپذیری این افراد کم شده و معمولا مردمگریز، نامهربان و پرخاشگر از آب درمیآیند که اگر به آن رسیدگی نشود، جوانانی عاصی و بزهکار در آینده خواهند بود. کودکانی که در کودکی آزار میبینند ممکن است در بزرگسالی با بحرانهای روحی و روانی مواجه شوند و خود به عنوان افراد آزاررسان در جامعه باشند. عدم اعتماد به نفس، انحرافات جنسی، بدبینی، شکست تحصیلی، استفاده از انواع مشروبات الکی و اعتیاد، غمگینی و افسردگی، نگرانی و ترس، خودآزاری، خشم و عصبانیت، بروز رفتارهای انزواگرایانه و گرایش به خودکشی را میتوان از مهمترین اثرات منفی کودکآزاری در سنین بالاتر دانست که در روح و روان فرد باقی مانده است.»
طی ۶ ماهه نخست سال جاری؛ کودکآزاری در صدر گزارشات اورژانس اجتماعی استان خراسان رضوی قرار گرفته است.
بنابر اعلام مدیرکل بهزیستی استان خراسان رضوی، طی ۶ ماه نخست سال جاری، تعداد ۲ هزار و ۱۰۰ مورد کودکآزاری، هزار و ۴۷۰ مورد اختلافات خانوادگی و ۹۶۱ مورد همسرآزاری در تماس با سامانه تلفنی اورژانس اجتماعی این استان ثبت شده و در این میان کودکآزاری با بیشترین تماس در صدر و دارای رتبه نخست بوده است. ۲ هزار و ۱۰۰ مورد تماس طی ۶ ماه نخست سال جاری در ارتباط با کودکآزاری با سامانه تلفنی اورژانس اجتماعی این استان خبر داد. گزارش کودکآزاری در صدر و دارای رتبه نخست تماسهای مردمی بوده است. بیش از سهچهارم این موارد با موضوع غفلت و مسامحه بوده که نشان از ناآگاهی والدین نسبت به تعاریف و حقوق کودک دارد. همچنین اختلافات خانوادگی با هزار و ۴۷۰ تماس و همسرآزاری با ۹۶۱ تماس رتبههای دوم و سوم تماسها با اورژانس اجتماعی خراسان رضوی را داشتهاند.