چرا برخی نوزادان به تعویض خون نیاز پیدا می‌کنند؟
ناسازگاری خونی؛ مهم‌ترین علت زردی شدید نوزادان
ساعت ۲۴-نوزادان بسیاری در روزهای ابتدایی زندگی با زردی روبه‌رو می‌شوند؛ مشکلی که در برخی موارد می‌تواند خطرناک شود و نیاز به درمان‌های فوری پیدا کند. پژوهشی تازه به بررسی دلایل مهم این وضعیت پرداخته است.
زردی نوزادی یکی از شایع‌ترین اختلالات دوران تولد است. این عارضه به دلیل بالا رفتن ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در خون و رسوب آن در بافت‌هایی مانند پوست ایجاد می‌شود و ظاهر نوزاد را زرد می‌کند. در اغلب موارد، زردی خفیف بوده و پس از چند روز بدون درمان خاصی برطرف می‌شود، اما گاهی سطح بیلی‌روبین به حدی بالا می‌رود که خطر آسیب جدی به مغز و سیستم عصبی نوزاد وجود دارد.
چنین حالتی «هیپربیلی‌روبینمی شدید» نام دارد و در صورت بی‌توجهی می‌تواند عوارض مادام‌العمر ایجاد کند. پزشکان برای پیشگیری از این آسیب‌ها از روش‌هایی مانند نوردرمانی یا در شرایط اورژانسی از تعویض خون استفاده می‌کنند.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که زردی می‌تواند دو نوع باشد: نوع فیزیولوژیک که طبیعی است و پس از چند روز بهبود می‌یابد، و نوع پاتولوژیک یا غیرطبیعی که ناشی از عواملی چون ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد، عفونت‌ها، مشکلات آنزیمی یا حتی اختلالات غده تیروئید است. اگر زردی خیلی زود، یعنی در ۲۴ ساعت نخست پس از تولد ظاهر شود، پزشکان آن را جدی تلقی می‌کنند و اقدامات درمانی فوری انجام می‌دهند.
مطالعات پیشین در ایران و سایر کشورها نیز نشان داده‌اند که تعویض خون، در کنار فواید نجات‌بخش خود، می‌تواند عوارضی مانند کاهش پلاکت‌ها یا اختلالات متابولیک به همراه داشته باشد. بنابراین شناخت دقیق عوامل ایجاد زردی شدید اهمیت زیادی دارد تا هم از بروز آن جلوگیری شود و هم نیاز به روش‌های تهاجمی درمانی کمتر گردد.
در این خصوص، اصغر قربانی، استادیار و متخصص اطفال و نوزادان در دانشگاه علوم پزشکی تهران، با همکاری دانشگاه علوم پزشکی قزوین، پژوهشی را در بیمارستان قدس قزوین انجام داده است. در این مطالعه به بررسی دلایل اصلی بروز زردی شدید در نوزادان بستری و مواردی که نهایتاً به تعویض خون منجر شده‌اند پرداخته شد. هدف پژوهشگران این بود که با روشن شدن عوامل خطر، امکان پیشگیری و مدیریت بهتر زردی در نوزادان فراهم شود.
روش کار بدین صورت بود که طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱، همه نوزادان بستری به علت زردی در بیمارستان قدس قزوین بررسی شدند. از میان ۳۲۶۶ نوزاد بستری، ۴۹ نوزاد به دلیل شدت بیماری تحت تعویض خون قرار گرفتند. اطلاعات مربوط به این نوزادان از پرونده‌های پزشکی و همچنین پرسشنامه‌هایی که توسط مادران تکمیل شد، جمع‌آوری گردید. این شیوه به پژوهشگران اجازه داد تا تصویری دقیق از شرایط بالینی، وضعیت تولد و عوامل احتمالی ایجادکننده زردی شدید به دست آورند.
نتایج نشان دادند که بیشتر نوزادان تحت تعویض خون، پسر بودند و حدود یک‌سوم آن‌ها نارس به دنیا آمده بودند. همچنین تقریباً نیمی از نوزادان فرزند اول خانواده محسوب می‌شدند. بررسی گروه‌های خونی نشان داد که بیشترین ناسازگاری‌ها میان مادران با گروه خونی O+ و نوزادان با گروه خونی A+ رخ داده است. افزون بر این، درصد قابل‌توجهی از نوزادان دچار کمبود آنزیم G۶PD بودند؛ وضعیتی که می‌تواند خطر زردی شدید را افزایش دهد.
پژوهشگران در جمع‌بندی یافته‌های خود اعلام کردند که سه عامل اصلی نیاز به تعویض خون عبارت بودند از: ناسازگاری ABO میان مادر و نوزاد، ناسازگاری Rh و کمبود آنزیم G۶PD. به گفته آن‌ها، شناسایی و کنترل به‌موقع این عوامل می‌تواند از بسیاری از موارد زردی شدید پیشگیری کرده و نیاز به تعویض خون را کاهش دهد.
اهمیت نتایج این پژوهش تنها به شناخت علل محدود نمی‌شود. بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده، می‌توان برنامه‌های آموزشی و غربالگری دقیق‌تری برای مادران و نوزادان طراحی کرد. برای نمونه، اطلاع‌رسانی به مادرانی که گروه خونی O دارند یا بررسی کمبود آنزیم G۶PD در نوزادان می‌تواند به تشخیص زودهنگام خطر کمک کند.
همچنین پژوهش فوق نشان می‌دهد که زردی هنوز هم یکی از دلایل اصلی بستری در نوزادان است و روش‌های درمانی موجود هرچند موثرند، اما همیشه کافی نیستند. ازاین‌رو، تقویت غربالگری و استفاده از روش‌های نوین درمانی می‌تواند پیامدهای منفی این بیماری را کاهش دهد.
جالب آن‌که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، تعویض خون به ندرت انجام می‌شود و بسیاری از متخصصان حتی در طول دوران کاری خود با چنین موردی روبه‌رو نمی‌شوند. اما در کشورهایی مانند ایران، هنوز این روش یکی از ابزارهای حیاتی برای نجات جان نوزادان به شمار می‌رود.
یافته‌های این مطالعه همسو با برخی تحقیقات پیشین و در مواردی متفاوت از آن‌ها بود؛ موضوعی که نشان می‌دهد عوامل خطر می‌توانند بر اساس جمعیت و شرایط متفاوت باشند.
نتایج این مطالعه علمی در فصلنامه «مطالعات علوم پزشکی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ارومیه منتشر شده‌اند. انتشار نتایج در این نشریه معتبر نشان‌دهنده اهمیت موضوع و توجه جامعه علمی به بررسی دقیق‌تر علل زردی و راهکارهای درمانی آن است.
ایسنا