چرخ‌های دوچرخه‌های قدیمی را یادتان هست؟ همان‌ها که گاهی از فرط کهنگی ترک می‌خوردند و تیوپ پرباد داخل‌شان از لای ترک‌ها بیرون می‌زد، برجستگی‌های مشکی و نرمی که پنچری را به‌دنبال داشتند.
هرنی یا فتق هم چیزی شبیه همین اتفاق در بدن است. هرنی به بیرون‌زدگی و یا خارج‌شدن هر چیزی از جای اصلی خودش در بدن گفته می‌شود. زمانی که یک ارگان، یک بخش کوچک از یک عضو یا حتی یک بافت کوچک از جای اصلی خود خارج می‌شود و در داخل یک محفظه یا به اصطلاح ساک به محیط کناری‌اش برجستگی پیدا می‌کند، فتق به‌وجود می‌آید.
● فتق چیست و در کجاها اتفاق می‌افتد؟
هر جایی که جداره بافت نگه‌دارنده یک ارگان ضعیف باشد، فتق می‌تواند اتفاق بیفتد. عضلات ضعیف جدار شکم، بافت کلاژنی ضعیف یک دیسک بین مهره‌ای یا حلقه شل‌شده دیافراگم به دور مری، هرکدام می‌توانند زمینه یک فتق را به‌وجود بیاورند. به‌طور کلی یک فتق یا هرنی از ۳ بخش تشکیل شده است. دهانه فتق که بیرون‌زدگی از آن اتفاق می‌افتد (مثل ترک لاستیک دوچرخه)، ساک فتق (مثل جدار تیوپ داخلی) و محتویات فتق (که در مثال فوق می‌تواند هوای داخل تیوپ باشد).
اکثر فتق‌ها در شکم اتفاق می‌افتند. عضلات مختلف، غشاءهای متعدد و فشارها و آسیب‌هایی که به فضای شکمی وارد می‌شود، باعث می‌شود تا شایع‌ترین فتق‌ها در این عضو اتفاق بیفتند.
هنگامی که ضعف در دیواره شکم به یک حفره یا سوراخ منجر شود، ممکن است بخشی از محتویات شکم از بین این نقص و پوشیده شده در بخشی از پرده صفاق وارد این حفره شوند و در زیر پوست شکم یک فتق به‌وجود بیاورند.
بعد از فتق‌های شکمی، فتق دیسک بین مهره‌ها، شایع‌ترین است که باعث علائم کمردرد شدید و بیماری سیاتیک می‌شود.
فتق اینگواینال (بیرون‌زدن محتویات شکمی از حفره‌ای در کشاله ران) و فتق محل زخم‌های جراحی هم در کنار فتق نافی از فتق‌های شایع دیگر هستند.
در یک فتق، معمولا ابتدا بافت چربی که دور اعضای داخلی بدن را می‌پوشاند، بیرون می‌زند و با پیشرفت بیماری و ضعیف‌تر شدن جدار بقیه عضو وارد کیسه فتق می‌شود. افزایش فشار داخلی عضو (مثلا فشار داخلی شکمی به‌خاطر بلندکردن اجسام سنگین یا سرفه‌های شدید) باعث پیشرفت سریع‌تر فتق می‌شود.
● فتق اینگواینال، شایع‌ترین فتق و شناخته‌شده‌ترین
فتق اینگواینال ۷۵ درصد فتق‌های شکمی را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل شایع‌ترین علت جراحی محسوب می‌شود. گفته می‌شود ۵درصد جمعیت ممکن است به این بیماری متبلا شوند. علت این مساله هم به آناتومی منطقه اینگواینال مربوط است. کانال اینگواینال، یک کانال در اطراف کشاله ران است که از دوران جنینی وجود دارد.
از درون حلقه‌های اینگواینال بعضی عروق و اعصاب که از داخل شکم می‌آیند، عبور می‌کنند. گاهی اوقات با ضعیف‌شدن حلقه‌های اینگواینال و افزایش فشار داخلی شکم، محتویات شکم از داخل این کانال و از این حلقه عمقی وارد کانال اینگواینال می‌شوند گاهی اوقات هم این محتویات از داخل حلقه عبور نمی‌کنند بلکه از منطقه یک جدار ضعیف شکمی وارد کانال می‌شوند.
این بیماری در آقایان ۲۵ برابر بیشتر اتفاق می‌افتد. فتق به صورت یک برجستگی و تورم کوچک در زیر پوست کشاله ران خود را نشان می‌دهد که با سرفه، فریاد زدن و ایستادن به وجود می‌آید و با دراز کشیدن از بین می‌رود. اغلب این برجستگی‌ها دردناک هستند و در ابتدا یک درد مختصر و با بزرگ شدن فتق درد بیشتری دارند. در مراحل ابتدایی بیماری، می‌شود محتویات را با انگشت به جای خود برگرداند اما با زیاد شدن محتویات کیسه فتق و یا حاد شدن بیماری این کار امکانپذیر نیست.
وقتی فتق به‌جای خود برنگردد به آن فتق اینکارسره یا گیرافتاده می‌گویند و اگر این اتفاق با گرفتگی و پیچ‌خوردگی عروق خونی و یا روده‌هایی که به داخل فتق آمده‌اند همراه شود، فتق مختص به وجود می‌آید. هر دو این شرایط بسیار حساس و اورژانسی هستند و ممکن است عواقب مرگباری را به دنبال داشته باشند. انفارکتوس روده‌ها یا مردن آنها و پخش شدن محتویاتشان به داخل فضای شکم، انسداد روده‌ها و یا فشار بر ارگان‌های حساس دیگر از عواقب این نوع فتق‌ها هستند که باید به سرعت جراحی شوند. زمان گیر افتادن یا مختنق شدن فتق اصلاً قابل پیش‌بینی نیست و در بیماران مختلف ممکن است یک فتق ابتدایی تا سال‌ها باقی بماند.
اما دردناک شدن، تغییر رنگ فتق، بازنگشتن به جای خود و یا علائم حیاتی ناپایدار می‌تواند از علائم مشکل‌دار شدن یک فتق اینگواینال باشد. درمان این بیماری چه در مراحل ابتدایی و چه در مراحل حاد جراحی و بستن و محکم کردن کانال اینگواینال است.یک فتق اینگواینال با گرفتن شرح حال، معاینه فتق و انجام سی‌تی‌اسکن و یا سونوگرافی تشخیص داده می‌شود، گاهی اوقات نیز شنیدن صدای روده‌ها با گوشی پزشکی و از روی کیسه فتق خود به تشخیص کمک می‌کند.
● فتق رانی
این نوع فتق بسیار شبیه فتق‌های اینگواینال است اما بیشتر در خانم‌ها اتفاق می‌افتد و شیوع کمتری دارد.
کیسه فتق در این بیماری در کانال رانی یا فمورال تشکیل می‌شود که در منطقه کشاله ران و فمورال پایین‌تر از کانال اینگواینال است. فتق رانی ممکن است درد نداشته باشد اما همان عوارض فتق اینگواینال را دارد. احتمال مختنق شدن فتق رانی و حاد شدن اوضاع بیشتر از بیماری قبلی است و علت آن هم آناتومی خاص این ناحیه است گاهی اوقات هم این فتق باعث انسدادهای روده کوچک می‌شود.
● فتق محل زخم (فتق محل برش)
فتق محل زخم هم جزء فتق‌های شایع جدار شکمی است. بعد از انجام جراحی و ایجاد برش در لایه‌های مختلف جدار شکم، ممکن است در زمانی که هنوز محل برش بهبود کامل پیدا نکرده است و لایه‌های آن در حال جوش خوردن هستند افزایش فشار شکمی باعث شود که در نزدیکی محل زخم جراحی و یا دقیقاً در زیر آن یک برجستگی، محتوی اعضای داخل شکم ایجاد شود.
این فتق در مراحل اول درد ندارد اما به تدریج با شدت گرفتن فتق ممکن است دردناک شود. گیر افتادن روده‌ها و ایجاد انسداد در آنها یکی از عوارض اصلی و خطرناک این نوع فتق است که باید در نظر گرفته شود. فتق‌های محل زخم می‌توانند در هر نوع برش جراحی ایجاد شوند اما بیشتر در برش‌های طولی که در خط میانی شکم ایجاد می‌شوند به وجود می‌آیند.فتق محل برش ممکن است سال‌ها بعد از انجام جراحی هم به وجود بیاید و به خاطر ضعف جدارها و پوشش‌های عضلانی ناشی از انجام جراحی یک منطقه ضعیف و دارای نقص را به عنوان دهانه فتق به وجود بیاورند.درمان فتق‌های محل برش یا زخم از بقیه انواع فتق‌ها سخت‌تر است چون به علت انجام جراحی، ناحیه عمل شرایط طبیعی خود را از دست داده است و چسبندگی ایجاد کرده است.
این نوع فتق‌ها در صورتی که به روش صحیح و با استفاده از مش هم درمان نشوند بسیار احتمال عود دارند و ممکن است در محل جراحی ترمیمی هر یک فتق محل برش به وجود بیاید. این فتق هم به راحتی با معاینه و گرفتن شرح حال و انجام سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.
● فتق نافی
این فتق بیشتر در بین کودکان و نوزادان شیوع دارد و بسته نشدن حلقه نافی در آنها باعث می‌شود تا محتویات شکمشان از داخل این حلقه به زیر پوست شکم بیاید. این فتق بیشتر در پسر بچه‌ها به وجود می‌آید و اگرچه ممکن است زیاد بزرگ شود اما امکان انسداد روده‌ها، گیر افتادن و مختفق شدن فتق در آنها بسیار نادر است. به همین دلیل این فتق‌ها احتیاجی به درمان ندارند و با بزرگ شدن بچه و رسیدن به سن ۵ سالگی اغلب آنها خود به خود درمان می‌شوند. در این فتق‌ها هر چقدر که دهانه کوچک‌تر باشد بیشتر امکان عارضه‌دار شدن آن وجود دارد.
اگر این فتق‌ها بزرگ شوند، یا علامت‌دار شوند و باعث آزار بچه شوند و یا نتوان آنها را جا انداخت باید با انجام جراحی آنها را درمان کرد.
● علائم فتق‌ها به طور کلی چیست؟
علائم کلی فتق‌ها درد، تورم و برجستگی، احساس ناراحتی از وجود فتق و عارضه‌دار شدن آنها، درد پایدار همراه با تب و حالت تهوع نشانه عارضه‌دار شدن این بیماری است که باید به اورژانس مراجعه کرد. افزایش درد با فعالیت و کاهش درد و تورم با استراحت هم نشانه فتق است. البته در بیماری از موارد اولیه فتق هم ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد اما در مراحل پیشرفته خود کیسه فتق و محتویات آن، دردناک، حساس به لمس می‌شوند و حتی ممکن است دردهای راجعه ایجاد کنند.
● درمان فتق‌ها چگونه انجام می‌شود
همه فتق‌ها را باید در نهایت با روش جراحی درمان کرد. تنها مورد استثنا همان طور که گفته شد فتق نافی در کودکان است که ممکن است خود به خود درمان شود. فتق‌ها قبل از عارضه‌دار شدن به یک جراحی اکتیو احتیاج دارند. یعنی بیمار به علت علائم به درمانگاه مراجعه می‌کند و پزشک براساس اولویت، به او نوبت جراحی می‌دهد، اما فتق‌های مختنق و گیرافتاده، را باید به طور اورژانسی درمان کرد. روش درمان فتق‌ها ربطی به عارضه‌دار شدن آنها ندارد.
می‌شود از جراحی لاپاروسکوپی و یا جراحی معمولی برای درمان استفاده کرد. محتویات فتق را به جای خود برگرداند و محل فتق را بست و جدار ضعیف عامل فتق را تقویت کرد. برای این کار از بخیه‌های ظریف و یا وسیله‌ای به نام مش استفاده می‌شود که شبیه یک توری ظریف است و باعث می‌شود سلول‌های بافت همبند روی آن بنشینند و مثل یک اسکلت زمینه ساخت یک جدار از سلول‌های بافت جوشگاه را بدهند. این کار باعث تقویت جدار فتق می‌شود اما چسبندگی‌ای که ایجاد می‌کند، انجام اعمال جراحی احتمالی بعدی را به شدت با مشکل مواجه می‌کند.
در زمان عارضه‌دار شدن روده‌ها در داخل یک فتق هم باید بافت‌های آسیب دیده روده و از بین رفته را ترمیم کرد. بخیه زدن صحیح محل جراحی، به غیر از تاثیر آن در مساله زیبایی از ایجاد فتق‌های محل برش جراحی هم جلوگیری می‌کند.برای جا انداختن فتق در مراحل اولیه بیماری باید یک فشار آرام و ملایم و ممتد روی فتق آورد تا به تدریج به محل خود برگردد. در صورت بازنگشتن کیسه فتق به هیچ وجه نباید این کار را به زور انجام داد.
منبع : روزنامه تهران امروز
نظر شما