جنوب آسیا بازی تازه با بازیگران جدید
بازی بزرگ به رقابتهای سیاسی و نظامی دو امپراتوری بریتانیا و روسیه تزاری در آسیای مرکزی اطلاق میشود که در سده ۱۹ میلادی ادامه داشت و علاوه بر کشورهای واقع در آسیای مرکزی تاثیرات مستقیمی بر کشورهایی مانند ایران، هند، بریتانیا و منطقه تبت نیز داشت.
در این بازی بزرگ، افغانستان به یک منطقه حائل تبدیل شد. در بازی بزرگ دو امپراتوری قدرتمند وقت و آشنا به حکمرانی و تعهد، حالت نظارت و کنترل رفتارگرایی طرف مقابل داشتند و از طرف دیگر اجازه ورود دیگر کشورها را به این بازی نمیدادند.
در دهه ۶۰ شمسی توفیقی حاصل شد که چند سالی در اروپای شرقی شاهد دوران کمونیستها و تغییرات متعاقب آن باشم. اواخر دهه 60 شمسی زمزمههای فروپاشی نظام خودکامه کمونیستی به گوش میرسید. بلوک شرق به رهبری شوروی گرچه زمینه امنیت، آموزش، بهداشت و معیشت مردم را فراهم کرده بود و یک جامعه با مرام کمونیستی و توزیع امکانات برای همه را ایجاد کرده بود، ولی کرامت انسانی، اراده انسانی و آزادی احزاب و آزادی بیان را در پای حزب کمونیست به مسلخ کشیده و جامعه را به دو طبقه خودی و ناخودی تقسیم کرده بود.
به یاد دارم رادیوهای یک موج ساخت شوروی توزیع شده بود که استفادهکننده فقط حق کم و زیاد کردن صدای آن را داشت که آنهم صدای حزب کمونیست بود، ولی مردم در حسرت رادیوهای چند موج و کالای لوکس غربی و برای بهدستآوردن آن خود را به آبوآتش میزدند. تا زمانی که وضعیت معیشت خوب بود و از مسکو کمک میرسید و مردم نیز تن به فشارهای حزبی میدادند، احزاب کمونیست سرخوش از بادهمستی باد در غبغب میانداختند و از پرولتاریا و جامعه بیطبقه سخن میراندند.
ولی با درگیرشدن شوروی در مسابقه تسلیحاتی بهویژه پروژه جنگ ستارگان و در نتیجه کاهش وضع معیشت مردم و از سوی دیگر برای رسیدن به دموکراسی، رفتهرفته نارضاییهای مردم سر باز کرد؛ تا جایی که صدای شکستن استخوانهای نظامهای خودکامه کمونیستی را به گوش مردم رسانید و نوید طبل سقوط دیکتاتورها را بر سر هر کوی و برزن به صدا درآورد.
دراینمیان اتاقهای فکر در غرب که سالها با روشهای مختلف ازجمله محاصره، مسابقه تسلیحاتی، رقابتهای شکننده نظامی و... در رویای فروپاشی نظامهای خودکامه بلوک شرق به رهبری شوروی بودند، از زمینه نارضایتی مردم بهره بردند و سرانجام کمونیسم و نظامهای خودکامه کمونیستی را به تاریخ سپردند. تئوریسینهای ضدکمونیست در غرب ایدههای مختلف و راهکارهای گوناگونی برای فروپاشی امپراتوری شیطان (ریگان، رئیسجمهور وقت آمریکا، شوروی را امپراتوری شیطان خطاب میکرد) عنوان میکردند.
گراهام فولر، استراتژیست و کارشناس سیا، در این ایام اصطلاح کمربند تجزیه بر مبنای قومیت را مطرح کرد که این کمربند از اروپای شرقی و بلوک شرق و روسیه آغاز و پس از عبور از ترکیه و خاورمیانه و جنوب آسیا سرانجام به چین و هند ختم میشد. گذر زمان، ایده گراهام فولر را تا حدود زیادی به واقعیت تبدیل کرد که مهمترین آن فروپاشی شوروی و تبدیل آن به ۱۵ جمهوری کوچک و بزرگ است.
به نظر میرسد غرب در رویای تجزیه و کوچک کردن بیشتر فدراتیو روسیه به عنوان جایگزین شوروی بود ولی تاکنون موفق نشده است. از سوی دیگر در اروپای شرقی نیز فروپاشی یوگسلاوی به طریقه قهرآمیز و خشونتبار و تجزیه چکسلواکی به روش صلحآمیز و مدنی، دستاورد دیگر تجزیه بلوک شرق بر مبنای قومیتگرایی بود.
کمربند تجزیه گراهام فولر بعد از عبور از اروپا و مصونماندن ترکیه، به یمن عضویت در ناتو و متحد غرب بودن این کشور، سرزمینهای سابق امپراتوری عثمانی بهویژه لبنان و سوریه و عراق را نیز بینصیب نگذاشت و درواقع به صورت دوفاکتو این سه کشور را نیز بر مبنای قومیت تقسیم کرد.
مولفههای لازم برای ایجاد بحران قومی و مرزی در جنوب آسیا و احیای بازی بزرگ دیگری فراهم است. در بازی جدید، افغانستان از منطقه حائل تا اشغال از طرف شوروی، سپس حضور آمریکا و غرب و سرانجام پیدایش طالبان بنیادگرا و عقبمانده، اینک افغانستان به یک نقطه حساس و بحرانزا تبدیل شده است.
به طوری که کل جنوب آسیا را تحت تاثیر قرار داده و مرکز توجه جهان شده است. اکنون بازیگران بازی جدید از دو امپراتوری گذشته فراتر رفته و عملا کشورهای بیشتری را در بر گرفته است. همچنین در جنوب آسیا ماهیت بازی بزرگ متفاوت و پیشبینیناپذیر است و علاوهبر آن شاهد مداخلات بیشتر از سوی کشورهای منطقه و فرامنطقه است.
در اروپا فروپاشی از یوگسلاوی آغاز شد. یوگسلاوی که معنای لغوی آن «اسلاوهای جنوب» است؛ سرزمینی متشکل از اقوام مختلف قومی و مذهبی بود که سرانجام با خشونت و خونریزی زیادی به چند کشور تقسیم شد.
به نظر میرسد در بازی جدید، افغانستان مستعد بازیکردن نقش یوگسلاوی را دارد. ظهور و تسلط طالبان درواقع حقوق دیگر اقوام قومی و مذهبی مانند تاجیکها، ازبکها، هزارهها و... را ضایع و با نقض حقوق بانوان و احزاب و رسانهها و در نهایت توسل به خشونت و تجاوز با همسایگان میتواند این روند درگیریهای قومی و مذهبی را شتاب دهد که درگیری با پاکستان از مظاهر بارز آن محسوب میشود.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.