آیا انتقال محل مذاکرات از وین به خلیج فارس به صلح منجر می شود

بوی خوش آشتی هسته ای به مشام نمی رسد

ساعت 24 - آیا ایران در گام آخر برای گفت وگوی مستقیم با ایالات متحد آمریکا است ؟ با توجه به تاکید رهبر انقلاب به دستگاه دیپلماسی دولت روحانی که مذاکره مستقیم با آمریکا ممنوع است ، این ممنوعیت در دولت فعلی برداشته می شود؟ آیا دولت ایران می خواهد بازهم وقت بیشتری بخرد و گفت وگوی تازه با حذف اروپایی ها را در دستور کا ر قراردارد ؟ ایا آمرکایی ها می خواهند با دادن امتیازهای واقعی ایران را از روسیه و چین دورکنند؟ ایا زنده سازی برجام نزدیک است یا بازهم در پایان نشسته های خلیج فارس شاهد دورشدن دوباره ایران و آمریکا خولهیم بود اصولا چرا محل مذاکرات از وین به خلیج فارس منتقل شده است ؟

html>

یورونیوز در تفسیری بر این تغییر محل مذاکرات نوشته است برای پاسخ به این پرسش به ۵ پاسخ محتمل پرداخته‌ایم که هر کدام می‌توانند بخشی از واقعیت را روشن سازند.

۱- پیگیری ایده‌های سعید جلیلی در مذاکرات

این نخستین بار نیست که مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی پس از چندین دور میزبانی در کشوری اروپایی به پایتخت‌های همسایه ایران منتقل می‌شود. پیشتر و زمانی که سعید جلیلی مسئولیت مذاکرات هسته‌ای در دولت محمود احمدی نژاد را بر عهده گرفت، گفتگوها با درخواست دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران از ژنو و وین به بغداد، استانبول و حتی مسکو و آلماتی منتقل شد.

هرچند در نهایت دست‌آوردی از آن مذاکرات حاصل نشد و گفتگوهای ایران و غرب در دولت محمود احمدی نژاد بی‌نتیجه به پایان رسید، اما مذاکره کننده ارشد ایرانی در آن زمان معتقد بود تعیین مکان مذاکرات از سوی ایران گامی مهم در راستای تامین منافع جمهوری اسلامی بوده است. جلیلی همچنین معتقد بود که با اعطای میزبانی مذاکرات به یکی از کشورهای همسایه، ایران توانسته امتیاز این اتفاق را به یکی از همسایگان خود اعطا کند به جای اینکه این افتخار نصیب کشوری اروپایی شود. جلیلی یک بار دیگر در آوریل ۲۰۲۱ در صفحه توییتر خود به این موضوع تاریخی پرداخته و نوشته بود: «می‌گویند اینها می‌رفتند بر سر مکان مذاکرات بعدی توافق می کردند! خب یکی از موضوعات مهم این است که اگر گفت‌وگو حول محور همکاری است، چرا باید همه گفتگو ها در وین و ژنو باشد؟» مقصود جلیلی از این بحث پاسخ به کنایه‌هایی است که منتقدان راهبرد او به گفتگوهای بی‌نتیجه جلیلی با طرف‌های غربی مطرح می‌کردند. گفتگوهایی که در پایان هر دور مشخص می‌شد دور بعدی در کدام کشور و شهر برگزار شود. دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی در دولت احمدی نژاد در ادامه می‌افزاید: «حالا چرا آنها آن زمان قبول می‌کردند که بیایند در بغداد مذاکره کنند؟ زیرا در موضع ضعف بودند!»

۲- نقش‌آفرینی مثبت قطر در روند مذاکرات

هرچند هنوز به طور رسمی اعلام نشده که کدام کشور عربی میزبان دور بعدی گفتگوها خواهد بود اما اخبار غیر رسمی حاکی از آن است که دور تازه مذاکرات در پایتخت قطر برگزار می‌شود. کشوری که در ماه‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای میانجیگری بین ایران و آمریکا انجام داده و در این مدت علاوه بر چندین سفری که از سوی وزیر خارجه قطر به تهران صورت گرفته، حتی شیخ حمد آل ثانی، امیر این کشور هم اردیبهشت امسال برای دیدار با مقام‌های جمهوری تهران به ایران سفر کرد.

این در حالیست که گزارش‌های متعددی در خصوص تلاش‌های قطر برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌های ایران و آمریکا در روند گفتگوهای هسته‌ای منتشر می‌شد. هرچند اخبار غیررسمی حکایت از آن دارد که دوحه در این مدت بیشتر روی پرونده تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا متمرکز بوده اما به هر ترتیب در سالهای اخیر این کشور کوچک عربی به یکی از دوستان قابل اتکای تهران تبدیل شده و حتی برخی از تحلیلگران سیاست خارجی در ایران از قطر به عنوان جانشین عمان در زمینه میانجیگری بین تهران و واشنگتن یاد می‌کنند.

۳ - سفر بایدن به منطقه

جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا برای نخستین بار از زمان حضور در کاخ سفید به عنوان رئیس جمهوری قرار است، در ماه ژوئیه به خاورمیانه سفر کند. سفری که گفته می‌شود بایدن در طول آن در عربستان سعودی و اسرائیل با مقام‌های ریاض و تل‌آویو گفتگو خواهد کرد. با توجه به عادی‌سازی روابط اسرائیل با چندین کشور عربی، حالا این عربستان، بزرگترین و قدرتمندترین کشور عربی منطقه باقی مانده تا گام در این مسیر بنهد. در نتیجه برخی از تحلیلگران معتقدند حضور همزمان بایدن در ریاض و تل آویو در یک سفر می‌تواند نتایجی در زمینه آینده تحولات منطقه و نزدیک‌تر کردن اسرائیل به کشورهای عربی منطقه خاورمیانه نیز داشته باشد. اتفاقی که به هیچ وجه مورد پسند و علاقه تهران نیست. در نتیجه برخی از تحلیلگران بر این باورند تهران خواسته با تعیین یک کشور منطقه‌ای به عنوان میزبان گفتگوهای خود بر سر برنامه هسته‌ای هم از میزان اهمیت منطقه در راهبرد سیاست خارجی خود بگوید و هم به نوعی توجهات را از سفر منطقه‌ای بایدن بکاهد.

۴ - ساز و کار متفاوت مذاکرات وین با گفتگوهای جدید

هرچند عموم تحلیل‌هایی که به آنها اشاره شد از بعد سیاسی قابل بررسی هستند اما یک وجه دیگر ماجرا می‌تواند جنبه شکلی گفتگوها باشد. جوزپ بورل در نشست خبری مشترک خود با حسین امیرعبداللهیان اعلام کرد که ساز و کار گفتگوهای جدید با روند مذاکرات وین متفاوت خواهد بود و دیگر در چارچوب ۴+۱ نیست. در نتیجه تنها انریکه مورا به نمایندگی از کشورهای اروپایی در این گفتگوها حاضر خواهد بود. ضمن اینکه احتمالا رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز در این نشست حضور خواهد داشت تا مذاکره‌ای غیر مستقیم میان ایران و ایالات متحده صورت پذیرد.

اگر این تحلیل را درست بدانیم، انتخاب یک میزبان جدید می‌تواند توجیه کننده ساز و کار متفاوت و کمتر شلوغ گفتگوهای دور جدید باشد. روندی که می‌تواند ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از حضور چندین هیئت از کشورهای مختلف در وین تمام شود. نزدیکی پایتخت‌های عربی در منطقه خلیج فارس باعث می‌شود هیئت مذاکره کننده ایرانی به سهولت بیشتری خود را به محل برگزاری مذاکرات برساند و نزدیکی جغرافیایی میان تهران با دوحه یا مسقط می‌تواند از جمله دلایل اتخاذ این تصمیم باشد.

۵ - کنار گذاشتن چین و روسیه؟

روزنامه کیهان، روز دوشنبه ۶ تیر در گزارشی مفصل به ماجرای حضور جوزپ بورل در تهران و مسیری که طرفین در مذاکرات هسته‌ای پیموده‌اند پرداخته است. این روزنامه تندرو که همواره مخالف توافق هسته‌ای و احیای آن نیز بوده در این گزارش با اشاره به پیشینه‌ای که در ماه‌ها و سالهای اخیر در مذاکرات هسته‌ای ایران گذشته، اضافه کرده که ایران نباید از حیله‌ها و ترفندهای مذاکره کنندگان اروپایی و آمریکایی غافل شود. تعیین مکان دیگری برای مذاکرات ممکن است این شائبه را ایجاد کند که چین و روسیه مزاحم مذاکرات بودند و قرار است با مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در قطر، چین و روسیه دور زده شوند.

به هر ترتیب دلیل این تغییر محل مذاکره هرچه که باشد، صرف شروع دوباره گفتگوها، می‌تواند تعلیقی که چندین ماه بر فضای مذاکرات هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی سنگینی می‌کرد را از بین ببرد و بار دیگر رایزنی‌ها برای حصول به توافق از سر گرفته می‌شود، هرچند گذشت زمان نشان خواهد داد که این تلاش‌ها نتیجه‌بخش خواهد بود یا خیر؟