زوال امپراتوری گازی روسیه در بازار اروپا

ساعت 24 - اروپا از طریق تقبل هزینه‌های قابل توجه متنوع‌سازی و ایجاد شبکه‌های جدید توانست وابستگی خود به گاز طبیعی روسیه را کاهش دهد. بدین معنا که قدرت مسکو در کنترل بازار گاز طبیعی اروپا به‌نظر می‌رسد برای همیشه از دست رفته است.

در این میان گاز طبیعی مایع شده اهمیت زیادی پیدا کرده است. در چنین شرایطی آینده تسلط کرملین بر بازارهای گاز طبیعی در دنیا در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. شرکت «گازپروم»، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین غول‌های جهان انرژی که در گذشته‌ای نه‌چندان دور بازارهای انرژی اروپا را در اختیار خود داشت، اکنون به‌دلیل کاهش درآمدهای حاصل از فروش گاز، از دست‌دادن سهم بازار در اروپا، و افزایش تنوع منابع انرژی توسط کشورهای اروپایی، با چالش‌های جدی مواجه شده است. در این زمینه چند نکته حائز اهمیت است: 1- با کاهش وابستگی اروپا به واردات گاز روسیه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی جایگزین، تسلط «گازپروم» بر بازار روزبه‌روز کمرنگ‌‌‌‌‌تر شده‌است. علاوه بر این، تحریم‌های غرب، تلاش‌های «گازپروم» برای نفوذ به بازارهای جدید و گسترش فعالیت‌های آن را عملاً بی‌نتیجه کرده است، با این حال «ولادیمیر پوتین» در مواجهه با چالش‌های اقتصادی، مقاومت نشان داده و براساس نظر او ذخایر عظیم گاز طبیعی روسیه همچنان یک دارایی ارزشمند برای پشت سر گذاشتن روزهای سخت به‌شمار می‌آید. 2- مسیر آینده امپراتوری گازی روسیه احتمالاً به عوامل مختلفی از جمله تحولات ژئوپلیتیک، روندهای جهانی انرژی و اثربخشی تحریم‌های غرب بستگی خواهد داشت. تلاش‌های پوتین برای تقویت توان جنگی روسیه در تهاجم به اوکراین، «گازپروم» غول انرژی دولتی این کشور را متوجه ضررهای هنگفت کرده است، درحالیکه اقتصاد مسکو نسبتاً باثبات به‌نظر می‌رسد، افزایش تولید تسلیحات برای درگیری‌ها در شرق اوکراین رونق اقتصادی این کشور را در مقایسه با سال‌های پیش به مراتب کندتر کرده است. 3- علیرغم افزایش قیمت نفت که به درآمد کرملین از طریق فروش نفت به‌واسطه ناوگان سایه کمک کرده، «گازپروم» به‌دلیل کاهش درآمدهای مربوط به گاز طبیعی با ضررهای غیر‌قابل جبرانی مواجه شده است. فرض «ولادیمیر پوتین» مبنی بر اینکه اتکای اروپا به گاز روسیه همیشگی خواهد بود، اشتباه از آب درآمد. بعد از حمله روسیه به کی‌یف، رهبران اروپایی برخلاف انتظار پوتین، واردات گاز را کاهش دادند و وابستگی قاره سبز به گاز روسیه از ۵۰‌ درصد به ۸ ‌درصد رسید‌ و نروژ به تامین‌کننده اصلی گاز طبیعی «اتحادیه اروپا» تبدیل شد. این تغییر، همراه با ممنوعیت واردات گاز روسیه توسط کشورهایی مانند بریتانیا، ضربه سختی به «گازپروم» وارد کرد. اروپا در زیرساخت‌های LNG سرمایه‌گذاری کرده و وابستگی به گاز روسیه را تا حد امکان کاهش داد. 4- اختلالات زنجیره تامین ممکن است به قیمت غیرقابل پیش‌بینی گاز در آینده نزدیک منجر شود. تلاش‌های «گازپروم» برای یافتن بازارهای جدید با تحریم‌های غرب روبه‌رو شده و پوتین را مجبور کرده تا راه‌های غیرمتعارفی از جمله تولید اوره را برای نجات بقایای صنعت گاز روسیه بررسی کند. در حالیکه بعید است اروپا در کوتاه‌مدت واردات گاز روسیه را به‌طور کامل متوقف کند، روند کاهش اتکاء به منابع انرژی روسیه شروع شده است. اروپا به‌طور فعال در حال تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود و سرمایه‌گذاری در منابع جایگزین مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و گاز طبیعی مایع شده برای افزایش امنیت انرژی و کاهش خطرات ژئوپلیتیک است. رویدادهای اخیر، از جمله حمله روسیه به اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن توسط کشورهای غربی، تلاش‌ها برای کاهش وابستگی به گاز روسیه را تسریع کرده است. 5- کشورهای اروپایی در حال بررسی گزینه‌های متفاوت مانند افزایش واردات LNG، توسعه تولید انرژی داخلی و بهبود اقدامات بهره‌وری انرژی، برای کاهش وابستگی به واردات انرژی روسیه هستند که ظاهراً اثرات مثبت آن فراتر از انتظار بوده‌است، با این حال قطع کامل روابط با گاز روسیه ممکن است در کوتاه‌مدت به‌دلیل زیرساخت‌های موجود، تعهدات قراردادی و چالش‌های انتقال به منابع انرژی جایگزین امکان‌پذیر نباشد. علاوه بر این، روسیه همچنان یک بازیگر مهم در بازار انرژی جهانی است و صادرات گاز طبیعی آن همچنان بخشی از تقاضای انرژی اروپا را تامین می‌کند، درحالیکه اروپا ممکن است واردات گاز روسیه را در آینده نزدیک به‌طور کامل متوقف نکند. 6- «گازپروم» برای ارسال گاز روسیه به اروپا دو خط لوله با نام‌های «نورداستریم 1» و «نورداستریم ۲» به طول حدود ۳ ‌هزار کیلومتر با هزینه تقریبی ۱۶ ‌میلیارد دلار را از زیر دریای بالتیک عبور داد که بعد از تحریم‌های غرب عملاً بلااستفاده شده‌اند. روزگاری نه‌چندان دور، «گازپروم» چراغ خانه‌ها و صنایع اروپا را روشن نگه می‌داشت، اما اکنون با ضررهای قابل توجهی مواجه شده است. «ولادیمیر پوتین»، همه آنچه در توان دارد را برای تقویت ماشین جنگی روسیه به‌کار گرفته لذا اقتصاد این کشور، در مواجهه با تحریم‌های غرب بهتر از حد انتظار عمل کرده است، با این حال آمارها به‌جای انعکاس رفاه، نشان می‌دهد که سلاح‌های بیشتری برای درگیری در شرق اوکراین تولید می‌شود و تامین مالی آن عمدتاً از طریق فروش نفتی است که روس‌ها به کمک ناوگان غیر‌رسمی خود به پالایشگاه‌های آسیا تحویل می‌دهند. 7- شرکت دولتی «گازپروم» به بدترین وضع مالی خود در یک ربع قرن گذشته سقوط کرده و در سال گذشته حدوداً 7 ‌میلیارد دلار از دست داده است. این بزرگ‌ترین ضرر در حداقل ۲۵ سال‌ گذشته است. «ولادیمیر پوتین» معتقد بود که شبکه گسترده خطوط لوله روسیه در اروپا به‌ویژه «نورداستریم»، اعتیادی ایجاد کرده باشد که رهبران غربی را وادار می‌کند که در قبال حمله به اوکراین عقب‌نشینی کنند و به او اجازه دهند کی‌یف را بدون مزاحمت تصرف کند، ولی در عمل معادلات به شکل دیگری رقم خورد و رهبران «اتحادیه اروپا» به اتفاق آرا تصمیمی را اتخاذ کردند که مورد انتظار پوتین نبود. در سال‌ ۲۰۲۱، بیش از ۴۰‌ درصد از واردات گاز «اتحادیه اروپا» از روسیه بود. براساس گزارش «کمیسیون اروپا»، این میزان در سال‌گذشته به کمتر ۸ ‌درصد کاهش یافت و سیر نزولی این رقم آهسته ولی پیوسته ادامه دارد. زمانیکه قراردادهای تامین گاز طبیعی از طریق لوله از طریق اوکراین به پایان برسد، انتظار نمی‌رود که این قراردادها تمدید شوند و «گازپروم» مشتریان بیشتری را از دست خواهد داد. نروژ اکنون بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز وارداتی «اتحادیه اروپا» است و بریتانیا که قبل از جنگ گاز طبیعی کمی از روسیه وارد می‌کرد، خرید از روسیه را به‌طور کامل ممنوع کرده است. گازپروم از ابتدای سال‌ ۲۰۲۳ انتشار جزئیات صادرات خود را متوقف کرد، اما به‌طور کلی فروش آن در خارج از روسیه بیش از ۵۰ درصد کاهش نشان می‌دهد. 8- «اتحادیه اروپا»، در سال میلادی گذشته ظرفیت واردات LNG خود را ۴۰ ‌میلیارد متر‌مکعب افزایش داد و در نظر دارد در سال جاری میلادی ۳۰ ‌میلیارد متر‌مکعب دیگر هم به ظرفیت خود اضافه کند. علاوه بر این، واردات اروپا از ایالات متحده و قطر به میزان قابل توجهی افزایش یافته است، با این حال به‌دلیل اختلالات زنجیره تامین جهانی، قیمت‌ها در ماه‌های آینده چندان قابل پیش‌بینی نیستند. در چنین شرایطی «گازپروم» به‌دنبال راه‌هایی برای دستیابی به مشتریان جدید است، اما حتی تلاش‌ها برای ساخت پایانه‌‌‌‌‌های LNG به‌دلیل تحریم‌های غرب با مشکل مواجه شده است.