دور از تکنولوژی روز و رو به فرسودگی

ساعت 24 - دهه ۹۰ با سقوط سرمایه‌گذاری و فرسودگی صنایع سپری شد؛ خام‌فروشی جایگزین تولید پیشرفته شد و ایران را به رتبه ۷۳ پیچیدگی اقتصادی رساند، همزمان با آن بهره‌وری صنعت نیز منفی شد.

به گزارش خبرنگار مهر، روند تشکیل سرمایه در کشور طی دهه اخیر نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری خالص در بسیاری از بخش‌های اقتصادی یا با کاهش چشمگیر همراه بوده یا در سطحی بسیار پایین تثبیت شده است. این موضوع پیامدهای مهمی برای آینده دارد؛ زیرا سرمایه‌گذاری، موتور محرک رشد اقتصادی و افزایش بهره‌وری محسوب می‌شود. در واقع، بدون سرمایه‌گذاری مستمر و کارآمد در حوزه‌های زیرساختی، صنعتی، فناورانه و انسانی، ظرفیت رشد اقتصاد به شدت محدود خواهد شد.

از آنجا که سرمایه‌گذاری، بستر اصلی برای نوسازی ماشین‌آلات، ورود فناوری‌های نوین و ارتقای کیفیت تولیدات است، ادامه روند فعلی می‌تواند به فرسودگی بنگاه‌های صنعتی و کاهش توان رقابتی آن‌ها منجر شود. بسیاری از صنایع کشور همچنان با تجهیزات قدیمی و فرآیندهای ناکارآمد فعالیت می‌کنند؛ موضوعی که هم هزینه تولید را بالا می‌برد و هم کیفیت کالاها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در صورت عدم توجه به این مسئله، نه تنها رشد اقتصادی آتی با تنگنا مواجه خواهد شد، بلکه امکان حضور فعال در بازارهای جهانی نیز محدود می‌شود.

در همین رابطه بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس از روند تشکیل سرمایه در کشور طی دهه اخیر گویای این واقعیت است که اقتصاد کشور در دهه آتی با محدودیت جدی و تنگنای اساسی در کلیدی ترین عامل تعیین کننده ظرفیت رشد اقتصادی مواجه است و این مسئله ضرورت نوسازی بنگاه‌های صنعتی را دو چندان می‌سازد.

همان طور که از نمودار زیر قابل مشاهده است، در طی دهه اخیر به ویژه همزمان با بازگشت دور جدید تحریم‌ها و افزایش‌های مکرر در نرخ ارز، تشکیل سرمایه روند نزولی به خود گرفته، در حالی که استهلاک سرمایه به طور فزاینده‌ای افزایش یافته است.

فرسودگی خطوط، عامل افزایش هزینه تولید در کشور

بر اساس آمارهای بانک مرکزی به قیمت ثابت سال ۱۳۹۵ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی سالهای ۱۳۹۰ لغایت ۱۴۰۱ به میزان ۴۸ درصد کاهش یافته و رقم تشکیل سرمایه ثابت، ناخالص از ۵۲۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۲۷۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ تقلیل پیدا کرده است.

اگر از رقم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص استهلاک سرمایه را کم کنیم ملاحظه می‌شود در طی دوره مورد بررسی، تشکیل سرمایه ثابت خالص حدود ۹۸ درصد کاهش یافته و از ۳۴۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۹ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ افول کرده است.

این آمار نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاریهایی که در اقتصاد کشور در حال انجام شدن است به دلیل مستهلک و فرسوده بودن تجهیزات و خطوط تولید صرف جبران استهلاک می‌شود و در عمل از محل سرمایه‌گذاریهای جدید ظرفیت‌های جدید چندانی به اقتصاد کشور افزوده نمی‌شود.

لازم به ذکر است که مستهلک و فرسوده بودن ماشین آلات و خطوط تولید واحدهای صنعتی، زمانی مشخص‌تر می‌شود که روند تشکیل سرمایه را به تفکیک دو بخش «ساختمان» و «ماشین آلات» مورد بررسی قرار دهیم.

فرسودگی خطوط، عامل افزایش هزینه تولید در کشور

همان طور که ملاحظه می‌شود؛ تشکیل سرمایه در هر دو بخش ساختمان و ماشین آلات روندی نزولی داشته است اما تشکیل سرمایه در بخش ماشین آلات در طی دهه گذشته، ۵۶ درصد و در بخش ساختمان ۴۱ درصد کاهش داشته است.

فرسودگی خطوط، عامل افزایش هزینه تولید در کشور

بررسی میزان تشکیل سرمایه در ماشین آلات و لوازم کسب و کار نیز گویای آن است که به علت مستهلک بودن خطوط تولید، تشکیل سرمایه در ماشین آلات و لوازم کسب و کار در دو بخش صنایع و معادن» و «خدمات»، افول چشمگیری را تجربه کرده است به این صورت که تشکیل سرمایه در ماشین آلات کسب و کارهای فعال در بخش صنایع و معادن ۵۷ درصد و در بخش خدمات ۵۹ درصد کاهش یافته است.

درواقع، فرسودگی ماشین آلات خطوط تولید و ناکامی در اجرای طرح نوسازی صنایع در عمل منجر به آن شده که بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در اقتصاد کشور، صرف جبران استهلاک سرمایه و حفظ ظرفیت‌های تولیدی موجود شود.

لذا باید در نظر داشت بهره گیری از تجهیزات فرسوده، از بازده سرمایه‌گذاری‌های جدید میکاهد. بر اساس آمارهای انتشار یافته توسط سازمان ملی بهره‌وری به واسطه مستهلک شدن سرمایه‌های فیزیکی متوسط رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش صنعت، طی دهه ۱۳۹۰، منفی ۰.۲ درصد برآورد شده است.

فرسودگی خطوط، عامل افزایش هزینه تولید در کشور

همچنین باید در نظر داشت که ایران دارای بالاترین میزان شدت مصرف انرژی در جهان است میزان شدت مصرف انرژی در ایران ۲ برابر چین و ۲.۵ برابر متوسط جهانی است. با توجه به آنکه تجهیزات و ماشین آلات فرسوده مصرف انرژی بالایی دارند، لذا، یک عامل اصلی توضیح دهنده در بالا بودن شدت مصرف انرژی در کشور نسبت به میانگین جهانی مستهلک بودن سرمایه‌های فیزیکی کشور است.