خودروی ایران؛ خودکفایی روی کاغذ، وابستگی در عمل

به گزارش خبرنگار مهر، طبق بررسی انجام‌شده در گزارش «بررسی میزان ارزبری و ارزآوری زنجیره‌های ارزش صنعتی در ایران به تفکیک رشته فعالیت» مرکز پژوهش‌های مجلس، تولید خودرو، تریلر و نیمه‌تریلر بیشترین اتکا را به واردات دارد. این موضوع نشان می‌دهد که صنعت خودرو هنوز به خودکفایی واقعی نرسیده و حتی بخش بزرگی از تولیدات داخلی، ماهیت مونتاژی دارند و وابسته به واردات هستند.

در این گزارش، دو شاخه ارزبری معرفی شده است؛ ارزبری کوتاه‌مدت که به منزله وابسته به واردات مستقیم مواد اولیه و قطعات مصرفی است که هرگونه اختلال در تامین آن‌ها می‌تواند تولید را متوقف کند.

همچنین شاخه بعدی ارزبری بلندمدت است که مرتبط با تجهیزات و فناوری‌های وارداتی خطوط تولید می‌شود؛ آن‌ها ماندگاری بالایی دارند و وابستگی به ارز را در بلندمدت تثبیت می‌کنند.

ترکیب این دو نوع وابستگی موجب شده است که صنعت خودرو، علی‌رغم حجم بالای مصرف ارز، در عمل ارزآوری چندانی برای کشور نداشته باشد و نسبت به نوسانات ارزی بسیار حساس بماند.

طبق تاکید بازوی پژوهشی مجلس، آمار رسمی نیز این وابستگی را تایید می‌کند؛ در سال ۱۴۰۳ حدود ۲ میلیارد و ۱۱۳ میلیون دلار ارز به مونتاژ خودرو اختصاص یافته، در حالی که واردات خودروی کامل تنها یک میلیارد و ۵۹۱ میلیون دلار ارز بر خود تحمیل کرده است. این اختلاف نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران همچنان بر حمایت از مونتاژ داخلی تاکید دارند، هرچند همین تولید داخلی نیز به‌شدت متکی بر واردات است.

علل اصلی ارزبری بالا در این صنعت عبارت‌اند از عمق پایین تولید داخلی و ناتوانی قطعه‌سازان در تولید قطعات پیچیده و فناوری‌های نوین. بسیاری از آن‌ها به دلیل سودآوری تولید قطعات قدیمی، انگیزه‌ای برای ارتقای فناوری و کیفیت نداشته‌اند. همچنین ساختار حمایتی صنعت خودرو که انحصار ایجاد کرده و انگیزه بومی‌سازی و رقابت را کاهش داده است.

نتیجه این شرایط، تراز منفی ارزی صنعت خودروست. در دو دهه اخیر، صادرات تنها ۰.۹ درصد از تقاضای داخلی را پوشش داده، در حالی که واردات واسطه‌ای ۲۳.۲ درصد نیاز تولید را تشکیل داده است. در نهایت، خالص ارزآوری این صنعت منفی ۲۲.۳ درصد اعلام شده؛ به زبان ساده، خودرو نه تولیدکننده ارز، بلکه مصرف‌کننده آن است.

کارشناسان معتقدند ادامه این وضعیت به نفع اقتصاد کشور نیست. به باور آنان، باید میان حفظ اشتغال و کاهش وابستگی ارزی تعادل برقرار شود. اقداماتی همچون تقویت زنجیره تامین داخلی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، ایجاد فضای رقابتی و هدفمند کردن یارانه‌های ارزی می‌تواند مسیر صنعت خودرو را تغییر دهد و آن را از یک مونتاژکار وابسته، به تولیدکننده‌ای کارآمد و پایدار تبدیل کند.