بررسی کشش تعرفه‌های گمرکی

تعرفه‌ بالا، درآمد گمرکی کشور را کاهش داده است

سایت خبری تحلیلی ساعت 24- فراز جبلی-ایران یکی از بالاترین نرخ‌های تعرفه‌های گمرکی جهان را دارد. بر اساس آخرین گزارش سازمان تجارت جهانی، ایران دومین کشور از نظر بالا بودن تعرفه‌های گمرکی محسوب می‌شود و باهاما تنها کشوری است که بیش از ایران تعرفه گمرکی وضع کرده است. از سوی دیگر سازمان تجارت جهانی، از آمار گمرکی قبل از دو برابر شدن تعرفه‌های اولویت دهم کالایی استفاده کرده است و به گفته مجیدرضا حریری رئیس کمیسیون واردات اتاق بازرگانی ایران، با احتساب این تعرفه، ایران رتبه اول را در تعرفه‌های بالای گمرکی به دست آورده است. این پدیده، هرچند از نظر اقتصادی، مشکلات زیادی در ساختار اقتصاد ایجاد کرده است اما دولت‌های ایران معتقد بودند که این مسئله منجر به افزایش درآمد گمرکی می‌شود. سوال این است که چنین تعرفه بالایی، در عمل به درآمد بیشتر دولت از محل درآمدهای گمرکی منجر شده است؟
کشش، حلقه مفقوده تعرفه‌های گمرکی
یکی از اولین مفاهیمی که دانش‌آموختگان علم اقتصاد با آن آشنا می‌شوند مفهوم کشش است. در مورد نظام گمرکی، میزان تعرفه، تأثیر عکس بر حجم واردات دارد؛ به این معنی که با افزایش تعرفه، حجم تجارت خارجی کشور کاهش خواهد یافت. درآمد گمرکی، از حاصل ضرب حجم تجارت در تعرفه تعریف شده برای کالاها محاسبه می‌شود. از آنجایی که افزایش تعرفه منجر به کاهش حجم تجارت می‌شود، اگر تعرفه خیلی افزایش پیدا کند، حجم کاهش تجارت ممکن است به حدی برسد که درآمد گمرکی با افزایش تعرفه کاهش پیدا کند.
تا پیش از این، به دلیل کمبود اطلاعات دقیق تجارت خارجی و نداشتن تحقیقات اقتصادی لازم، هیچ گاه میزان کشش تعرفه‌ای اقتصاد کشور مشخص نشده است اما روز گذشته، ولی الله افخمی راد اعلام کرد که تعرفه‌های کشور به حدی بالا است، که درآمد گمرکی کشور را کاهش داده است. رئیس سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه به رغم این تصور که اگر تعرفه پایین باشد، درآمد دولت کاهش می یابد، اما واقعیت عکس آن است، اظهار داشت: وقتی تعرفه افزایش یابد به طور قطع درآمد دولت نیز هم کاهش پیدا می کند، چرا که راههای قانونی ورود کالا محدود و مسیرهای ورود غیرقانونی کالا بیشتر می شود. وی گفت تعرفه اگر بالا اتخاذ شود باعث می شود که رقابت پذیری در جامعه وجود نداشته باشد و مردم مجبور باشند کالای بدون کیفیت را انتخاب کنند. به زبان ساده، ایران به حدی تعرفه‌های کشور را افزایش داده است که از نظر درآمدی در حال متضرر شدن است.
قاچاق، کالای جانشین واردات
در این زمینه گفت و گویی با "لطفعلی بخشی" به خبرنگار "ساعت 24" گفت: بیش از آن که میزان کشش تعرفه‌ها در مجموع مهم باشد، مسئله نگاه به تعرفه تک تک کالاهای مورد تجارت است. استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است، با توجه به این که ما تعرفه کالاها را بسیار جزئی کرده‌ایم می‌توانیم کشش تعرفه‌ای هر کالا را به صورت جداگانه محاسبه کنیم و بر این اساس تعرفه بهینه هر کالا را محاسبه کنیم.
وی افزود در خصوص کالاهای ضروری مانند دارو، میزان واردات تقریبا ثابت است و تغییرات قیمتی چندان بر میزان واردات تأثیر نداشته است اما در کالاهای لوکس، در عمل کاهش تعرفه، میزان درآمد دولت از واردات این کالاها را افزایش خواهد داد و اصرار دولت بر اعمال این تعرفه بالا، در عمل درآمد خود دولت را کاهش داده است.
بخشی درباره این که چرا ایران برای چندین سال، بر بالا بودن تعرفه‌های تجاری تأکید داشته است، گفت: مشکل اینجا است که تعرفه همیشه به عنوان ابزاری برای حمایت از تولید داخلی استفاده شده است اما در عمل از یک سوی تولید داخلی تنبل بار آمده است و از سوی دیگر کشور از درآمد گمرکی بیشتر محروم شده است. وی به عنوان یک استاد اقتصاد به خوبی مطلع بود، که در مسئله تعیین کشش یک کالا، وجود کالاهای جانشین نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و به همین دلیل باید به جانشین کالاهای وارداتی توجه کرد. به گفته وی در حال حاضر، کالای جانشین واردات با تعرفه بالا، نه تولید داخل بلکه قاچاق است.
درباره مسئله نقش قاچاق در کاهش کشش تعرفه‌ها رسول كوهستاني پژوه، مدیرکل دفتر بررسی و تعیین ارزش گمرک، به خبرنگار "ساعت 24" گفت: در نظام فعلی گمرکی، بیشتر از آن که کشش تعرفه‌ها در تعیین آنها موثر باشد، هزینه قاچاق کالا در تعیین میزان تعرفه بهینه تأثیر دارد. به گفته این مقام مسئول گمرکی، در قاچاق کالاهای مختلف درصدی از قیمت کالا، به عنوان هزینه قاچاق در نظر گرفته می‌شود که بر این اساس، اگر نرخ تعرفه گمرکی از هزینه قاچاق بیشتر باشد، قاچاق به صرفه خواهد بود.
پول دولت، در جیب خارجی‌ها
با وجود این استاد دانشگاه تهران معتقد است که با وجود پرکشش بودن تعرفه‌های وارداتی اما کاهش تعرفه‌ها، الزاما منجر به افزایش درآمدهای گمرکی دولت نمی‌شود. "آلبرت بغزیان" به خبرنگار "ساعت 24" گفت صحبت درباره تأثیر کشش در صورت ثابت ماندن سایر شرایط و در شرایط رقابت کامل است اما ایران در حال حاضر با پدیده انحصار چند جانبه در فروش روبرو است که همین موضوع شرایط را تغییر داده است. به گفته این استاد دانشگاه، در حال حاضر کالاهای وارداتی ایران از چند کشور خاص وارد می‌شود به طوری که در سال گذشته حدود 43 درصد واردات، فقط از دو کشور چین و امارات انجام شد، که در این صورت احتمال دارد که تغییر در تعرفه‌ها با تغییر در قیمت‌های این کشورها رو به رو شود. بغزیان معتقد است کشورهای دیگر، قیمت‌های خود را بر اساس قیمت در داخل ایران مشخص می‌کنند و اگر تعرفه واردات کاهش پیدا کند ممکن است، صادرکنندگان کالا به ایران به همان نسبت قیمت خود را افزایش دهند تا قیمت کالا در ایران ثابت باقی بماند.
دلیلی که وی برای این ادعا مطرح کرد، میزان تغییر قیمت و حجم واردات در زمان شوک ارزی بود. به گفته "بغزیان" در زمان شوک ارزی اخیر، با وجود این که کالاهای چینی به دلیل افزایش نرخ ارز باید بیشتر می‌شد اما در عمل افزایش قیمت بسیار کمتر از میزان تغییر نرخ ارز بود. وی علت این موضوع را تلاش چین برای ثابت نگه داشتن قیمت‌ کالاهای خود در ایران به منظور حفظ این بازار می‌دانست.
حتی اگر این نظریه درست باشد همچنان یک موضوع باقی است. کاهش تعرفه در ایران منجر به ایجاد رقابت در بین صادرکنندگان کالا به ایران می‌شود. اگر فرض کنیم که ادعای رئیس سازمان توسعه تجارت مبنی بر پرکشش بودن تعرفه‌های گمرکی صحیح باشد، کاهش نرخ‌های گمرکی تبدیل به یک بازی دو سر سود برای کشور می‌شود. از یک طرف با کاهش تعرفه‌، قیمت‌ کالاهای وارداتی برای مصرف کنندگان ایرانی افزایش پیدا می‌کند و از سوی دیگر دولت سود بیشتری از این کاهش تعرفه به دست خواهد آورد. شاید تنها ناراضی در این میان تولیدکنندگان ایرانی باشند اما حرکت به سوی تجارت آزاد، نه یک انتخاب بلکه یک اجبار است و تولیدکنندگان ایرانی هم چاره‌ای جز افزایش بهره‌وری و قدرت رقابت خود ندارند.