یک ماه نفس‌گیر برای دیپلماسی
ساعت 24 - در شرایطی که بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم از سوی این کشور، اروپایی‌ها نیز چندان به تعهدات خود پایبند نماندند، حالا و پس از یک دهه از امضای قرارداد برجام سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس با ارسال نامه‌ای رسمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، روند بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را کلید زده‌اند؛ اقدامی که به معنای شروع شمارش معکوس برای بازگشت قطعنامه‌های سخت‌گیرانه شورای امنیت است.
بسته اعتمادساز منطقه‌ای یکی دیگر از گزینه‌های ایران برای ممانعت از فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی اروپاست. در این رویکرد تهران می‌تواند با ارائه سیگنال‌های مثبت در حوزه منطقه‌ای و مثلاً کاهش تنش‌های نیابتی یا همکاری‌های انسان‌دوستانه، زمینه تعویق اجرای اسنپ‌بک را فراهم کند. این مسیر شاید هزینه داخلی بسیار کمتری نسبت به امتیازهای مستقیم هسته‌ای داشته باشد
حالا ۳۰ روز فرصت باقی‌مانده؛ پنجره‌ای کوتاه که اروپایی‌ها آن را آخرین بخت دیپلماسی می‌دانند و تهران آن را تلاشی سیاسی و غیرقانونی. این نیز در حالی است که اخیرا سایت نشنال در گزارشی نوشت: «همه گزینه‌ها روی میز است اما تلاش‌های دقیقه نودی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران احتمالا تا اواخر سپتامبر در نیویورک ادامه خواهد یافت.»
به نظر می‌رسد اشاره این پایگاه خبری به نشست سازمان ملل در نیویورک نیز باشد، نشستی که شاید بتواند برخی از گره‌هایی که حالا به خشاب ماشه متصل هستند را از هم باز کند و این درحالی است که تهران و تروئیکای اروپایی برای مذاکرات نهایی و جلوگیری از فعال شدن مکانیسم موسوم به اسنپ‌بک، سی روز فرصت دارند.
به نظر می‌رسد اصلی‌ترین درخواست سه کشور اروپایی به علاوه اتحادیه اروپا از ایران درباره صدها کیلوگرم اورانیوم غنی شده است و پاسخ تهران فعلا این بوده که به دلیل حملات آمریکا، نمی‌توان مکان این مواد را مشخص کرد.
سی روز نفس‌گیر برای دیپلماسی
با این حال، صدای اروپا هنوز از «بسته نشدن کامل درهای مذاکره» حکایت می‌کند. چنان که «کایا کالاس»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه دانمارک تصریح کرده که «این ۳۰ روز به معنای پایان دیپلماسی نیست. تهران همچنان فرصت دارد همکاری کامل با آژانس را از سر بگیرد و به مسیر مذاکره بازگردد. »
گزارش‌های رسانه‌های خارجی نیز نشان می‌دهد اروپایی‌ها شروط مشخصی را روی میز گذاشته‌اند؛ شروطی چون بازگشت کامل بازرسان و تجهیزات نظارتی آژانس به سایت‌های هسته‌ای ایران، شفاف‌سازی درباره میزان و محل ذخایر اورانیوم به‌ویژه در سطح ۶۰ درصد، و ورود به مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم
با آمریکا.
براین اساس، در مقابل انجام شروط سه کشور اروپایی حاضرند اجرای اسنپ‌بک را برای شش ماه به تعویق بیندازند؛ مهلتی برای تنفس دیپلماسی.
در همین حال، روسیه طرحی ارائه کرده تا شورای امنیت با یک تصمیم سیاسی، اجرای اسنپ‌بک را شش ماه عقب بیندازد و چین نیز ضمن حمایت از این موضع، اقدام اروپا را «غیردیپلماتیک» و برخلاف روح برجام خوانده است.
گزینه‌های ایران در ۳۰ روز آینده
اما اکنون پرسش کلیدی این است که ایران در برابر این شرایط چه گزینه‌هایی را در دسترس دارد.
مسیر کاهش ریسک و معامله موقت یکی از انتخاب‌های تهران است. چنان که ایران می‌تواند با بازگشت کامل آژانس به مراکز هسته‌ای و شفاف‌سازی درباره ذخایر اورانیوم، امتیاز حداقلی بدهد تا اروپایی‌ها اجرای اسنپ‌بک را شش ماه به تعویق بیندازند. این مسیر امتیاز بالایی را نمی‌طلبد اما می‌تواند جلوی بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را دستکم برای 6 ماه بگیرد و هم چنین فرصت دیپلماسی ایران را از سی روز به شش ماه افزایش دهد.
تعامل حداقلی و اتکا به روسیه و چین از دیگر گزینه‌هایی است که احتمالا ایران به آن می‌اندیشد. در این شرایط نیز تهران می‌تواند به همکاری محدود با آژانس ادامه دهد و به حمایت روسیه و چین در شورای امنیت تکیه کند. اما واقعیت این است که سازوکار اسنپ‌بک از نظر حقوقی خودکار است و حتی مخالفت مسکو و پکن مانع بازگشت تحریم‌ها نمی‌شود. نهایتاً شاید اجرای برخی بندها در عمل سست شود، ولی برچسب «تحریم شورای امنیت» به اقتصاد ایران بازخواهد گشت.
اقدامات متقابل و تصعید هسته‌ای می‌تواند یکی از تندترین واکنش‌های ایران باشد. این گزینه احتمالا شامل بالا بردن سطح غنی‌سازی یا محدود کردن بیشتر بازرسان آژانس است و حتی خروج از معاهده NPT هم در گفتمان برخی جریان‌ها مطرح شده است. اما این مسیر بیشترین ریسک امنیتی و سیاسی را دارد و می‌تواند حتی منجر به شکاف میان ایران با روسیه و چین شود.
بسته اعتمادساز منطقه‌ای یکی دیگر از گزینه‌های ایران است. در این رویکرد تهران می‌تواند با ارائه سیگنال‌های مثبت در حوزه منطقه‌ای و مثلاً کاهش تنش‌های نیابتی یا همکاری‌های انسان‌دوستانه، زمینه تعویق اجرای اسنپ‌بک را فراهم کند. این مسیر شاید هزینه داخلی بسیار کمتری نسبت به امتیازهای مستقیم هسته‌ای داشته باشد.
توسعه ایرانی