توقف رشد اقتصادی و حرکت قطار فقر

ساعت 24 - سجاد برخورداری استاد دانشگاه در دنیای اقتصاد نوشته است: رشد اقتصادی منفی نزدیک به صفر در سه‌ماه اول سال جاری، بیشتر ناشی از تجربه رشدهای منفی در بخش‌های مولد بوده است؛ هر چند با رشد مثبت بخش‌های غیرمولد از جمله واسطه‌گری‌های مالی از شدت انقباض اقتصاد کاسته شده است، اما این تجربه نشان می‌دهد بخش مولد اقتصاد در حالت کوچک شدن بوده و تداوم این وضعیت در فصول آتی سال، برای اقتصاد کشور نگران‌کننده است.

بررسی وضعیت رشد اقتصادی در بخش کشاورزی نشان می‌دهد، با توجه به تجربه رشدهای مثبت در سه ماه اول سال۱۴۰۳ و حتی در کل سال۱۴۰۳، رشد این بخش در سه‌ماه اول سال۱۴۰۴ منفی شده و چنین تجربه‌ای تنها در بهار ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲ حاصل شده است. رشد منفی بخش کشاورزی در بهار۱۴۰۴، نشان می‌دهد تخریب‌های محیط زیستی دهه‌های اخیر از یک‌سو و تغییرات اقلیمی حاکم بر اقتصاد کشور، به‌ویژه در خصوص خشکسالی در سال‌های اخیر، فشار مضاعفی بر بخش کشاورزی وارد کرده است.

. در صورت عدم به‌کارگیری فناوری و نوآوری در تولید محصولات کشاورزی، در آینده نزدیک، مشکلات بخش کشاورزی به بحران تبدیل می‌شود و امنیت غذایی کشور تهدید خواهد شد. بخش صنعت به‌عنوان پیشرو در حرکت رشد اقتصادی کشور، برخلاف سه‌ماه اول سال۱۴۰۳ با رشد منفی ۱.۷درصد مواجه شده است.

هرچند بخش صنعت در سال‌های گذشته نیز رشدهای بالایی تجربه نکرده است، اما حداقل رشد مثبت در این بخش تجربه شده است. رشد منفی بخش صنعت در کنار رشد منفی ۱۱.۸درصدی تامین آب و برق نشان می‌دهد صنعت کشور با محدودیت جدی مواجه شده و عدم حل محدودیت آب و برق برای صنایع غیرنفتی، می‌تواند منجر به کاهش سهم بخش صنعت از تولید ملی و کاهش هر چه بیشتر کیک اقتصادی شود.

اما سوالی که مطرح می‌شود این است که کدام بخش از تقاضای اقتصاد کشور از رشد منفی در سه‌ماه اول سال تاثیر گرفته است؟ به‌منظور پاسخ به این سوال، به بررسی رشد اقتصادی بهار۱۴۰۴ از نگاه مولفه‌های تقاضای اقتصاد می‌پردازیم.

بررسی اجزای تقاضای اقتصاد نشان می‌دهد، تقاضای بنگاه‌ها برای سرمایه‌گذاری در سه‌ماه اول با رشد منفی ۱.۹درصد مواجه شده و در این میان، سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات رشد منفی شدید برابر با ۳.۳درصد را تجربه کرده است. این در حالی است که مخارج مصرفی دولت در سه‌ماه اول سال جاری، رشد مثبت ۲.۵درصد داشته است.

رشد مخارج مصرفی بخش خصوصی به‌عنوان یکی از مولفه‌های مهم سمت تقاضای اقتصاد، در سه‌ماه اول سال۱۴۰۴ با رشد منفی ۱.۱درصد مواجه شده است. این در حالی است که در سه ماه اول سال پیش، رشد مخارج خصوصی مثبت ۲.۳درصد بوده است.

رشد منفی مخارج خصوصی نشان می‌دهد که خانوارها در تامین مخارج خود با مشکلات جدی مواجه شده‌اند و نه تنها توان افزایش مخارج و تامین رفاه را ندارند، بلکه با کاهش مخارج مصرفی نیز مواجه شده‌اند.

تداوم این وضعیت، تهدیدی جدی برای رفاه خانوارها است و می‌‌تواند رکود اقتصادی در فصول آتی را دامن بزند. همچنین رشد منفی تجربه‌شده در سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد فضای مساعد برای توسعه فعالیت‌های موجود یا شکل‌گیری فعالیت‌های جدید فراهم نیست و بنگاه‌ها آینده مثبتی از وضعیت اقتصادی را پیش‌بینی نمی‌کنند.

چنین وضعیتی می‌تواند منجر به افزایش استهلاک ماشین‌آلات و تجهیزات در بخش تولید شود و هزینه‌های تولید را افزایش دهد و در آینده نزدیک، نه تنها منجر به کاهش بیشتر تولید، بلکه منجر به افزایش هزینه‌های تولید و تورم نیز شود.

بررسی ارتباط با جهان خارج از طریق صادرات و واردات کالاها و خدمات در سه‌ماه اول ۱۴۰۴ نشان می‌دهد رشد صادرات کالاها و خدمات رشد منفی ۴.۸درصد و واردات کالاها و خدمات رشد منفی ۱۱.۸درصد را تجربه کرده است. رشد منفی واردات در مقایسه با رشد منفی صادرات بیشتر بوده است.

هرچند چنین تجربه‌ای، منجر به بهبود وضعیت خالص صادرات کشور می‌شود، اما کاهش ارزش صادرات و واردات منجر به کمتر شدن ارتباط کشور با دنیای خارج می‌شود و عملا سهم اقتصاد کشور از اقتصاد جهانی را کوچک‌تر می‌کند. چنین تجربه‌ای، تاثیر منفی بر نقش‌آفرینی کشور در عرصه منطقه‌ای و جهانی داشته و منزوی شدن اقتصاد کشور را دامن می‌زند.