تضاد روایت‌های سیاسی و حقوقی بعد از برجام
ساعت 24 - دیروز شنبه ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) می‌توانستیم شاهد نقطه عطف و جشن ملی باشیم؛ 10سالگی برجام و پایان طبیعی دوره محدودیت‌ها که باید پرونده هسته‌ای ایران را از چارچوب امنیتی و تحریمی خارج می‌کرد.
دیروز شنبه ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) می‌توانستیم شاهد نقطه عطف و جشن ملی باشیم؛ 10سالگی برجام و پایان طبیعی دوره محدودیت‌ها که باید پرونده هسته‌ای ایران را از چارچوب امنیتی و تحریمی خارج می‌کرد. اما آنچه واقعا رخ داد، تلخی یک روند تاریخی بود؛ برجامی که با امضای ۲۰۱۵ به عنوان دستاوردی نادر از دیپلماسی چندجانبه مطرح شد،در مواجهه با خروج یک‌جانبه ایالات متحده در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ و ناکامی تروئیکا در اجرای تعهدات، به تدریج به «پیراهن هزار‌تکه» تبدیل شد.
هر بازیگر بین‌المللی در این دهه، یک لایه از توافق را برید و سهم خود را در تضعیف ساختار حقوقی و سیاسی آن گذاشت؛ آمریکا با خروج فشار را بازگرداند، اروپا با ناتوانی در جبران خلا تحریم‌ها و حتی چین و روسیه با رفتارهای دوگانه کمکی آشکار نکردند. واکنش ایران نیز از صبر راهبردی تا پنج گام کاهش تعهدات از ۱۸ اردیبهشت ۹۸، جزئی از این زنجیره سهمگین بود.
فعال‌شدن شش قطعنامه پیشین در ششم مهرماه، به‌مثابه آخرین سهم‌خواهی، مرگ عملی برجام را رقم زد و تضاد روایت‌های حقوقی و سیاسی تهران و غرب، اکنون عرصه تصمیم‌گیری بین‌المللی را قطبی کرده است. پرسش اصلی این است که آیا واکنش‌ها مبتنی بر «قدرت» خواهند بود یا «حقوق»؟ اما تاریخ 10 سال گذشته نشان می‌دهد نه قدرت مطلق یک‌جانبه و نه قواعد قراردادی تنها، به‌تنهایی کفایت نمی‌کنند؛ راه پیش‌رو مستلزم بازاندیشی در سیاست خارجی متوازن، بازسازی اعتماد متقابل و ترکیب خرد حقوقی با واقعیت‌های ژئوپلیتیک است تا از آوار پیراهن تکه‌تکه‌شده، دستاوردی نو و پایدار طلوع کند.
وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای به مناسبت پایان دوره ۱۰ساله قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اعلام کرد از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، تمامی مفاد و محدودیت‌های مربوط به برنامه هسته‌ای ایران خاتمه یافته و این موضوع باید از دستور کار شورای امنیت خارج شود. در این بیانیه با استناد به بند ۸ قطعنامه تاکید شده که تشکیل مجدد سازوکارهای تحریمی مانند کمیته تحریم یا گروه کارشناسان، غیرقانونی و فاقد مبنای حقوقی است.
وزارت خارجه از دبیرکل سازمان ملل خواست طبق ماده ۱۰۰ منشور، اطلاعات نادرست منتشرشده در وب‌سایت سازمان درباره «بازگرداندن قطع‌نامه‌های خاتمه‌یافته» را فورا اصلاح کند تا از ایجاد آشفتگی در روندهای حقوقی شورای امنیت جلوگیری شود.
بیانیه با اشاره به پایبندی ایران به برجام و نقض تعهدات از سوی آمریکا و سه کشور اروپایی، تلاش اخیر لندن، پاریس و برلین برای فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» را اقدامی غیرقانونی و بی‌اثر دانست که هیچ تغییری در وضعیت حقوقی قطعنامه ایجاد نمی‌کند. وزارت خارجه خاطرنشان کرد شورای امنیت نیز به دلیل مخالفت چین و روسیه، هیچ تصمیمی برای احیای قطع‌نامه‌های پیشین اتخاذ نکرده است.
جمهوری اسلامی ایران ضمن تقدیر از مواضع چین، روسیه، الجزایر، پاکستان و سایر کشورهایی که از خاتمه قانونی قطعنامه حمایت کرده‌اند، تاکید کرد برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و باید مانند سایر کشورهای غیرهسته‌ای عضو معاهده منع اشاعه مورد برخورد قرار گیرد. این وزارتخانه همچنین حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران را نقض فاحش منشور ملل متحد و خیانت به دیپلماسی دانست.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران نیز در نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت اعلام کرد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مطابق مفاد خود در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ به طور قطعی خاتمه یافته و هرگونه تلاش برای احیای آن یا بازگرداندن تحریم‌های گذشته، فاقد مبنای حقوقی است. او تاکید کرد هیچ دولت یا نهاد بین‌المللی‌ای، از جمله دبیرخانه سازمان ملل، بدون تصمیم جدید شورای امنیت نمی‌تواند اقدام قانونی در این زمینه انجام دهد.
عراقچی با اشاره به پایبندی کامل ایران به برجام و نقض‌های مکرر آمریکا و سه کشور اروپایی، تصریح کرد که خروج آمریکا و بی‌عملی اروپا موجب تضعیف توافق و نقض آشکار حقوق بین‌الملل شد. او افزود: تلاش اخیر تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک»، اقدامی یک‌جانبه، فاقد اعتبار حقوقی و مغایر با روح و متن قطعنامه ۲۲۳۱ است. در نامه همچنین آمده است که بر‌اساس بند ۸ قطعنامه، تمامی مفاد آن و قطع‌نامه‌های تحریمی پیشین در تاریخ مقرر منقضی شده‌اند و احیای آن‌ها ممکن نیست. عراقچی خواستار ثبت این موضع به عنوان سند رسمی شورای امنیت و مجمع عمومی شد و تاکید کرد ایران بر‌اساس اصول حقوق بین‌الملل و دیپلماسی چندجانبه به تعامل سازنده پایبند است.
یارکشی دو طرف
در سایه تضاد روایت‌های سیاسی، حقوقی و دیپلماتیک درباره پایان برجام، صحنه بین‌المللی به میدان یارکشی‌های جدیدی بدل شده است؛ جایی که هریک از دو جبهه می‌کوشند روایت خود را به عنوان قرائت مشروع و مسلط بر ذهن و رفتار نظام بین‌الملل تحمیل کنند. در یک سو، اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای تازه اعلام کرد چند کشور غیرعضو این اتحادیه با تصمیم شورای اروپا برای بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران، در پی اجرای سازوکار پس‌گشت (اسنپ‌بک) همسو شده‌اند. در این بیانیه که جمعه‌شب (۲۵ مهر ۱۴۰۴) نسخه‌ای از آن در سایت اتحادیه اروپا منتشر شد، آمده است: «در پی بازاعمال تمامی تحریم‌ها و محدودیت‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از سوی سازمان ملل متحد در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵ (ششم مهرماه ۱۴۰۴)، شورای اتحادیه اروپا تصمیم گرفت تحریم‌های هسته‌ای خود علیه ایران را که بر‌اساس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تعلیق یا لغو شده بودند، بار دیگر برقرار کند».
شورای اتحادیه اروپا در تصمیم جدید خود اعلام کرده است تدابیر محدودکننده در زمینه واردات نفت خام، گاز طبیعی، محصولات پتروشیمی و فراورده‌های نفتی از ایران، همچنین فروش و تامین تجهیزات کلیدی مورد استفاده در بخش انرژی، طلا، برخی فلزات و الماس، تجهیزات دریایی خاص و نرم‌افزارهای مرتبط دوباره اعمال خواهد شد. در بخش دیگری از این بیانیه قید شده است: «کشورهای آلبانی، بوسنی‌و‌هرزگوین، ایسلند، مولداوی، مونته‌نگرو، مقدونیه شمالی، نروژ، صربستان و اوکراین خود را با این تصمیم شورای اتحادیه اروپا همسو کرده‌اند و اطمینان خواهند داد که سیاست‌های ملی‌شان با این تصمیم منطبق باشد». اتحادیه اروپا در پایان این بیانیه از این اقدام استقبال کرده و آن را نشانه تعهد مشترک کشورها در حمایت از تصمیم شورای اروپا دانسته است.
پیش‌تر و در دهم مهرماه نیز وزیران خارجه گروه هفت در بیانیه‌ای اعلام کردند: «ما وزیران خارجه گروه هفت، شامل کشورهای کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلیس و آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در حمایت از فعال‌شدن مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپا برای بازگردان تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و سایر محدودیت‌ها علیه ایران متحد ایستاده‌ایم. این اقدام نتیجه ناکامی مداوم ایران در اجرای الزاماتش ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است». وزیران خارجه گروه هفت مدعی شدند که «از بازگشت اجرای دوباره قطع‌نامه‌های لغوشده (۲۰۰۶) ۱۶۹۶، (۲۰۰۶) ۱۷۳۷، (۲۰۰۷) ۱۷۴۷، (۲۰۰۸) ۱۸۰۳، (۲۰۰۸) ۱۸۳۵ و (۲۰۱۰) ۱۹۲۹ از ساعت ۰۰:۰۰ (به وقت گرینویچ) ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵ (پنجم مهر) حمایت می‌کنیم».
در سوی دیگر ماجرای یارکشی‌های دیپلماتیک، کاظم غریب‌آبادی هم طی گفت‌وگویی خبر داد: «در نشست وزرای خارجه جنبش عدم تعهد، بیش از ۱۲۱ کشور تاکید کردند که قطعنامه باید به طور رسمی خاتمه یابد». به گفته غریب‌آبادی: «ایران تاکید دارد تحریم‌های شورای امنیت که آمریکا و اروپا با مکانیسم موسوم به ماشه بازگردانده‌اند، هیچ وجاهت حقوقی ندارند و کشورهای عضو سازمان ملل الزامی به اجرای آن ندارند». معاون وزیر امور خارجه این را هم تصریح کرد: «با پایان قطعنامه، وضعیت موضوع ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تغییر می‌کند و از این پس مدیرکل آژانس دیگر ملزم به ارائه گزارش درباره برجام نخواهد بود».
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.