رژیم غذایی در بیماران مبتلا به سنگ کلیه

سنگ‌های کلیه مشکل بسیار شایعی در جامعه امروز است. معمولا در سنین۳۰ تا ۵۰سالگی بیشتر بروز می‌کند و در مردان ۳ برابر بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد.
داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهد.چندین نوع سنگ در کلیه ممکن است ایجاد شود که عبارتند از: سنگ‌های کلسیمی (اگزالات کلسیم – فسفات کلسیم) سنگ‌های اسید اوریک و سنگ‌های سیستینی، شایع‌ترین نوع سنگ‌ها اگزالات کلسیم می‌باشد، عوامل مختلفی در ایجاد این سنگ‌ها موثرند که عبارتند از:
۱) دفع زیاد کلسیم از ادرار (در شرایطی مانند هیپرپاراتیروئیدی اولیه، سارکوئیدوز، عدم تحرک، مسمومیت با ویتامین D، اسیدوز لوله‌ای کلیوی و ...)
۲) مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی به دلیل افزایش بار اسیدی و افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی
۳) عوامل افزاینده دفع اگزالات از ادرار مثل دفع اگزالات زیاد از ادرار به صورت اولیه (در اثر نوعی نقص آنزیمی)، اختلال عملکرد روده کوچک (مانند بیماری التهابی روده)، مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مانند چای، کولاها، آبمیوه‌های ترش، اسفناج، بادام زمینی، شکلات و … رژیم غذایی با کلسیم کم که باعث می‌شود مقادیر بیشتری اگزالات برای جذب در دسترس باشد.در اینجا به توضیح رژیم غذایی در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی از نوع اگزالات کلسیم می‌پردازیم.
● کلسیم
در گذشته این تصور وجود داشت که برای کاهش بروز این سنگ‌ها، لازم است که فرد در رژیم غذایی خود از موادهای کلسیم استفاده نکند. اما امروزه مشخص شده است که دریافت بسیار کم کلسیم در رژیم غذایی خطر بروز سنگ‌های کلسیمی از نوع اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. زیرا در صورت محدودیت شدید کلسیم در رژیم غذایی، جذب اگزالات آزاد افزایش می‌یابد و این اگزالات اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود و در نتیجه خطر بروز سنگ‌های اگزالاتی افزایش می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دریافت کلسیم به صورت مکمل خطر بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم را افزایش می‌دهد. لذا بهتر است افراد مبتلا به این سنگ‌ها، کلسیم را از طریق رژیم غذایی دریافت کنند ولی مکمل کلسیم مصرف نکنند.
میزان دریافت کلسیم به صورت زیر است: در موارد دفع زیاد کلسیم از ادرار ۸۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان باردار و شیرده ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در زنان یائسه ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز، در هیپر کلیوری ایدیوپاتیک با جذب روده‌ای نرمال کلسیم ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز. در صورتی که فرد مدت طولانی رژیم غذایی با کلسیم بسیار کم (کمتر از ۸۰۰ میلی‌گرم در روز) داشته باشد ممکن است دچار مشکلات استخوانی (از جمله استئوپروز) شود.
● اگزالات
روزانه حدود ۴۰ – ۱۰ میلی‌گرم اگزالات از طریق ادرار دفع می‌شود که ۵۰ – ۴۰ درصد آن مربوط به رژیم غذایی است و بقیه از طریق متابولیسم داخلی در بدن تشکیل می‌شوند. ویتامین B۶ از موادی است که در تبدیل اگزالات به گلیسین دخالت دارد و کمبود این ویتامین باعث افزایش اگزالات آندوژن می‌شود.
میزان اگزالات موجود در مواد غذایی مختلف متفاوت است. در افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی مواد غذایی زیر نباید مصرف شود: اسفناج، ریواس، چغندر، مغزها، شکلات، چای، سبوس گندم، توت فرنگی
مواد غذایی دیگر مانند: قهوه، کولاها، سبزیجات برگ سبز، برگ چغندر، جعفری، بادمجان، پیازچه، محصولات سویا‌ (توفو) و سیب‌زمینی شیرین باید به مقدار کم مصرف شوند و نیازی نیست که به طور کامل از رژیم غذایی فرد حذف شوند.
● پروتئین
دریافت روزانه پروتئین به میزان ۱ – ۸/۰ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مناسب است بهتر است که پروتئین مصرفی از نوع پروتئین گیاهی باشد (پروتئین گیاهی ارجح بر پروتئین حیوانی است) پروتئین حیوانی زیاد به دلیل افزایش میزان فیلتراسیون کلیوی، افزایش بار اسیدی و ... باعث کاهش باز جذب کلیوی کلسیم و لذا افزایش خطر بروز سنگ می‌شود.
● کربوهیدرات‌ها
بهتر است که کربوهیدرات‌های ساده محدود شود زیرا باعث افزایش دفع کلسیم و اگزالات در ادرار و از طرف دیگر افزایش جذب کلسیم از روده می‌شوند.
● سدیم
در موارد دفع کلسیم زیاد از ادرار باید سدیم رژیم غذایی محدود شود. دریافت زیاد سدیم باعث افزایش حجم مایع سلولی و لذا افزایش فیلتراسیون کلیوی و افزایش دفع کلسیم می‌شود و باعث کاهش باز جذب کلیوی کلسیم می‌شود.
بهتر است روزانه حدود ۶ گرم نمک مصرف شود نه بیشتر.
● پتاسیم
در صورتی که میزان پتاسیم در رژیم غذایی کم باشد، دفع کلسیم افزایش می‌یابد. پس رژیم غذایی غنی از پتاسیم توصیه می‌شود. بهتر است از سبزیجات برگ سبز زیاد استفاده شود. موز، آدوکا و سیب‌زمینی هم از منابع خوب پتاسیم هستند.
● فیبر
فیبرها ترکیباتی هستند که به مقدار زیاد در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. دریافت فیبر زیاد در رژیم غذایی باعث می‌شود که احتمال بروز سنگ‌های اگزالات کلسیم کاهش یابد چرا که فیبرها در دستگاه گوارش با اگزالات ترکیب شده و مانع دفع اگزالات از ادرار می‌شوند. پس در رژیم غذایی از سبزی‌ها و میوه‌ها بیشتر استفاده شود.
● ویتامین‌ها
دریافت ویتامین C به صورت مکمل در مقدار زیاد خطر تشکیل سنگ‌های اگزالاتی را افزایش می‌دهد لذا توصیه می‌شود روزانه کمتر از ۲ گرم ویتامین C مصرف شود. مصرف ویتامین B۶ به میزان بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز باعث کاهش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود.
● مایعات
روزانه حدود ۳ لیتر مایعات مصرف شود که بهتر است ۵۰ درصد مایعات دریافتی آب باشد. باید مایعات در طول روز تقسیم شود، بهتر است هر ساعت یک لیوان مایعات دریافت شود و ۲ لیوان مایعات قبل از خواب مصرف شود.
استفاده از آبلیمو به میزان ۴ اونس مخلوط با ۲ لیتر آب در بیمارانی که سطح سیترات ادرار آنها پایین است کمک کننده می‌باشد.
دریافت زیاد مایعات تا حدودی خطر بروز سنگ‌های کلیوی را کاهش می‌دهد.