چرایی و چگونگی قاچاق طلا

پرویز محمدی

سالانه مقادیر بسیار زیادی طلا در کشور قاچاق می شود که با توجه به شرایط نه چندان باثبات بازار داخلی، در هر دوره قاچاق طلا به گونه ی مختلفی انجام می شود. به طور کلی می توان قاچاق طلای ایران را به دو بخش تقسیم کرد.
بخش اول، طلاهای ساخته شده و تزیینی می باشد که همیشه از کشورهای خارجی وارد ایران می شود. این طلاها نهایتا در ویترین طلافروشی ها با نام طلاهای ایتالیایی، ترک، سوئیسی و یا کلا با عنوان طلای خارجی با اجرت های بسیار بالا به مردم عرضه می شود. از دو سال پیش که ستاد مبارزه با کالای قاچاق واتحادیه طلا و جواهر، فروش مصنوعات خارجی را ممنوع اعلام کردند، عرضه این طلاها بسیار کمتر شده و به صورت پراکنده و پنهانی انجام می شود. اصلی ترین دلیل قاچاق طلاهای ساخته شده خارجی به داخل ایران، کیفیت بالای آنها و تقاضای بیشتر مشتریان می باشد. ناتوانی تولیدکنندگان داخلی در رقابت با مصنوعات خارجی، باعث شده که قاچاق طلاهای خارجی با توجه به اجرت بالای آنها، تجارتی سود آور برای قاچاقچیان آن باشد. اگر تولیدکنندگان داخلی بتوانند کیفیت ساخته های خود را افزایش داده و قادر به رقابت با کالاهای مشابه خارجی باشند، مطمئنا با توجه به ارزان تر بودن اجرت ساخت طلاهای ایرانی، خود به خود تقاضای طلاهای خارجی کمتر شده و با از بین رفتن بازار گرم آنها، قاچاق طلای خارجی برای قاچاقچیان سودآور نخواهد بود.
خوشبختانه پیگیری های اتحادیه طلا و جواهر و همچنین سختگیری های ستاد مبارزه با کالای قاچاق، باعث شده که قاچاق طلاهای خارجی به کمترین حد خود در چند سال اخیر برسد. از طرف دیگر با کم شدن طلاهای خارجی در بازار طلای ایران، فرصتی برای عرض اندام سازندگان داخلی به وجود آمده و شاهد افزایش روزافزون کیفیت طلاهای ساخته شده ی ایرانی هستیم. البته ناگفته نماند که هنوز هم پایین بودن کیفیت برخی از طلاهای ساخته شده ی ایرانی، باعث شده که همچنان بستر برای قاچاق طلاهای خارجی فراهم باشد و در بعضی موارد دیده شده که طلاهای خارجی پس از ورود به ایران دوباره در کارگاه های داخلی مهر شده و در بازار ایران با نام و برند ایرانی به فروش می رسد. اگر سازندگان ایرانی بتوانند محصولاتی با کیفیت تولید کنند که قابل رقابت با کالاهای خارجی باشد، یقینا شاهد قاچاق و اینگونه تقلب ها در این بازار مهم و حیاتی نخواهیم بود.
بخش دیگری از قاچاق طلای ایران، به صورت طلای آبشده و یا شمش می باشد. مسیر قاچاق طلای آبشده و شمش طلا در هر زمان متفاوت است. وقتی که طلای داخلی ایران نسبت به قیمت جهانی ارزانتر باشد، طلا از ایران به کشورهای دیگر قاچاق می شود و زمانی که نرخ طلای داخلی ایران نسبت به قیمت جهانی آن گرانتر باشد، طلا از کشورهای دیگر به داخل ایران قاچاق می شود.
نرخ طلا در بازارهای داخلی ایران با توجه به قیمت جهانی آن و قیمت داخلی دلار محاسبه می شود. به این صورت که قیمت جهانی یک انس طلای ۲۴ عیار (طلای با خلوص ۹۹۹.۹ در ۱۰۰۰ ) ضرب درقیمت دلار به تومان، تقسم بر عدد ۹.۵۷ می شود. عدد به دست آمده ارزش یک مثقال طلای ۱۷ عیار(طلای با خلوص ۷۰۵ در ۱۰۰۰) می باشد که در بازار به آن مظنه می گویند. با تقسیم قیمت یک مثقال طلای ۱۷ عیار بر عدد ۴.۳۳۱۸ قیمت یک گرم طلای آبشده ۱۸ عیار(طلای با خلوص ۷۵۰ در ۱۰۰۰) به دست می آید. در شرایطی که توازن بین انس و دلار با مظنه داخلی از بین برود، فرصت قاچاق طلا برای قاچاقچیان این فلز ارزشمند پیدا می شود. این توازن گاهی اوقات به دلایل مختلفی از جمله نوسانات شدید دلار به وجود می آید. اگر قیمت تمام شده طلا نسبت به انس جهانی طلا و قیمت دلار داخل پایین تر باشد، طلا به خارج از کشور قاچاق می شود و با فروش آن دلار وارد می شود و دوباره دلارهای وارد شده تبدیل به طلا شده و از کشور خارج می شود. این روند تا زمانی که توازن بین مظنه و قیمت دلار ایجاد نشود، ادامه خواهد داشت. حالت عکس این قضیه نیز وجود دارد. یعنی اگر قیمت تمام شده طلا نسبت به انس جهانی طلا و نرخ دلار در بازار ایران بالاتر باشد، طلا به داخل کشور قاچاق می شود. البته بعد از قاچاق طلا چه به خارج و چه به داخل، به دلیل افزایش عرضه در حالت اول و افزایش تقاضا در حالت دوم، خود به خود بعد از مدتی دوباره موازنه برقرار می شود. اما در این فاصله بسیاری از سوداگران به سودهای نجومی می رسند و در هر دو صورت چون واردات و صادرات این گونه طلا به صورت غیر قانونی انجام می گیرد و عوارض گمرکی پرداخت نمی شود، به اقتصاد کشور لطمه وارد می کند. برای جلوگیری از قاچاق این فلز مهم، تیم اقتصادی دولت باید نظارت دقیقی بر بازار طلا داشته باشد و با رصد دقیق این بازار و جلوگیری از ایجاد قیمت های کاذب توسط دلالان، مانع سودجویی قاچاقچیان شود.
همچنین مدتی است که زمزمه هایی در مورد قاچاق سکه های بانکی به کشورهای دیگر مخصوصا امارات متحده عربی شنیده می شود. با توجه به اینکه از چند ماه گذشته قیمت تمام سکه بهار آزادی و طرح امام (ره) با قیمت طلای موجود در آن برابر شده است، امکان اینکه به جای شمش طلا، سکه های بانکی قاچاق شود بسیار محتمل است. چرا که وقتی قیمت تمام سکه دقیقا برابر با طلای به کار رفته در آن باشد، به عنوان طلای آبشده نیز خرید و فروش می شود و حتی برای راحتی در حمل ونقل، سکه را ذوب می کنند. بدیهی است که برای جلوگیری از قاچاق سکه های بانکی و همچنین جلوگیری از ذوب و خرید و فروش آنها به عنوان طلای آبشده، باید قیمت سکه تمام بهار آزادی مقداری بالاتر از ارزش طلای موجود در سکه باشد تا ارزش آن به عنوان سکه بانکی در بازار حفظ شود وهمانند طلای آبشده معامله نشود. برابری نرخ سکه های تمام بهار بانکی با ارزش طلای موجود در آنها و لحاظ نکردن حق ضرب و مالیات برارزش افزوده در قیمت آن، غیر منطقی به نظر می رسد و بانک مرکزی برای جلوگیری از این مشکلات می بایست تدابیری در راستای واقعی نمودن قیمت سکه در بازار انجام دهد.