7 پیشنهاد دیپلماتهای سابق برای عبور از شراط فعلی

استمرار تقابل‌های منطقه‌ای، تنش‌های بی‌سابقه و افت ‌و خیزهای محسوس در پرونده‌هایی نظیر توافق هسته‌ای ایران، نشان می‌دهد که زمان آن فرا رسیده تا گفتمان سیاست خارجی و دیپلماسی کشور با رویکردی جسورانه و سازنده متحول شود.

پیشینه فکری و فلسفی ایران، ریشه در قرون متمادی تعامل با ملت‌ها، فرهنگ‌ها و ادیان دارد که می‌تواند بن مایه دیپلماسی نوین کشور باشد. دیپلماسی‌ای مبتنی بر گفت ‌و گو، همزیستی و مسئولیت‌پذیری متقابل.

در دوران پیچیده و تنش افزای کنونی، جمهوری اسلامی ایران با موقعیتی حساس و نقش‌آفرینی تاریخی، وظیفه ‌ای سترک در برابر ملت سرفراز خود برعهده دارد. تامین امنیت ملی، تحقق توسعه‌ای پایدار و متوازن، ارتقای موقعیت و جایگاه بین‌المللی، همگی مستلزم عبور از بن‌بست‌های موجود و بهره‌ گیری از قابلیت‌های مفروض دیپلماسی است. تعامل سازنده با کشورها و قدرتها در شرق و غرب عالم باید به‌عنوان سنگ ‌بنای روابط خارجی ایران مورد توجه قرار گیرد.

سیاست خارجی کشورمان در دهه‌های گذشته، از سویی تحت تاثیر فشارهای خارجی، تحریم‌های گسترده، رویدادها و تحولات منطقه ‌ای و بین‌المللی، و از سوی دیگر گرفتار محدودیت‌های داخلی و تصمیم سازی‌های غیر منعطف و بعضاً ناهماهنگ، با چالش‌های ساختاری و راهبردی مواجه بوده است.

کاهش اطمینان سازی با همسایگان و قدرت‌های جهانی، حاصل پیام‌‌های متناقض، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و انباشت تنش‌ها، مجموعاً توان چانه زنی و قدرت دیپلماسی ایران را کاهش داده است. خروج یک‌ جانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، ظرفیت‌های گفت و گو و نفوذ سیاسی ایران را محدود ساخته و محدودیت‌های خود ساخته در بهره‌ برداری از بسترهای دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه نیز مزید بر علت شده است.

برای گذر از این شرایط، مجموعه ‌ای راهکارهای واقع‌ گرایانه، تنش زدا و قابل اجرا در چارچوب ظرفیت‌های منطقه‌ ای و بین‌المللی پیشنهاد می‌ گردد:

1 - نخستین گام، بازتعریف مولفه‌های سیاست خارجی با رویکردی واقع‌گرایانه، هوشمندانه و منفعت محور است که می‌تواند مسیر تحول را هموار سازد. تحول در رویکرد سیاست خارجی مستلزم تغییر نگاه به مفاهیم «قدرت»، «بازدارندگی»، «نفوذ»، «امنیت» و «منفعت» است.

2 - درک عمیق از نقش قدرت متکثر در تولید اقتدار ملی، آگاهی از مولفه‌های بازدارندگی همه جانبه و تمرکز بر ائتلافها و قدرت‌های ائتلاف ساز براساس مولفه‌های موازنه قدرت و تهدید و نیز تاکید بر نقش منافع ملی و کاهش آسیب ها، جایگاه ایران را به‌عنوان شریکی قابل اعتماد در داخل و خارج ارتقا می‌بخشد.

3 - امنیت، کالایی تک ساحتی و صرفاً سخت نیست. تجربه‌های موفق در امر حکمرانی نشانگر درکی عمیق از مفهوم رویکرد ترکیبی «امنیت» است که موجب تسهیل در تحقق اهداف سیاست خارجی و توانمندی‌های ملی و امنیتی برای رقابت سازنده در جهان پیچیده امروز است؛ فرصت ها زود گذرند و منافع سیال و تابع مجموعه‌ای از شرایط متغیر و متحول در داخل، منطقه‌ و جهان می‌باشند.

4- رویکرد فرصت محور و منفعت گرا در سیاست خارجی اقتضا می‌کند که از طریق گفت و گو و مذاکره با طرف‌های ذیربط خارجی از بازگشت و یا تشدید تحریم ها علیه کشور جلوگیری به عمل آید. هرگونه فرصت سوزی و تعلل در مواجهه با چنین امر مهمی می‌تواند به خسارات جبران ناپذیر و غیرقابل محاسبه‌ای برای ملت و کشور منجر شود که هیچ گونه توجیه و عذری برای آن قابل پذیرش نخواهد بود.

5- انسجام داخلی از طریق احترام به حقوق مشروع و قانونی ملت و بها دادن به نظرات و آرای نخبگان و کارشناسان و تدبیر در رفع مشکلات فوری و حیاتی مردم، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. مقاومت یک پارچه و انسجام ملت ایران در دوران جنگ تحمیلی 12 روزه، گوهر گرانبهائی است که باید در جهت تداوم و تقویت آن با جدیت و عزم راسخ تلاش کرد.

6 - تقویت دیپلماسی دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ گرا، با تمرکز بر نهادهای موثر بین‌المللی، همراه با اصلاح سازوکارهای داخلی و تقویت نقش نهاد تخصصی وزارت امور خارجه، بویژه از طریق بهره‌گیری از ظرفیت‌های فکری دانشگاه‌ها، اندیشکده‌ها و نخبگان، می‌تواند کارآمدی سیاست خارجی را به‌ طور محسوسی افزایش دهد.

7- وزارت امور خارجه به عنوان مرجع رسمی و قانونی دیپلماسی کشور، تنها نهاد مسئول برای اجرای سیاست ها و اعلام مواضع نظام جمهوری اسلامی ایران است. انضباط در بیان و انسجام در تشریح مواضع رسمی کشور ایجاب می‌کند که افراد و ارگانهای غیر مسئول از هرگونه مداخله و رقابت با وزارت امور خارجه در این خصوص جداَ اجتناب کنند.

ما، جمعی از پیشکسوتان سیاست خارجی، با اعتماد به توانمندی‌های ملت سر افراز و نظام جمهوری اسلامی ایران، بر این باوریم که با جسارت دیپلماتیک، می‌توان رویکرد سیاست خارجی کشور را بر پایه تمرکز بر حفظ امنیت و توان ملی و اولویت بخشیدن به جایگاه توسعه و پیشرفت، با تعامل سازنده و تاکید بر منافع ملی و عقلانیت راهبردی باز تعریف کرد و نقش موثری در حل مشکلات، چالش‌ها و ارتقای جایگاه ایران در منطقه و جهان ایفا نمود.

شرق