خطر خالی شدن زمین زیر پای کاخ گلستان!

به گزارش خبرنگار ایلنا، کاخ گلستان، با بیش از ۴۰۰ سال قدمت، نمادی از شکوه معماری قاجار و یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی ایران است. این مجموعه جهانی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، در قلب تهران قرار دارد، شهری که خود داستان تاریخی پیچیده‌ای از توسعه و گسترش شهری است. بافت اطراف کاخ، شامل بازار ناصرخسرو، خیابان‌های تاریخی و راسته‌های فرش‌فروش‌ها، جزو بافت‌های متراکم و چندلایه شهر به شمار می‌آید و شبکه‌ای از قنوات قدیمی آب‌های زیرسطحی را به گردش درمی‌آورد.

این بستر تاریخی حساس، امروز در معرض تهدیدهای مدرن قرار گرفته است. کارشناسان میراث فرهنگی و شهرسازی هشدار می‌دهند که تغییر فشار خاک، گودبرداری عمیق و تغییر مسیر جریان آب‌های زیرسطحی می‌تواند باعث نشست ناگهانی، ترک‌های جدی در دیوارهای خشتی و آجری و فرسایش پی سازه‌ها شود. این خطرات تنها به ساختمان جدید محدود نمی‌شوند؛ بلکه بافت تاریخی اطراف و ارزش جهانی کاخ را نیز تهدید می‌کنند. «خان عالی»؛ تهدید در فاصله چند متری کاخ جهانی

پروژه‌ای که ابتدا با نام «مروی سنتر» شناخته می‌شد و اکنون با عنوان «خان عالی» در حال پیشرفت است، در فاصله کمتر از ۵۰ متر تا شمس‌العماره و در حریم قنات مهرگرد قرار دارد. مجوز احداث چهار طبقه زیرزمین با عمق حدود ۱۷ متر صادر شده است. با احتساب فونداسیون، عمق گودبرداری به حدود ۲۰ متر می‌رسد؛ عمقی که کارشناسان آن را برای خاک نرم و اشباع منطقه بسیار خطرناک می‌دانند.

وحید شهاب، فعال و متخصص برنامه‌ریزی شهری و بافت‌های تاریخی، در این زمینه به ایلنا گفت: فاصله بسیار نزدیک پروژه تا شمس‌العماره و مسیر قنات مهرگرد، همراه با عمق گودبرداری و فشار وارده به خاک، ترکیبی است که می‌تواند باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیر شود. بدون مطالعات ژئوتکنیکی و هیدروژئولوژیکی، این پروژه تهدیدی مستقیم برای میراث جهانی تهران است.

مطالعات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران در سال ۱۴۰۳ نیز این محدوده را به‌عنوان پهنه‌ای بسیار پرخطر در برابر فرونشست زمین معرفی کرده‌اند. با این حال، عملیات گودبرداری همچنان ادامه دارد و هنوز مطالعات جامع زمین‌شناسی و مسیر جریان آب‌های زیرسطحی تکمیل نشده است. تجربه‌های تاریخی

وحید شهاب به تجربه‌های تاریخی در دیگر شهرهای ایران که بافت ها و بناهای تاریخی آن‌ها در ساخت و سازها تهدید شده است، اشاره کرد و افزود: کاهش آب‌های زیرسطحی و فرونشست‌های ناشی از گودبرداری در نقش‌جهان، مسجد امام و کاخ عالی‌قاپو در اصفهان نشان داده که بی‌توجهی به مطالعات زمین‌شناسی می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر ابنیه تاریخی داشته باشد. اگر این تجربه‌ها فراموش شود، کاخ گلستان هم در معرض خطر خواهد بود.

نمونه‌های مشابه در جهان، از جمله شهرهای تاریخی ایتالیا و اسپانیا، نیز نشان داده‌اند که ساخت‌وساز نزدیک به بافت تاریخی بدون مطالعه فنی می‌تواند باعث نشست‌های ناگهانی، ترک‌های شدید و آسیب‌های بلندمدت به سازه‌های میراثی شود. این تجربیات بین‌المللی می‌تواند هشدار جدی برای تهران و پروژه خان عالی باشد. فرونشست زمین؛ تهدید خاموش و تدریجی

تاثیرات بلندمدت گودبرداری و ساخت‌وساز در خاک‌های نرم تنها به خود ساختمان جدید محدود نمی‌شود. فشار جانبی خاک و تغییر مسیر جریان آب‌های زیرسطحی می‌تواند باعث نشست ناگهانی، ترک‌های جدی در دیوارها، فرسایش پی سازه‌های تاریخی و حتی تغییر در بافت تاریخی اطراف شود. کارشناسان تاکید دارند که این ریسک‌ها با گذر زمان افزایش می‌یابند و ممکن است خسارات غیرقابل جبرانی بر جای بگذارند.