جداسازی پوتین از شی ؛ ماموریت ترامپ است

دونالد ترامپ حدود یک ماه قبل از انتخابات آمریکا در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسون، مفسر سیاسی با افتخار گفت: چیزی که هرگز نمی‌خواهیم اتفاق بیفتد این است که روسیه و چین با هم متحد شوند. من باید آن‌ها را از هم جدا کنم و فکر می‌کنم می‌توانم این کار را انجام دهم. رئیس جمهور منتخب آمریکا همچنین در طول مبارزات انتخاباتی بارها گفته بود که در عرض ۲۴ ساعت به جنگ اوکراین پایان می‌دهد و نسبت به چین بسیار سختگیرتر از جو بایدن خواهد بود.

ترامپ هرگز به طور دقیق توضیح نداده است که برنامه‌اش برای جدا کرد این دو کشور چیست و بر اساس سابقه‌اش، ممکن است به طور ناگهانی آن را طراحی کند. اما نشانه‌های اولیه حاکی از آن است که دولت آینده او ممکن است به دنبال آسیب رساندن به اتحاد چین و روسیه با کاهش تنش‌ها (و حتی بهبود روابط) با مسکو باشد تا به پکن فشار وارد کند.

چیزی شبیه به عکس کاری که هنری کیسینجر بیش از ۵۰ سال پیش انجام داد؛ یعنی زمانی که ایالات متحده برای بهره‌برداری از اختلافات چین و شوروی، به دنبال تنش‌زدایی با چین بود. به نظر می‌رسد این مکتب فکری در میان بسیاری از افراد در حلقه ترامپ، از جمله کسانی که برای تیم امنیت ملی او نامزد شده‌اند، محبوب است. به عنوان مثال، مایکل والتز، عضو کنگره که ترامپ او را به عنوان مشاور امنیت ملی خود انتخاب کرده است، در مصاحبه با اکونومیست از طرح ترامپ برای پایان جنگ سریع در اوکراین حمایت کرد تا منابع و نیروهای کشورش به مقابله با چین تمرکز داشته باشند.

در همین رابطه در پکن و مسکو، شی‌جین‌پینگ و ولادمیر پوتین به عنوان رهبران دو کشور در انتظار دوره گذار چند هفته آینده و آغاز دوره جدید ترامپ هستند. اولویت اصلی کرملین این است که این دوره را با خیال راحت پشت سر بگذارد و از تشدید تنش‌های عمده با ایالات متحده بر سر اوکراین قبل از ورود ترامپ به کاخ سفید جلوگیری کند. در واقع ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، امیدوار است که ریاست جمهوری ترامپ منجر به کاهش قابل توجه حمایت غرب از کی‌یف شود، حتی اگر به پایان رسمی خصومت‌ها در اوکراین منجر نشود. نگرانی‌های پکن کاملاً برعکس است. دیدار شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، با بایدن در ماه نوامبر در جریان اجلاس اپک نشان داد که دولت بایدن در مسیر خروج خود از کاخ سفید، روابط ایالات متحده با چین را به طور قابل توجهی مختل نخواهد کرد. در مورد تیم ورودی جمهوری‌خواهان اما، پکن دلایلی برای نگرانی دارد. هم به دلیل لفاظی‌های انتخاباتی و هم به دلیل شخصیت‌هایی که ترامپ برای مشاغل کلیدی در دولت خود نامزد کرده است. برزخ پوتین جزئیات "طرح صلح" ترامپ برای اوکراین اندک است و مقامات ارشد روسیه اظهارات عمومی خود را در مورد پتانسیل آن محدود کرده‌اند.

اما حتی قبل از ورود به گفتگوی رسمی با ترامپ، کرملین باید چند هفته آینده را پشت سر بگذارد، که آن را یکی از خطرناک‌ترین دوره‌های جنگ اوکراین می‌داند. پس از نزدیک به یک سال بررسی دقیق، دولت بایدن سرانجام به کی‌یف اجازه داده از سلاح‌های دوربرد تولید شده توسط کشورهای عضو ناتو، از جمله موشک‌های تاکتیکی ارتش (ATACMS) ساخت ایالات متحده و موشک‌های سایه طوفان بریتانیا، علیه اهداف نظامی در داخل خاک روسیه که به طور بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است، استفاده کند. در ۱۹ نوامبر، یک انبار مهمات روسیه در منطقه بریانسک مورد اصابت این موشک‌ها قرار گرفت و دو روز بعد یک پست فرماندهی که گفته می‌شود میزبان ژنرال‌های کره شمالی بوده است، توسط موشک‌های سایه طوفان در منطقه کورسک روسیه هدف گرفته شد.

این شکست‌ها، هرچند ممکن است برای روس‌ها دردناک باشند، اما تاثیر قابل توجهی بر مسیر جنگ نخواهند داشت. روسیه به تدریج در جبهه شرقی زمین بیشتری به دست می‌آورد. چیزی که کرملین را نگران می‌کند، بی‌توجهی آشکار غرب به خطوط قرمز و بازدارندگی هسته‌ای مسکو است.

پوتین بارها گفته است که اوکراین نمی‌تواند بدون کمک فنی پرسنل ناتو از سیستم‌هایی مانند ATACMS و سایه طوفان استفاده کند؛ بنابراین، از دیدگاه کرملین، استفاده آن‌ها توسط اوکراینی‌ها مانند تیراندازی ائتلاف غربی به روسیه است. در پاسخ به این تجاوز غرب، روسیه در ۱۹ نوامبر دکترین هسته‌ای جدیدی را منتشر کرد که به طور قابل توجهی آستانه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را کاهش می‌دهد و راه را برای حملات هسته‌ای علیه کشورهای غیرهسته‌ای (مانند اوکراین) هموار می‌کند. برای تقویت این تهدیدهای لفظی، که غرب به آن‌ها توجه زیادی نکرده است، روسیه در ۲۱ نوامبر یک موشک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را به سمت یک کارخانه نظامی در دنیپرو شلیک کرد. با توجه به انفجارهای نسبتاً جزئی، این به معنی یک سیگنال سیاسی بود که نشان دهنده توانایی و تمایل کرملین برای تشدید تنش‌ها بود.

از دیدگاه مسکو، توپ اکنون در زمین واشنگتن است. پوتین به صراحت به رهبران غربی هشدار داده که به هرگونه اقدام تشدیدکننده، مانند حملات جدید به روسیه یا اعزام نیرو به اوکراین، با تلافی‌جویی هدفمند پاسخ خواهد داد. او با این کار امیدوار است که اوضاع را تا زمان تحلیف ترامپ که پنجره جدیدی از فرصت را برای مذاکره برای پایان دادن به درگیری به نفع کرملین باز می‌کند، تثبیت کند.

کرملین آگاه است که آخرین اقدامات دولت بایدن، از جمله لغو محدودیت‌ها در مورد تسلیحات ارائه شده به اوکراین، نفوذ واشنگتن را در هرگونه مذاکرات آتی افزایش می‌دهد. به همین دلیل است که مسکو با قاطعیت نسبت به اینگونه اقدامات مقابله می‌کند. در حالی که در برابر مواردی که اهمیت کمتری دارند، مانند تحریم‌های جدید علیه سیستم مالی روسیه یا تصمیم واشنگتن برای تامین مین‌های زمینی برای نیروهای مسلح اوکراین، اقدامات تلافی‌جویانه‌ای انجام نمی‌دهد. در نتیجه هنگامی که دوره گذار بایدن-ترامپ به پایان رسید، کرملین نباید انتظار داشته باشد که دولت دوم ترامپ مسیر آسانی را پیش روی آن‌ها بگشاید.

. ایده‌هایی برای پایان دادن به جنگ که توسط برخی از اعضای تیم امنیت ملی ترامپ، از جمله جی‌دی ونس، معاون رئیس جمهور منتخب و کیت کلوگ، فرستاده ویژه ترامپ برای اوکراین، مطرح شده است، شامل آتش‌بس در امتداد خطوط تماس فعلی در اوکراین و توقف طولانی مدت عضویت ناتو برای کی‌یف در ازای یک تضمین امنیتی برای این کشور است. چنین طرحی ممکن است برای مسکو مطلوب به نظر برسد. اما در حال حاضر هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که پوتین آماده است از اهداف اولیه و بسیار حداکثری خود عقب‌نشینی کند.

البته کرملین خوشحال خواهد شد که به اهدافش در میز مذاکره دست یابد، اما اگر نتواند پیش‌شرط حیاتی‌ترین خواسته خود یعنی توقف حمایت غرب از اوکراین را محقق کند، پوتین به طور قطع به جنگ ادامه خواهد داد. به این امید که در یک جنگ فرسایشی، زمان به نفع روسیه است و ذخایر تسلیحاتی فرسوده غرب و عدم تمایل به تشدید تنش‌ها، توانایی ترامپ برای کمک به اوکراین را محدود خواهد کرد. شاهین‌های جدید چین برخلاف پوتین، شی‌جین‌پینگ دلایل زیادی برای انتظار دارد که گذار از بایدن به ترامپ دوره نسبتا آرامی در روابط بین چین و ایالات متحده باشد. با این حال، هنگامی که ترامپ قدرت را به دست گیرد، وضعیت برای پکن ممکن است خطرناک شود.

در سال‌های اخیر، پکن و واشنگتن سخت تلاش کرده‌اند تا ثبات و پیش‌بینی‌پذیری را در روابط خود حفظ کنند. پکن و واشنگتن با استفاده از چندین کانال ارتباطی، از جمله تماس‌های منظم بین جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، و وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، انتخابات ریاست جمهوری ژانویه در تایوان را پشت سر گذاشتند، عمدتاً از جنگ‌های تجاری و کنترل صادرات مخرب اجتناب کردند و تنش‌ها را در نقاط داغ بالقوه برای رویارویی نظامی، از جمله تنگه تایوان و دریای چین جنوبی، کاهش دادند.

آخرین دیدار بایدن و شی در ماه نوامبر تایید کرد که آن‌ها قصد دارند این رویکرد را تا ۲۰ ژانویه ادامه دهند. مجموعه جدید اقدامات کنترل صادرات دولت که بخش تولید تراشه چین را هدف قرار می‌دهد، بلافاصله با ممنوعیت صادرات چندین ماده معدنی حیاتی از جمله گالیم، ژرمانیوم و آنتیموان به ایالات متحده توسط پکن تلافی شد. اما این اقدامات مدتی پیش آماده شده بودند و تعجب آور نبودند.

در حال حاضر، هر دو طرف دلیلی برای حفظ آرامش و خویشتنداری دارند. بایدن با جنگ‌های اوکراین و خاورمیانه سر و کار دارد و چین با توجه به بدتر شدن شرایط اقتصادی، تمایلی به رویارویی غیرضروری ندارد. با این حال، در حالی که پوتین دلایلی برای خوش‌بینی نسبت به ترامپ دارد، شی نگرانی‌های زیادی دارد. در طول اولین دوره ریاست جمهوری ترامپ، او جنگ تجاری با چین را آغاز کرد و غول فناوری چینی هوآوی را با تحریم‌ها و یک کمپین فشار برای حذف تجهیزاتش از شبکه‌های متحدان هدف قرار داد. از سوی دیگر مشارکت‌های نظامی ایالات متحده را در هند و اقیانوسیه تقویت و جنگ تبلیغاتی بر سر همه‌گیری کووید-۱۹ را آغاز کرد. از نظر شی، اوضاع این بار ممکن است بدتر هم به نظر برسد. در سال ۲۰۱۶، اقتصاد چین در مسیر رشد بسیار قوی‌تری نسبت به امروز بود و اقتصاد ایالات متحده ضعیف بود.

حالا اما اوضاع تغییر کرده است. در همین رابطه اکثر مقامات ارشدی که ترامپ برای تیم امنیت ملی و تجاری دولتش معرفی کرده، به دلیل دیدگاه‌های تندروانه‌شان در مورد چین شناخته می‌شوند و از هزینه‌های بیشتر دفاعی برای مقابله با پکن و همچنین تعرفه‌های تنبیهی، محدودیت‌های بیشتر کنترل صادرات و حمایت از تایوان صحبت می‌کنند. بدتر از آن، اکثر مقامات ارشد دولت جدید ترامپ یا در چین کاملاً ناشناخته هستند یا سال‌هاست که به این کشور نرفته‌اند و در عوض وقت خود را در تایوان گذرانده‌اند. به طور مشابه، تیم فعلی شی - به ویژه معاونان ارشد او در اقتصاد – نیز در واشنگتن به خوبی شناخته شده نیستند. از سال ۲۰۲۲، شی خود را با افرادی احاطه کرده است که دارای سابقه بین‌المللی نسبتاً کمی هستند، انگلیسی صحبت نمی‌کنند و از زمان ارتقای آن‌ها به دفتر سیاسی، عمدتاً برای واشنگتن غیرقابل دسترس بوده‌اند.

اگر دوره اول ریاست جمهوری ترامپ سرشار از کانال‌های غیررسمی بین چین و ایالات متحده بود، در دوران دولت دوم ترامپ بزرگترین امید چین ممکن است ایلان ماسک باشد که منافع تجاری متعددی در چین داشته و شرکت خودروسازی الکتریکی او یعنی تسلا، کارخانه‌ای در شانگهای دارد. طرح معکوس کیسینجر در میان تمام عدم قطعیتی که دولت جدید ترامپ به همراه خواهد داشت، آخرین چیزی که پوتین و شی نگران آن هستند، توانایی واشنگتن برای ایجاد شکاف واقعی بین کشورهایشان است. اول از همه، هنوز مشخص نیست ترامپ می‌تواند بر سر اوکراین با پوتین به توافقی برسد که او را راضی کند یا خیر؟ اگر به نگرانی‌های اصلی کرملین رسیدگی نشود، مسکو ممکن است به جنگ ادامه دهد و کل طرح بهبود روابط با کرملین نامشخص خواهد بود.

حتی اگر همه طرف‌ها بر سر اوکراین به توافق برسند و ترامپ تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه را کاهش دهد، ابر سمی اطراف اقتصاد روسیه بلافاصله از بین نخواهد رفت. ارائه جریان‌های نقدی اضافی به مسکو مستلزم موافقت اروپا است که به هیچ وجه تضمین شده نیست، زیرا بسیاری از پایتخت‌های اروپایی نسبت به روسیه پوتین همچنان بدبین هستند و نمی‌خواهند به دوران وابستگی اقتصادی قبل از جنگ بازگردند. از سوی دیگر روسیه از نظر اقتصادی به چین بسیار وابسته شده است؛ به طوری که ۴۰ درصد از واردات روسیه از چین و ۳۰ درصد از صادرات روسیه در دو سال گذشته به سمت این کشور می‌رود. این وابستگی در حال تعمیق است و نمی‌توان آن را یک شبه از بین برد. معکوس کردن این وابستگی مستلزم تلاش‌های هماهنگ آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها برای افزایش تجارت دوجانبه با روسیه است که تصور آن در دوران ترامپ دشوار است.

در نهایت، پوتین و شی می‌دانند که این آخرین دوره ریاست جمهوری ترامپ خواهد بود و به راحتی می‌تواند رئیس جمهوری جانشین او شود که هرگونه توافقی را که در دوران وی حاصل شده را لغو کند. در مقابل، شی و پوتین هر دو قصد دارند تا پس از سال ۲۰۲۹، زمانی که دوره ریاست جمهوری ترامپ به پایان می‌رسد، در قدرت بمانند. جدای از رابطه شخصی بین این دو نفر، بی‌اعتمادی مشترک آن‌ها به واشنگتن و امیدهایشان برای قدرتمندتر شدن در یک نظم چندقطبی نوظهور احتمالاً پایه محکمی برای حفظ ثبات و رشد اتحاد چین و روسیه فراهم می‌کند.