چگونه از صداوسیما شکایت کنیم؟/همه شاکیان رسانه ملی

ساعت 24-اولین بار نیست و قطعا آخرین بار هم نخواهد بود که یک نهاد حقوقی یا یک شخص حقیقی از صداوسیما شکایت می‌کند. قطعا اگر قرار شود شکایت‌های صورت‌گرفته از تنها رسانه فراگیر انحصاری صوت و تصویر- طبق تعریف قانون اساسی- را ردیف کرد، طوماری بلندبالا خواهد شد و اگر به سراغ شاکیان بروید، قطعا پاسخ خواهید شنید: «آنچه البته به جایی نرسد فریاد است...».

درحالی‌که رسانه‌های چاپی یا غیرچاپی مانند خبرگزاری‌ها یا سایت‌های خبری و غیرخبری بارها و بارها و به انحای مختلف با شکایت شخصیت‌های حقوقی و حقیقی حتی مدعی‌العموم پایشان به دادگاه کشیده می‌شود و با مجازات‌هایی چون، جریمه نقدی، بازداشت مدیرمسئول، احضار نویسنده، توقیف و لغو امتیاز روبه‌رو می‌شوند، صداوسیما با امتیازی ویژه از همه این مجازات‌ها مصون است. حتی انتشار توضیح و جوابیه که ساده‌ترین و معمول‌ترین واکنش در فراینده تولید محتواست و بارها در رسانه‌های عادی به چشم می‌خورد، تقریبا جایی در صداوسیما ندارد. هیچ‌وقت دیده نشده فرد یا نهادی برای دفاع از خود و در واکنش به انتشار، مطلب، خبر یا گزارشی علیه یا درباره خود اجازه یا امکان حضور در صداوسیما را پیدا کند. نمونه بارز آن وقتی بود که در ماجرای انتخابات سال 88 هاشمی و ناطق نوری خواستند که به آنها فرصتی داده شود تا در ازای ادعاها و تهمت‌هایی که محمود احمدی‌نژاد در مناظره‌ها به آنها زده بود، از خود دفاع کنند اما صداوسیمای عزت‌الله ضرغامی، رئیس وقت صداوسیما و نامزد 1400 اصولگرایان شخصا صلاح ندید که آنها پا به تلویزیون بگذارند. ضرغامی بعدا به «شرق» گفت که به آقای ناطق نوری گفتیم که صلاح نیست در این زمینه صحبت کنید اما اگر در موارد دیگر تمایل به صحبت دارید، می‌توانید حضور پیدا کنید. ضرغامی گفته بود: «من دراین‌باره بارها با آقای ناطق صحبت کردم. خیلی تماس گرفتم و گفتم تلویزیون در اختیار شماست. بیایید سخنرانی کنید؛ اما ایشان خودشان در شرایطی بودند که نمی‌آمدند. حتی من گفتم در مراسم احیا شرکت کنید، ما پخش می‌کنیم؛ اما بازهم نمی‌رفتند. اصلا در فضاهای عمومی نمی‌رفتند. لازم نبود من بگویم مردم منتظر باشید آقای ناطق می‌خواهد بیاید درباره پسرش توضیح بدهد؛ چون این خودش ضد تبلیغ بود. ما صد برنامه دیگر می‌توانستیم ترتیب بدهیم که آقای ناطق بیاید صحبت کند». فرزند ناطق‌نوری در واکنش گفته بود: «به رغم درخواست کتبی اینجانب به تاریخ پانزدهم خردادماه 88 که هم از طریق فاکس و هم به‌صورت دستی خدمت ایشان تقدیم شد (از طریق گوگل هم این روزها قابل جست‌وجو است) و همچنین تماس‌های مکرر با ایشان و همکارانشان، به‌هیچ‌عنوان این فرصت پاسخ‌گویی به تهمت‌های آقای احمدی‌نژاد در اختیار ما قرار نگرفت! شاید بهتر بود که آقای ضرغامی، به‌جای دلسوزی و مصلحت‌اندیشی‌های پرخسارت و یا هر انگیزه دیگری، به وظیفه قانونی، اخلاقی و شرعی خودشان عمل می‌کردند. انتظار ما روشن بود! توقع این بود که به اصل 175 قانون اساسی احترام می‌گذاشتند. آقایان وظیفه داشتند که قانون اساسنامه سازمان صداوسیما، ناظر به حق دفاع از مظلوم را مبنای عمل قرار می‌دادند» که همین به قهر چندساله ناطق با صداوسیما منجر شد. در مورد آخر ناطق‌نوری که به‌منظور شرکت در مراسم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در حسینیه جماران حاضر شده بود، هنگامی که خبرنگار صداوسیما درخواست مصاحبه با او را داشت، ناطق‌نوری از مصاحبه با صداوسیما خودداری کرد. در شرایطی که سیاست‌های یک سازمان که باید بعد ملی داشته باشد اما مانع حضور دو چهره سیاسی مهم در این رسانه می‌شود، قطعا مردم عادی جا و مکانی برای ورود به آن نخواهند داشت. تا جایی که حتی ریاست‌جمهوری هم برای الزام صداوسیما به انتشار جوابیه مجبور به نامه‌نگاری با قوه قضائیه می‌شود. سال گذشته حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهوری و نماینده قوه مجریه در شورای نظارت بر سازمان صداوسیما، در نامه‌ای به حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای، خواستار الزام صداوسیما به پخش جوابیه دولت توسط شورای نظارت شد. حسام‌الدین آشنا با اشاره به امتناع صداوسیما از پخش جوابیه دولت درباره اتهامات و خلاف‌واقع‌گویی‌های برنامه پرونده ویژه شبکه سه با موضوع دختر آبی، با استناد به بند ۳۰ «اساسنامه سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی» خواستار ورود شورای نظارت به موضوع و الزام صداوسیما به پخش پاسخ دولت دوبرابر اصل مطلب در همان شبکه سه شد. متهم‌کردن دولت به عدم آماده‌سازی ورزشگاه‌ها برای حضور زنان، مقصردانستن دولت در خودسوزی دختر آبی به دلیل عدم آماده‌سازی ورزشگاه‌ها توسط دولت و حضور نمایندگان قوه مقننه و قضائیه در برنامه پرونده ویژه و غیبت نماینده‌ای از قوه مجریه از موارد مورد اشکال دولت درباره برنامه پرونده ویژه است. یکی از شاکیان مشهور صداوسیما مرحوم محمدرضا شجریان بود که گفته بود به‌جز صوت ربنا که متعلق به مردم است، صداوسیما حق پخش صدای او را ندارد اما دادگاه نه‌تنها صداوسیما را متهم تشخیص نداد بلکه مدعی شد که پخش آهنگ‌های شجریان از این رسانه باعث مشهورشدن او شده است؛ شکایتی که البته با اعتراض وکیل شجریان بسته نشد و حتی پرونده شکایت بعد از فوت ایشان هم ادامه دارد. یا پخش مستند بیراهه، دو سال پیش اعتراضات فراوانی را به دنبال داشت که یک عضو شورای نظارت بر صداوسیما گفته بود: اقدام صداوسیما در پخش مستند بیراهه و نمایش اعترافات، اقدامی غیرقانونی و غیراخلاقی بود که موجب به‌وجودآمدن فضای بسیار منفی در جامعه شد و شکایت‌های متعددی توسط انجمن حمایت از کودکان و گروه‌های اجتماعی گوناگون از صداوسیما به شورا رسیده که در جلسه هفته آینده به این شکایات و آثار بسیار منفی به‌وجودآورده در داخل و خارج از کشور رسیدگی می‌کنیم». اما اینکه سرانجام این شکایات چه شد و صداوسیما چطور مجازات شد، مشخص نیست؟ شکایت پرسپولیس از صداوسیما یا یک عضو استقلال از یک مجری پخش مستندهای سیاسی با تم جناحی که در آن علیه برخی چهره‌ها و اشخاص ادعاهایی مطرح می‌شود یا برنامه‌های زنده با حضور کارشناس که در آن کارشناس مجری صحبت‌هایی علیه برخی مطرح می‌کند، مهم‌ترین بسترهای شکایت علیه صداوسیماست اما شاکیان در این سال‌ها آن‌قدر به در بسته خورده‌اند که در بسیاری از موارد عطای شکایت را به لقایش می‌بخشند!

روند ثبت شکایت
نمایندگی قوه مجریه در شورای نظارت بر صداوسیما سایتی دارد که با مراجعه به آن می‌شود شکایت از صداوسیما را ثبت کرد. این شکایت هم از طرف اشخاص حقیقی و هم حقوقی درباره صداوسیما قابل ثبت است. براساس قانون چنانچه در برنامه‌های پخش‌شده سازمان صداوسیما (اعم از خبری، گزارشی، تولیدی در قالب‌های مختلف بیانی ـ تصویری و نمایشی) از شبکه‌های محلی، سراسری و بین‌المللی یا در اطلاعیه‌های صادره از سوی آن سازمان مطالبی مشتمل بر توهین، افترا یا خلاف واقع نسبت به هر شخص (اعم از حقیقی یا حقوقی) باشد و یا به هر نحوی اظهارات اشخاص تحریف گردد، مراحل ذیل برای احقاق حق طی خواهد شد: ۱- مدعی می‌تواند اعتراض خود را کتبا به سازمان صداوسیما منعکس نماید. سازمان صداوسیما در صورت قبول اعتراض، ظرف بیست‌وچهار ساعت پاسخ وی را به‌صورت عادلانه، حداقل دوبرابر زمان اصل مطلب که از پنج دقیقه کمتر نباشد، در همان برنامه و ساعت و در همان شبکه به‌طور رایگان پخش نماید. ۲- در صورت عدم توافق میان معترض و سازمان صداوسیما، وی می‌تواند موضوع را برای رسیدگی به شورای نظارت بر سازمان صداوسیما به‌عنوان مرجع تشخیص وقوع توهین، افترا، تحریف یا خلاف واقع منعکس نماید و شورای نظارت نیز موظف است در اسرع وقت (حداکثر چهل‌وهشت ساعت) به مسئله رسیدگی نموده و درصورتی‌که حق را به ذی‌نفع داد نظر خود را به سازمان صداوسیما ابلاغ کند و سازمان صداوسیما موظف است پاسخ ذی‌نفع را مشروط به آنکه متضمن توهین و افترا به کسی نباشد، حداقل دوبرابر مدت مطلب اصلی که از پنج دقیقه کمتر نباشد تا حداکثر بیست‌وچهار ساعت پس از دریافت پاسخ در همان برنامه و ساعت و در همان شبکه به‌طور رایگان پخش کند.۳- شورای نظارت موظف است برای تحقق وظایف مندرج در این قانون سازوکار لازم را فراهم سازد.۴- چنانچه سازمان صداوسیما از اجرای مصوبه شورای نظارت خودداری نمود و یا شاکی نسبت به نظر شورای نظارت معترض باشد، بنا بر شکایت شاکی، شعبه خاصی که به این منظور تشکیل می‌شود، نسبت به موضوع خارج از نوبت (حداکثر یک هفته) رسیدگی و حکم مقتضی را براساس این قانون صادر خواهد نمود. صداوسیما مکلف است نظر دادگاه را ظرف مدت بیست‌وچهار ساعت اجرا کند. در صورت عدم اجرای حکم، متخلف به مجازات مستنکف از اجرای حکم دادگاه محکوم خواهد شد.
تبصره ۱ـ اگر سازمان علاوه بر پخش پاسخ مذکور، مطالب یا توضیحات مجددی را که متضمن توهین، افترا یا تحریف باشد پخش نماید، ذی‌نفع حق پاسخ‌گویی مجدد دارد. پخش قسمتی از پاسخ یا افزودن مطالبی به آن در حکم عدم پخش است. تبصره ۲ـ مصوبه مذکور مانع از پیگیری مستقیم شاکی نسبت به سایر جهات کیفری از طریق دادگاه نخواهد بود.