چگونه در تامین اجتماعی به هرم مازلو توجه کنیم؟

نظام متمرکز تامین اجتماعی؛ رهیافتی به قرن جدید

ساعت 24-نظریه سلسله مراتب نیازهای «مازلو» یکی از نظریات غالب در حوزه مدیریت، روانشناسی و انسانشناسی است. بر اساس این نظریه توجه و اهتمام انسان‌ها به تامین نیازهای خود، غالبا و عموما به ترتیب اولویت و از مراحل و سطوح بنیادی و اساسی یا پایه‌ای و حداقلی به مراحل و سطوح بالاتر و انتزاعی صورت می‌گیرد. بر اساس این نظریه چنانچه نیازهای سطوح پایین‌تر برآورد نشود، انسان سراغ نیازهای سطوح بالاتر نمی‌رود بر همین اساس نیز در خط‌مشی‌گذاری عمومی و دولتی و در طراحی و تدوین سیاست‌های رفاهی، سیاست‌های اجتماعی نیز همین رویکرد سلسله‌مراتبی نیازها مدنظر قرار گرفته و می‌گیرد.

از همین منظر وفق اعلامیه جهانی حقوق بشر، اهداف سند توسعه هزاره و مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی پذیرفته شده توسط ایران از جمله «سند کارشایسته»، تامین نیازهای اساسی و اولیه و تضمین سطح حداقل خدمات حمایتی و سطح پایه پوشش‌های بیمه اجتماعی برعهده حاکمیت‌ها و دولت‌هاست و به عنوان حق مردم و تکلیف دولت‌ها محسوب می‌شود. امری که در بندهای 9 و 12 اصل سوم و بندهای 2 و 4 اصل 21 و بندهای 1 و 2 اصل 43 و اصل 29 قانون اساسی تصریح شده است. در سپهر نظام رفاهی مبتنی بر قانون اساسی، احکام مندرج در اصول 3، 21 و 43 ناظر بر تکلیف دولت در تامین و تضمین سطح پایه و حداقلی خدمات و حمایت‌های اجتماعی و پوشش‌های سطح پایه بیمه‌های اجتماعی است و در اصل 29 علاوه بر سطح پایه، به سایر سطوح بالاتر که باید مبتنی بر مشارکت عمومی (مالی) افراد مستطیع و دارای شغل، کسب و کار و توان مالی و درآمدی کافی با دولت تضمین، اشاره شده است. خداوند تبارک و تعالی نیز در سوره قریش خطاب به کفار و بت‌پرستان می‌فرماید شما باید به من ایمان بیاورید چون نیازهای شما را تامین کردم (فلْیعْبُدُوا ربّ هذا الْبیْتِ، الّذی أطْعمهُمْ مِنْ جُوعٍ و آمنهُمْ مِنْ خوْفٍ- آیات 3 و 4 سوره قریش) که اشاره به همین نیازهای اساسی و اولیه (تامین آب و غذا) و امنیت (در مقابل مخاطرات) دارد و پر واضح است که حکومت‌ها و دولت‌ها و به ویژه حاکمیت اسلامی و دولت اسلامی مکلف و مبعوث به تامین و تضمین این سطح از خدمات و پوشش‌ها برای آحاد مردم به‌طور اعم و برای اقشار ضعیف به‌طور اخص هستند. اگر بخواهیم متناظر هرم سلسله مراتب نیازهای مازلو را در حوزه تامین اجتماعی بیان کنیم و ترجمانی از آن را در حوزه‌های مرتبط با نظام تامین اجتماعی نشان دهیم به همان سلسله مراتب نیازها در قالب نظام چند لایه تامین اجتماعی مبتنی بر لایه‌بندی (امدادی، حمایتی و بیمه‌ای) و سطح‌بندی لایه بیمه‌های اجتماعی (پایه، مازاد و مکمل) می‌رسیم. با این تفاوت که در هرم سلسله مراتب نیازهای مازلو قاعده هرم بزرگ‌تر است، ولیکن در هرم سلسله مراتبی نظام تامین اجتماعی به لحاظ جمعیتی باید عکس این حالت اتفاق بیفتد. به عبارت دیگر باید نظام تامین اجتماعی ابتدا با رویکرد پیشگیری از افتادن مردم به ورطه فقر و آسیب اجتماعی و از بین بردن سرچشمه‌های تولید فقر و آسیب اجتماعی و سپس با رویکرد توانمندسازی، کارگستری و بازاجتماعی شدن افرادی که قبلا به این ورطه دچار شده‌اند و ممانعت از نسلی شدن و چرخه‌ای شدن فقر و آسیب، به نحوی عمل کند که از جمعیت موجود در قاعده هرم کاسته شده و به افراد نائل شده به سطوح بالاتر هرم بیفزاید. برای تحقق این امر و ایجاد زمینه و بستر لازم برای ایفای وظایف ذاتی حکومت و دولت در قبال آحاد مردم به ویژه اقشار ضعیف ‌باید مراحل زیر برای شکل‌گیری نظام متمرکز تامین اجتماعی طی و انجام شود:
- پایگاه اطلاعات ملی ایرانیان مبتنی بر اطلاعات ثبتی و عملیاتی و دربر‌گیرنده اطلاعات هویتی فرد و خانوار (کد ملی)، مکانی (کدپستی) و درآمدی (کد شغلی و کسب و کار) شکل بگیرد و از طریق پنجره واحد خدمت، تمامی دریافت‌ها و پرداخت‌های افراد در حوزه‌های حمایتی، بیمه‌ای، یارانه‌های اجتماعی، تسهیلات و کمک‌های اعطایی در آن درج ، ثبت و ضبط شود.
- ضمن تمرکز و تجمیع یارانه‌های اجتماعی (معطوف به افراد و خانوارها)، سیاست‌های بازتوزیعی متناسب برای تمام فعالیت‌ها (مالیات و حق بیمه عام) و نیز فعالیت‌های و اقدامات آسیب‌رسان به کیفیت زندگی مردم (مالیات اجتماعی) به‌ کار گرفته شود.
- یک پوشش فراگیر در سطح پایه خدمات حمایتی و سطح پایه پوشش‌های بیمه‌ای برای همگان برقرار شود.
- بر اساس پرونده الکترونیک رفاه و تامین اجتماعی و انجام آزمون وسع، میزان استطاعت (برای مشارکت مالی در تامین پوشش‌های بیمه‌ای) و استحقاق (برای تعیین نوع و میزان کمک دولت) صورت گیرد.
- بسته خدمات، جامعه هدف، نوع و میزان خدمت یا پوشش، سازوکار و ساختار ارایه خدمت، نحوه تامین مالی و مشارکت مالی ذی‌نفع در لایه‌ها و سطوح نظام متمرکز تامین اجتماعی مشخص شود .
- ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات تامین اجتماعی و ایجاد عدالت در برخورداری از منابع عمومی بر اساس آزمون وسع و لایه‌بندی و سطح‌بندی خدمات صورت گیرد.
- از وقوع فقر و آسیب اجتماعی پیشگیری شود و افراد در معرض خطر مصون‌سازی شوند و با سرچشمه‌های تولید فقر و آسیب اجتماعی برخورد شود .
- اولویت با توانمندسازی و کارگستری و تلاش برای خروج از تله فقر و آسیب اجتماعی و باز اجتماعی شدن (بازگشت به محیط خانواده، کار و جامعه) باشد تا از نسلی شدن فقر و آسیب جلوگیری شود.
- اولویت و محوریت به حوزه بیمه‌ای نسبت به حوزه‌های امدادی و حمایتی داده شود و حتی‌الامکان حمایت از طریق نظام بیمه‌ای صورت گیرد.
- پر واضح است که در این فرآیند، اولویت اساسی فراهم کردن سطح پایه خدمات حمایتی و پوشش‌های سطح پایه بیمه‌های اجتماعی برای آحاد جامعه در سطح حداقلی است. امری که با تمرکز و تجمیع یارانه‌های آشکار (بالغ بر 140 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی) و سمت‌دهی یارانه‌های پنهان به صورت هوشمند و هدفمند برای افراد و خانوارها (بالغ بر 100 هزار میلیارد تومان یارانه ارزی و بالغ بر 900 هزار میلیارد تومان سایر یارانه‌هایی که به اسم حمایت از اقشار ضعیف به صنعت - بازارهای مختلف اعطا می‌شود و غالبا موتورهای تولید رانت هستند) کاملا مقدور و در دسترس است و مقدمات آن طی سال‌های اخیر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در قالب پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان و پنجره واحد خدمات آن فراهم شده است. ایدون باد.
عضو و نایب رییس هیات مدیره تامین ا جتماعی